the greek crisis project
Όταν ο λόγος είναι για τοξικοεξάρτηση – ευαίσθητος συνήθως μόνο την Παγκόσμια Μέρα κατά των Ναρκωτικών όπως η σημερινή και τις υπόλοιπες 364 φαρμακερός και στερεότυπος – όσο και να στύψω το μυαλό μου, πάντα αυτό επιστρέφει στον τίτλο από ένα εμβληματικό βιβλίο της Κατερίνας Μάτσα. «Ψάξαμε ανθρώπους και βρήκαμε σκιές». Δεν υπάρχει πιο εναργής, σπαρακτική και κρυστάλλινη ταυτόχρονα συμπύκνωση από αυτήν.
Άνθρωποι εγκλωβισμένοι σ’ έναν παραισθητικό λαβύρινθο καταστροφής που χάνουν σιγά σιγά την υπόσταση τους και μετατρέπονται σε σκιές. Φιγούρες πόνου που περιφέρονται άσκοπα αλλά και με έναν εμμονικό σκοπό στις δακτυλοδεικτούμενες πλατείες της πόλης με τα λιωμένα τους σώματα να γίνονται πεδίο χλευασμού και ρατσισμού μιας κοινωνίας που τρομάζει όταν αντικρίζει το θρυμματισμένο της είδωλο στον καθρέφτη.
Αλλά όχι δε θα μιλήσουμε πάλι γι’ αυτά. Αρκετές δραματολαγνικές εικόνες με σύριγγες στα χέρια θα χορέψουν πένθιμα μπροστά στα μάτια μας. Θα κάνουμε το αντίστροφο πέρασμα.
Πως γίνεσαι από σκιά ξανά άνθρωπος. Γιατί μπορείς να γίνεις. Και στο κατώφλι του θανάτου να βρίσκεσαι, μπορεί η ζωή να σε τραβήξει με δύναμη στη δική της πλευρά.
Τι άλλο εξάλλου είναι η απεξάρτηση από μια νίκη της ζωής; Από μια διαδικασία υποκειμενοποίησης που ανακτάς ξανά τον ορισμό του εαυτού σου, τη δυνατότητα σου να συνδέεσαι με εσένα και τους άλλους, να πετάς τα λευκά σεντόνια που σου κρύβουν τον ορίζοντα;
Τρεις ιστορίες ατόμων που ήταν παγιδευμένοι χρόνια στη χρήση, καθάρισαν και σήμερα είναι θεραπευτές στο δημόσιο πρόγραμμα απεξάρτησης 18 ΑΝΩ, βοηθώντας με τη σειρά τους νέους ανθρώπους να βγουν στο ξέφωτο. Τρεις ιστορίες πτώσης και ενδυνάμωσης.
Πρώτη φορά φτιάχτηκα με κάτι σε ηλικία 15 ετών. Ήταν αλκοόλ και χόρτο. Μετά στα 23-24 μπήκα στην ηρωίνη και την κοκαΐνη. Κράτησε πολλά χρόνια. Πέρασα ένα μεγάλο διάστημα της ζωής μου μέσα στην παραβατικότητα και τον εγκλεισμό σε φυλακές. Στην αρχή δεν είχα συναίσθηση τι μου συμβαίνει. Καταλάβαινα ότι κάπως έχω εγκλωβιστεί αλλά θεωρούσα ότι το ελέγχω. Αυτή η πεποίθηση γεννιέται από το γεγονός ότι μπορείς, για παράδειγμα, να κάνεις ένα διάλλειμα για λίγες μέρες. Κάτι που ,όμως, δεν είναι απεξάρτηση και γι’ αυτό ξαναπέφτεις.
Οι απώλειες είναι τρομερές. Έκανα κάποιες προσπάθειες να δουλέψω αλλά κράταγε λίγο. Αν δεν είχα ναρκωτικά, δεν άντεχα να πάω στη δουλειά. Έτσι μπλέχτηκα με την παραβατικότητα. Αποκόπηκα μόνος μου από το οικογενειακό μου περιβάλλον. Δε μπορώ να πω ότι εισέπραξα ρατσισμό από συγγενείς και φίλους. Το αντίθετο. Νοιάξιμο ήταν. Ωστόσο, δεν υπήρχε τίποτα να με σταματήσει. Σκέψου ότι είχα παντρευτεί μια γυναίκα με την οποία ήμουν ερωτευμένος. Όταν ήρθε η ώρα να διαλέξω ανάμεσα σε εκείνη και την πρέζα, η απάντηση ήταν μονόδρομος. Πρέζα.
