Ακριβώς όπως τα παγόβουνα είναι παραπλανητικά σε σχέση με το μέγεθός τους, την επικινδυνότητά τους και δεν αποτελούν καθόλου εύκολο αντικείμενο έρευνας για τους επιστήμονες, έτσι και ο σεξισμός και η έμφυλη βία είναι ένα ζήτημα θαμμένο και καταχωνιασμένο στα βάθη του ωκεανού. Δεν μπορούμε να έχουμε πραγματική εικόνα καθώς όχι μόνο οι καταγγελίες είναι ελάχιστες σε σχέση με την πραγματικότητα, αλλά οι ίδιες οι γυναίκες πολλές φορές δεν το ομολογούν σε κανέναν, είτε λόγω ντροπής και κοινωνικού στίγματος, είτε ακόμη και μη αναγνώρισης του εαυτού ως θύμα.
Δεν θα μπορούσε να βρεθεί πιο εύστοχος τίτλος για μια ταινία που πραγματεύεται ένα φαινόμενο με ανησυχητικούς σκοτεινούς αριθμούς. Ένα φαινόμενο του οποίου την πραγματική έκταση δεν βλέπουμε, άρα δεν αντιλαμβανόμαστε σωστά και θεωρούμε ότι πρόκειται μόνο για ένα μικρό ποσοστό γυναικών που παρενοχλούνται. Στην Ευρωπαϊκή Ένωση, κάθε χρονιά, 13 εκατομμύρια γυναίκες έρχονται αντιμέτωπες με τη βία, αλλά μόλις για το 12% εξ αυτών γίνεται καταγγελία.
Δύο νέες γυναίκες, η Μαρία Σαράντη και η Πηνελόπη Σεδίκου, αποφάσισαν να θίξουν το ζήτημα μέσα από την πρώτη τους ταινία «Το Παγόβουνο», ενισχύοντας τον δημόσιο διάλογο και βοηθώντας στην καταπολέμηση της έμφυλης βίας και του σεξισμού, μελετώντας το φαινόμενο και όχι προσωπικές μαρτυρίες που μπορεί να αποπροσανατόλιζαν από την ρίζα του κακού.
Πηνελόπη Σεδίκου και Μαρία Σαράντη κατά την διάρκεια γυρισμάτων.
Ποια είναι η κορυφή του Παγόβουνου και τι κρύβεται από κάτω; Στην κορυφή του Παγόβουνου βρίσκονται τα ακραία περιστατικά βίας απέναντι στις γυναίκες: σωματική κακοποίηση, βιασμός, δολοφονία. Αυτά είναι τα περιστατικά που φαίνονται, γιατί είναι αυτά που είναι πιο δύσκολο να κρυφτούν. Όταν φτάνουν τα πράγματα σε τόσο προχωρημένο σημείο ώστε, για παράδειγμα, μια γυναίκα να χάνει τη ζωή της, δεν μπορεί κανείς να αποστρέψει το βλέμμα. Το πιο δύσκολο είναι κανείς να αποδεχτεί ότι κάτι πάει στραβά, και σε δεύτερη φάση να αναγνωρίσει αυτό το κάτι που πάει στραβά. Το τι πάει στραβά, είναι αυτό που κρύβεται κάτω από την επιφάνεια. Είναι η κουλτούρα και οι συμπεριφορές που αναπαράγουν και ενθαρρύνουν τέτοιου είδους εγκλήματα απέναντι στις γυναίκες, κι επειδή η κουλτούρα αυτή έχει καταλήξει να είναι μέρος της καθημερινότητάς μας, μάς είναι πιο δύσκολο να την εντοπίσουμε.
Σεκάνς από την ταινία «Το Παγόβουνο».
Τι πυροδότησε το «Παγόβουνο» σαν ιδέα, ώστε να πάρει σάρκα και οστά; Όταν ξεκινήσαμε να ασχολούμαστε με το ντοκιμαντέρ, υπό την καθοδήγηση του Μάνου Παπαδάκη, μάς ζήτησε να βρούμε ένα θέμα με το οποίο θα θέλαμε να καταπιαστούμε. Με την Μαρία αποφασίσαμε να ασχοληθούμε με τον σεξισμό στην ελληνική κοινωνία, απλώς έπρεπε να βρούμε από ποια σκοπιά θέλαμε να πιάσουμε το ζήτημα. Μετά από έρευνα και συζήτηση με την υπόλοιπη ομάδα αποφασίσαμε να εστιάσουμε στο θέμα της έμφυλης βίας, με επίκεντρο τον θύτη και στη συμβολή της κουλτούρας του σεξισμού στη δημιουργία του. Έτσι προέκυψε το «Παγόβουνο».
Πιστεύετε ότι πλέον το 2018 ο Τιτανικός που λέγεται κοινωνία έχει συγκρουστεί με το παγόβουνο της έμφυλης βίας και του σεξισμού; Ή πρόκειται για μια «μόδα», όπως πολλοί ισχυρίζονται; Οι γυναίκες, όπως και άλλες κοινωνικές ομάδες, π.χ. άτομα της ΛΟΑΤΚΙ κοινότητας, έχουν περάσει εκατοντάδες, για να μην πούμε χιλιάδες, χρόνια μέσα στην σιωπή. Οι φωνές που έχουν ακουστεί είναι λίγες, αναλογικά με το χρονικό διάστημα και το ποσοστό του πληθυσμού που έχει υποστεί αυτήν την καταπίεση. Αυτό που μάλλον συμβαίνει είναι ότι αυτά τα άτομα δεν αντέχουν άλλο. Δεν είναι μόδα αυτό που συμβαίνει, όπως δεν ήταν μόδα πριν 50 και πριν 100 χρόνια. Δεν είναι μόδα η καταπίεση, ούτε οι φωνές των καταπιεσμένων. Απλώς τώρα μπορούν να ακούγονται πιο καθαρά χωρίς κάποιος να τις καλύπτει.
Πόσο εύκολο ήταν να βρείτε άτομα να μιλήσουν για ένα τέτοιο ζήτημα; Η αλήθεια είναι ότι υπήρξαν άτομα και φορείς που ενώ στην αρχή ήταν συνεργάσιμα, αργότερα αρνήθηκαν να μας μιλήσουν. Μπορεί να ήταν και προσωπικοί οι παράγοντες, για παράδειγμα έλλειψη χρόνου, αλλά δεν μπορούμε να μην σκεφτούμε ότι το θέμα ήταν αυτό που τους τράβηξε πίσω.
Συνέντευξη με την Αντωνία Τσιριγώτη, μέλος του ΔΣ του Ευρωπαϊκού Δικτύου κατά της Βίας.
Αντιμετωπίσατε άλλες δυσκολίες; Η αλήθεια είναι ότι κατά τη διάρκεια του Παγόβουνου αντιμετωπίσαμε αρκετές δυσκολίες, οι οποίες είχαν να κάνουν με διάφορους παράγοντες. Αρχικά, μας ενδιέφερε πολύ να βρούμε κάποιον θύτη, μετανοημένο μάλλον, να μας μιλήσει για το βίωμά του και – ιδανικά- για το τι τον έκανε να καταλάβει το λάθος του. Αυτό μας πήρε πολλές προσπάθειες και χρόνο αλλά δυστυχώς δεν οδήγησε κάπου. Ένας άλλος παράγοντας ήταν η προσωπική ζωή της καθεμιάς και του καθενός στην ομάδα, και το πώς θα συγχρονιστεί ο ρυθμός της με αυτόν του πρότζεκτ. Ακόμη, η απειρία μας στα τεχνικά κομμάτια του ντοκιμαντέρ μάς κόστισε κάποιο χρόνο, αν και ευτυχώς είχαμε τον Μάνο να καλύπτει τέτοιου είδους κενά και να μας βοηθά. Γενικά, τα εμπόδια δεν έλειψαν, πιστεύαμε όμως πολύ στη σημασία που είχε να ακουστούν αυτά που θέλαμε να πούμε με το ντοκιμαντέρ μας και συνεχίσαμε απτόητες.