Η χειρότερη περίοδος της χρήσης ήταν όταν συνειδητοποίησα ότι βρισκόμουν σε μια πορεία θανάτου. Ήμουν χάλια σωματικά, ανήμπορος να κάνω οτιδήποτε και απλά περίμενα να πεθάνω σχεδόν με ανακούφιση. Είχα κάτσει ήδη καμιά δεκαριά χρόνια στη φυλακή και εκκρεμούσαν νέα εντάλματα εις βάρος μου. Τότε ένας φίλος που πρότεινε να απευθυνθώ στο 18 ΑΝΩ. Εγώ το έκανα με διάθεση να τους χειριστώ, δηλαδή να με βοηθήσουν να αποφύγω τη φυλακή αλλά χωρίς να μπω σε καμία πραγματική διαδικασία θεραπείας. Γρήγορα κατάλαβα ότι αυτό δεν έπαιζε κι απομακρύνθηκα σε μια σκοτεινιά, σε μια μιζέρια.
Ξύπνησα μια μέρα χάλια από στερητικά και σηκώθηκα μόνο για να βρω κάτι να πιω, να γίνω λίγο καλά. Τότε έγινε κάτι που το θυμάμαι και ανατριχιάζω. Δεν άντεχα ούτε στην ιδέα να μη πιω, ούτε στην ιδέα να κάνω πάλι το ίδιο. Να βρω ουσία, να πάω σε ένα εγκαταλελειμμένο, να βρω σύριγγα, να πρηστώ, να πεταχτεί αίμα. Είχα πάει στον τηλεφωνικό θάλαμο να πάρω τηλέφωνο γι’ αυτό το σκοπό και το κλεισα. Δε μπορούσα. Η καταστροφή που είχε συντελεστεί μέσα μου ήταν πολύ μεγάλη. Οι σχέσεις μου είχαν διαλυθεί. Δε είχα κουράγιο να δουλέψω , ούτε καν να κλέψω. Ήμουν γεμάτος πληγές. Δηλαδή δε μπορούσα ούτε να ζήσω, ούτε να πεθάνω. Το διηγούμαι και νομίζω ότι είναι ταινία.
Το ίδιο βράδυ περπατούσα στη Νέα Σμύρνη για να πάω στο σπίτι που έμενα με μια κοπέλα. Κατέβαινα με τα πόδια σε απερίγραπτη κατάσταση. Είχε απόλυτο σκοτάδι και ησυχία. Ούρλιαξα «παραδίνομαι». Ένιωθα σα να είμαι σε πόλεμο. Από εκείνη τη στιγμή πήρα απόσταση από όλα. Μετά από εφτά μέρες χτύπησε το τηλέφωνο κι ήταν η θεραπεύτρια που με είχε δει στο 18 ΑΝΩ. Εγώ ήθελα να την αποφύγω. Της λέω «Καλά είμαι, εφτά μέρες καθαρός, πρέπει να κλείσω». Μου απάντησε ότι αφού είμαι καθαρός τόσες μέρες να τα παρατήσω όλα και να μπω στο πρόγραμμα. Πήγα και δεν έφυγα ποτέ.
Το οχτάμηνο που βρισκόμουν στο κλειστό πρόγραμμα ήταν μια δύσκολη αλλά υπέροχη περίοδος. Άλλαξε η αντίληψη μου για τη ζωή. Όλα αυτά που είχαν πληγεί μέσα μου από τη χρήση, ισορρόπησαν ξανά. Άρχισα να νιώθω όμορφα χωρίς να πίνω. Ήμουν σίγουρος ότι το χα ξαναζήσει αυτό αλλά είχα ξεχάσει πως είναι. Όταν μπαίνεις στο κλειστό πρόγραμμα μοιάζεις με ένα στραβοκουμπωμένο παζλ. Πρέπει να το χαλάσεις και να το ξαναφτιάξεις από την αρχή.
Όταν βγήκα από το πρόγραμμα βίωσα ρατσισμό μόνο από δημόσιες υπηρεσίες. Από το υπόλοιπο περιβάλλον μόνο θαυμασμό και αγάπη πήρα. Ήταν χαρακτηριστικό ότι είχα πιάσει δουλειά ντελίβερι και μου είπαν μετά από έξι μήνες τα αφεντικά μου ότι ανοίγουν ένα νέο μαγαζί και αν θέλω να πάω υπεύθυνος. Τους εξήγησα αναλυτικά ποιος ήμουν και τι έκανα. Μου είπαν ότι τους ενδιαφέρει μόνο ποιος είμαι τώρα. Ταλαιπωρήθηκα για έξι χρόνια με παλιές διώξεις. Ήμουν σ’ ένα καθεστώς κυνηγητού. Δεν έκανα πίσω. Όταν γκρίνιαξα μια φορά σε μια θεραπεύτρια ότι μπορεί να ξαναπάω φυλακή, μου είπε να σκεφτώ ποιος θέλω να είμαι στη φυλακή. Αυτός που ήμουν ή αυτός που είμαι τώρα. Έφυγα με το λεωφορείο κι ένιωθα σα να ζυγίζω δύο γραμμάρια. Είπα μέσα μου ότι και στην κόλαση να πάω, θέλω να είμαι καθαρός.
Το 2011 ξεκίνησα να δουλεύω ως θεραπευτής στο 18 ΑΝΩ. Στην αρχή δούλευα στο κέντρο υποδοχής εξαρτημένων γυναικών και τα τελευταία χρόνια υπεύθυνος με μια συνάδελφο σε έναν ξενώνα επανένταξης. Δε μου ξυπνάει άσχημες εμπειρίες. Με βοηθάει να έρχομαι στην πραγματικότητα. Όταν ξεχνιέμαι με προβλήματα πολυτελείας, λεφτά, καβγάδες κλπ, πηγαίνω εκεί ισιώνω. Όταν τα παιδιά πηγαίνουν καλά, νιώθω τρελή ευχαρίστηση, γιατί είμαι εγώ τότε. Όταν κωλώνουν, όταν φοβούνται, τους λέω ότι γίνεται, ότι ο δράκος που βλέπουν στο δωμάτιο είναι ολόγραμμα. Γίνεται κι αξίζει τον κόπο. Αν δεν άξιζε, δε θα ήμουν τώρα εδώ.
Στη χρήση μπήκα το 1982, ήμουν περίπου 15 χρονών. Άλλες εποχές. Τότε τα ναρκωτικά θεωρούνταν ένα είδος επανάστασης. Για μια δεκαετία έζησα έτσι. Μετά μπήκα πρώτη φορά στο πρόγραμμα απεξάρτησης του 18 ΑΝΩ κι έμεινα καθαρή άλλα 10 χρόνια. Έκανα μια υποτροπή που διήρκεσε πέντε χρόνια. Ξαναμπήκα στο πρόγραμμα κι εκτοτε είμαι καθαρή.
Στην αρχή είχα πλήρη άγνοια. Μου φαινόταν μαγεία όλο αυτό. Άρχισα να υποφέρω, να καταστρέφω τις σχέσεις μου, να κάνω πράγματα που δε θα τα έκανα υπό κανονικές συνθήκες, όπως το να κλέβω. Βάρυνε πολύ η κατάσταση. Έπινα κάθε μέρα για να ξεχάσω την προηγούμενη. Αντιμετώπισα πολλούς θανάτους, πολλές απώλειες, με έδιωξαν από το σπίτι. Έμεινα άστεγη, στο δρόμο, σε οικοδομές, οπουδήποτε. Μπήκα και φυλακή. Όλο το πακέτο.