Στην Ελλάδα φαίνεται πως δεν έχει «πιάσει» το κίνημα του #metoo. Πως θα περιγράφατε την εγχώρια κουλτούρα σχετικά με την έμφυλη βία; Στην Ελλάδα φαίνεται να είναι ακόμα πιο βαθιά εδραιωμένα αυτά τα θέματα. Γι’ αυτό και κατά τη γνώμη μας δεν έχει πιάσει το κίνημα #metoo. Κάθε γυναίκα που ανοίγει το στόμα της να μιλήσει για σεξουαλική παρενόχληση αμφισβητείται αυτόματα: αμφισβητείται το ποιο είναι το κίνητρο της γυναίκας, για ποιο λόγο επιλέγει να μιλήσει τώρα γι’ αυτό, και αμφισβητείται το αν είναι αληθές το συμβάν. Όσον αφορά το ζήτημα σεξουαλικής παρενόχλησης αντρών, δεν αναγνωρίζεται καν.
«Θα μου πεις και ο άντρας πάει με άλλη γυναίκα, αλλά πάλι εκεί, φταίει η γυναίκα…» είπε ο ένας άντρας on camera, όταν ρωτήθηκε για την ισότητα των δύο φύλων.
Σε μια σκηνή του ντοκιμαντέρ, βλέπουμε άντρες στην Πλατεία Αριστοτέλους να αναφέρουν on camera ότι θα χτυπούσαν ή θα σκότωναν την γυναίκα τους, αν για παράδειγμα τους απατούσε. Πως σχολιάζετε το φαινόμενο; Είναι λογικό εάν κανείς νιώσει ότι έχει προδοθεί η εμπιστοσύνη τους από την/τον σύντροφό του να νιώσει θυμό, αλλά αυτό που θεωρούμε κατακριτέο είναι η αυτόματη στροφή στη βία. Μπορεί κανείς να ισχυριστεί ότι πρόκειται απλά για λόγια, αλλά τα περιστατικά συζυγοκτονίας, τα οποία ολοένα και πιο συχνά βλέπουμε στις ειδήσεις, λένε το αντίθετο. Για τους άντρες που με τόση ευκολία και φυσικότητα πετάνε κουβέντες όπως “θα την σκότωνα”, “θα την έσπαγα στο ξύλο”, πόσο μακριά είναι τα λόγια από την πράξη;
Υπάρχει τρόπος διαφυγής; Για μας, η λύση βρίσκεται στην παιδεία, ή καλύτερα στην αλλαγή παιδείας. Πιστεύουμε πως μια πιο φεμινιστική παιδεία μπορεί να δώσει λύσεις σε πολλά προβλήματα που αντιμετωπίζουμε, τα οποία ουσιαστικά σχετίζονται με τις άνισες σχέσεις εξουσίας ανάμεσα στα φύλα. Μεγαλώνουμε ενήλικες στους οποίους αυτός ο τρόπος συμπεριφοράς φαίνεται ο πλέον φυσικός, και αυτό δεν μπορεί να αλλάξει χωρίς ενημέρωση και εκπαίδευση. Και όσο νωρίτερα ξεκινήσει αυτή η διαδικασία, τόσο το καλύτερο. Τα σημερινά παιδιά ήδη συμβιβάζονται με στερεοτυπικές συμπεριφορές και αντιλήψεις, και αυτό αποδεικνύει ότι η παιδεία που τους μεταδίδουμε είναι προβληματική. Το καλύτερο που μπορούμε να κάνουμε είναι να μιλάμε ανοιχτά και να παιδευόμαστε πάνω σε αυτά τα θέματα, και ας ελπίσουμε πως αυτό θα οδηγήσει σε ένα καλύτερο μέλλον.