Την πρώτη φορά που μπήκα φυλακή ήμουν μόλις 21 ετών και έκανα το σταυρό μου κάθε βράδυ κάτω από την κουβέρτα για να μη πάθω τίποτα. Φοβόμουν ότι μπορεί να με σκοτώσουν. Τη δεύτερη φορά έκανα το σταυρό μου που μπήκα φυλακή και βρήκα ένα κρεβάτι κι ένα μαξιλάρι να ακουμπήσω. Είπα «θεέ μου ευτυχώς που βάλανε μέσα να ξεκουραστεί το κορμί μου». Την τρίτη φορά κινδύνεψα πολύ γιατί ήμουν άρρωστη , είχα πυρετούς αλλά κανείς δε νοιαζόταν. Μόνο μια κρατούμενη με βοήθησε.
Εκείνο που με ταρακούνησε ήταν ένα συμβάν την τελευταία φορά που αποφυλακίστηκα. Νοσούσα από ηπατίτιδες τότε με αποτέλεσμα όταν έπινα να έπεφτα σε κώμα. Πίνοντας, λοιπόν, μια μέρα σ’ ένα αμάξι με έναν φίλο, του έμεινα επι τόπου. Εκείνος με πήρε και με πέταξε πάνω στο βουνό, στο νταμάρι, σε μια πλαστική σακούλα μαζί με τα μπάζα. Όταν συνήλθα κι άνοιξα τα μάτια μου, είδα από πάνω μου μπάτσους. Ένιωσα αφάνταστη πίκρα και ντροπή. Αφού με πετάνε στα σκουπίδια οι υποτίθεται φίλοι μου, έπιασα πάτο. Ήταν τόσο έντονο το συναίσθημα της απελπισίας και της μοναξιάς που – θυμάμαι- προσφέρθηκαν οι αστυνομικοί να με κατεβάσουν από το βουνό και αρνήθηκα. Ήθελα να κατέβω μόνη μου. Ήταν Φλεβάρης και δεν είχα ούτε ένα μπουφάν. Όταν έφτασα κάτω ζήτησα από τον περιπτερά να μου δώσει ένα κέρμα να πάρω τηλέφωνο. Πήρα στο 18 ΑΝΩ. Τους είπα «πεθαίνω». Μου έκλεισαν ραντεβού για την επόμενη μέρα. Αυτό ήταν. Έτσι έγινε η πρώτη προσπάθεια.
10 χρόνια έμεινα καθαρή κι υποτροπίασα. Κοπανιόμουν. Δεν είναι λίγο να πουλήσεις μια τέτοια προσπάθεια. Υπήρχε μια θεραπεύτρια στο 18 ΑΝΩ πολύ αγαπημένη μου. Όταν ξαναπήγα τη δεύτερη φορά με ρώτησε τι γύρευα εκεί και γιατί δεν πήγα στον ΟΚΑΝΑ. Της είπα ότι χρειάζομαι ασυλία, γιατί αλλιώς θα μπω φυλακή. Με βοήθησε κι έτσι ξαναμπήκα στο πρόγραμμα. Είχε κλονιστεί η εμπιστοσύνη στον εαυτό μου. Έβλεπα μόνο βαθύ σκοτάδι. Στην επανένταξη είδα επιτέλους φως. Κατάλαβα στη διαδρομή πολλά, τι με οδήγησε εκεί, τι δε διαχειρίστηκα σωστά. Τώρα έχω μάθει να προστατεύομαι από τις αδυναμίες μου. Μεγάλωσα. Η ζωή είναι πολύ μικρή και λίγη για να την κουρελιάζεις.
Όταν τελείωσα το πρόγραμμα βρήκα αποδοχή από την οικογένεια μου, σα να μην είχε γίνει η υποτροπή. Δε θα ξεχάσω ποτέ το βλέμμα αγάπης όταν έκατσα στο τραπέζι να φάω μαζί τους. Χρωστάω πολλά στο πρόγραμμα. Μου έμαθε τι σημαίνει συλλογικότητα, τι σημαίνει αλληλεγγύη, πως θα φτιάχνεις οράματα, πώς να θέτεις στόχους και να τους παλεύεις. Ανέκτησα την αυτοεκτίμηση μου γιατί όσο ήμουν στη χρήση, πίστευα ότι δεν αξίζω τίποτα. Κι αυτό είναι κοινωνικά επιβαλλόμενο. Ο τρόπος που η κοινωνία αντιμετωπίζει τους χρήστες σου υποβάλλει την υποτίμηση και την απαξίωση.
Ξεκίνησα να δουλεύω στο 18 ΑΝΩ το Δεκέμβρη στην υποδοχή των γυναικών. Με δυσκόλεψε τις πρώτες μέρες που έμπαινα σε ομάδες μαζί με το θεραπευτή αλλά ήμουν από την άλλη πλευρά. Ήταν περίεργο. Το ξεπέρασα σταδιακά. Τους πρώτους δύο μήνες έκλαιγα πολύ διότι ταυτιζόμουν με τις κοπέλες που έρχονταν. Ένα μεσημέρι που έβρεχε έξω πολύ, ήρθε μια κοπέλα βρεγμένη, κλαμένη, ξυπόλητη που την είχαν κυνηγήσει. Δε μπορούσα να συνέλθω. Δεν καθόμουν κοντά της για να μη καταλάβει την ταραχή μου. Η πιο συγκινητική στιγμή που δεν ανταλλάσσεται με τίποτα είναι κάθε φορά που μια κοπέλα παίρνει την απόφαση να μπει στο κλειστό και να ξεκινήσει το ταξίδι της προς την ελευθερία.
Μ εξελίσσει πολύ σαν άνθρωπο αυτή η δουλειά. Νιώθω ότι δίνω πίσω στο πρόγραμμα κάτι από αυτά που έχω πάρει. Το 18 ΑΝΩ πλέον το κουβαλάω μέσα μου. Δεν ξέρω για ποιον λόγο κάποιος θα πάρει την απόφαση να μπει αλλά όταν μπει θα ανακαλύψει τους πραγματικούς λόγους, θα βρει τον τρόπο να μαλακώσει η ψυχή του.
Ήμουν 17 χρόνια στη χρήση και από το Γενάρη του 2011 είμαι καθαρός. Δεν ξέρω με ποιο έναυσμα γίνεται μέσα σου το κλικ. Ίσως στον καθένα και στην καθεμία να λειτουργεί διαφορετικά, άλλοι να πιέζονται από το οικείο τους περιβάλλον, άλλοι να έχουν δικαστικές εκκρεμότητες. Για μένα προσωπικά η απόφαση για απεξάρτηση ήταν εσωτερική ανάγκη. Εκτός από τα πρώτα χρόνια που η χρήση μου φαίνονταν μια rock n roll φάση, τα 10 από τα 17 χρόνια έψαχνα τρόπο να καθαρίσω. Έχω περάσει από κάθε κομπογιαννίτη γιατρό που υποσχόταν αποτελέσματα, έχω κάνει αιμοκαθάρσεις και ότι μπορείς να φανταστείς. Γενικά υπάρχει ένα κύκλωμα παράνομης απεξάρτησης που εκμεταλλεύεται την ευαλωτότητα του χρήστη και της οικογένειας του. Υπήρχε μια παράνομη ιδιωτική κλινική στον Πειραιά – ευτυχώς έκλεισε – από την οποία πέρασα δύο φορές. Μιλάμε για τρομερή εκμετάλλευση. Δε σου έλεγαν κουβέντα. Απευθύνονταν μόνο στους γονείς σου ή στην κοπέλα σου, σε όποιον έβαζε τα λεφτά.
Δε γίνεται δουλειά έτσι. Η απεξάρτηση είναι μια επίπονη διαδικασία. Αυτό δε σχετίζεται με τη σωματική δυσκολία. Όταν θα αρχίσεις ψυχοθεραπευτικά να συγκρούεσαι με τον εαυτό σου και να ανακαλύπτεις πράγματα για σένα, πρέπει να αντέξεις και να μη φύγεις. Η θεραπεία δεν είναι απλώς σωματική αποτοξίνωση. Είναι μια εμβάθυνση στα αίτια. Μια βουτιά αυτογνωσίας που χρειάζεται όλος ο κόσμος. Ειδικά στη χρήση ή θα κάνεις αυτή τη βουτιά η θα πεθάνεις. Το 18 ΑΝΩ, λοιπόν, βασίζεται στην ψυχοθεραπεία και την τέχνη. Η τέχνη τι κάνει; Έρχεται να συμπληρώσει τα κενά του λόγου. Η χρήση είναι κατά βάση η διαχείριση ενός τραύματος. Οι τραυματικές εμπειρίες απωθούνται, κρύβονται με φίλτρα, δεν έρχονται στο συνειδητό επίπεδο να γίνουν λόγος. Εκεί παρεμβαίνει η τέχνη. Ανοίγει δρόμους στον ψυχισμό σου.
Και για μένα έτσι λειτούργησε. Παρότι πριν την απεξάρτηση περιτριγυριζόμουν από φωτογράφους κι είχαμε στο σπίτι σκοτεινό θάλαμο, είναι ζήτημα να είχα κάνει 20 καρέ κι αυτά της πλάκας. Η πρώτη φορά που είδα μια εικόνα και με άγγιξε ήταν όσο ήμουν στο 18 ΑΝΩ. Έτσι αποφάσισα να ασχοληθώ με τη φωτογραφία.
Τώρα κάνω εγώ ως ειδικός θεραπευτής ομάδες φωτογραφίας στο 18 ΑΝΩ. Δε μπορείς να αποφύγεις τους συσχετισμούς, έστω μέσα σου. Εκ των πραγμάτων με συγκινεί αυτή η προσπάθεια, γιατί μου θυμίζει εμένα. Στην καρέκλα μου κάθεται τώρα ο θεραπευόμενος, καθόμουν εγώ. Το άγχος, οι ανασφάλειες του μου είναι οικεία. Είναι συγκλονιστική η ανταπόκριση από τα παιδιά. Έχω δει να υπάρχουν αδιαπέραστα τείχη και η φωτογραφία να διεισδύει, σε ανύποπτο χρόνο να αγγίζει το θεραπευόμενο. Από τη στιγμή που θα το αισθανθεί αυτό θα κάνει τις συνδέσεις στον ψυχισμό του και θα παράξει λόγο. Πάντα με εκπλήσσουν. Γενικά ένας άνθρωπος που βρίσκεται σε διαδικασία εσωτερικής αναζήτησης σε εκπλήσσει. Δε μπορείς να προβλέψεις σε ποιο σημείο θα ξυπνήσει κάτι και θα πυροδοτηθεί μια κατάσταση.
Σίγουρα υπάρχουν άτομα που δε θα συνεχίσουν το πρόγραμμα. Είναι μια μάχη, δε θα βγούμε όλοι νικητές. Υπάρχουν απώλειες. Φυσικά με επηρεάζει και στεναχωριέμαι. Η θεραπεία, όμως, είναι και μια αέναη διαδικασία οριοθέτησης. Στους χρήστες λείπουν τα όρια και οι σχέσεις. Οι σχέσεις είναι χειριστικές και σχετίζονται με την ουσία. Καλείσαι να του μάθεις να επαναπροσδιορίζει τις σχέσεις και να βάζει όρια.
Μ’ αρέσει πολύ αυτή η δουλειά. Εμπεριέχει ένα κομμάτι ηθικής ικανοποίησης που είναι το βασικότερο νόμισμα πληρωμής. Όταν πετυχαίνει μια προσπάθεια, ξεχνάς όλα εκείνα τα βράδια που γύρισες φορτισμένος και βαρύς στο σπίτι σου. Οποιοσδήποτε άνθρωπος καταλαβαίνει ότι συνέβαλλε να σωθεί μια ζωή, νιώθει έτσι. Δεν είχα φανταστεί ποτέ ότι θα βρεθώ σε αυτή τη θέση. Υπήρχαν φορές στην εξάρτηση που είχα την ελπίδα πως θα ζήσω κάπως αλλιώς. Τα τελευταία χρόνια αυτή μάλλον εξανεμίστηκε. Όταν βγήκα από το πρόγραμμα πίστεψα ότι γίνεται, ότι θα ζήσω και θα ορίσω εγώ τη ζωή μου.