Ως πότε τα βασανιστήρια θα παραβιάζουν κατάφωρα τα ανθρώπινα δικαιώματα;

Η 26η του Ιουνίου, έχει καθιερωθεί ως μία από εκείνες τις «Διεθνείς Ημέρες» που, μπορεί να μην είναι διαδεδομένες προς το ευρύ κοινό, με την κάλυψή τους να διαπιστώνεται περιορισμένη από τα ΜΜΕ, ωστόσο η σημασία τους καθίσταται ζωτική για τον σεβασμό και τη διασφάλιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Η Διεθνής Ημέρα κατά των Βασανιστηρίων και υποστήριξης των θυμάτων που έχουν υποστεί βασανιστήρια, όπως έχει καθιερωθεί από τον ΟΗΕ, τιμάται κάθε χρόνο για να υπενθυμίζει σε όλους μας ότι, παρά την κατηγορηματική απαγόρευση και ποινικοποίησή τους από το διεθνές και ανθρωπιστικό δίκαιο, βασανισμοί ανθρώπων εξακολουθούν να αποτελούν συνήθη πρακτική κρατών, συστημάτων και οργανώσεων ανά τον κόσμο.

Σύμφωνα με το άρθρο 1 της Διεθνούς Σύμβασης του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών κατά των Βασανιστηρίων και άλλων τρόπων σκληρής, απάνθρωπης ή ταπεινωτικής μεταχείρισης, ο όρος βασανιστήρια δηλώνει «Κάθε πράξη με την οποία, σωματικός ή ψυχικός πόνος ή έντονη οδύνη επιβάλλονται με πρόθεση σ’ ένα πρόσωπο, με σκοπό ιδίως να απαιτηθούν απ΄ αυτό – ή από τρίτο πρόσωπο – πληροφορίες ή ομολογίες, να τιμωρηθεί για μια πράξη που αυτό ή τρίτο πρόσωπο έχει διαπράξει ή είναι ύποπτο ότι την έχει διαπράξει, να εκφοβηθεί ή να εξαναγκασθεί αυτός ή τρίτο πρόσωπο».

Ανάμεσα στις πληθυσμιακές ομάδες που αποτελούν θύματα βασανιστηρίων, βρίσκονται οι πρόσφυγες, εκ των οποίων έως και το 30% έχουν υποστεί βασανισμούς κάποια στιγμή στη ζωή τους. Ωστόσο, αν και συγκροτούν μία ευάλωτη ομάδα, πολλοί πρόσφυγες δεν ταυτοποιούνται εγκαίρως καθώς η αναγνώριση και πιστοποίησή τους απαιτεί εξειδίκευση. Από τον Σεπτέμβριο του 2011, η ΜΕΤΑδραση, μέσω του προγράμματος «Ελπίδα και Μνήμη: Ταυτοποίηση και Πιστοποίηση Θυμάτων Βασανιστηρίων», αναλαμβάνει τη διαδικασία ταυτοποίησης και πιστοποίησης θυμάτων βασανιστηρίων, καλύπτοντας το κενό που δημιουργήθηκε στη χώρα μας μετά την αναστολή της λειτουργίας του Ιατρικού Κέντρου Αποκατάστασης Θυμάτων Βασανιστηρίων (ΙΚΑΘΒ).

Από το 2021, το Πρόγραμμα υλοποιείται στο πλαίσιο του “Active citizens fund”, με φορέα υλοποίησης τη ΜΕΤΑδραση και είναι ένα από τα 26 προγράμματα για την προάσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων που χρηματοδοτεί. Όραμα της ΜΚΟ, που μέσα από το έργο της αγωνίζεται για την αποτελεσματική διερεύνηση καταγγελιών βασανιστηρίων και τεκμηρίωσης όλων των μορφών απάνθρωπης και ταπεινωτικής μεταχείρισης ή τιμωρίας, είναι όπως μοιράζεται στην Popaganda, οι επιζώντες και επιζώσες του προσφυγικού πληθυσμού που έχουν υποστεί βασανισμούς και κακομεταχείριση, να ενισχυθούν και να βοηθηθούν στη διαδικασία αναζήτησης δικαιοσύνης για όσα έχουν υποστεί, με την πολύτιμη συμβολή μίας κατάλληλα καταρτισμένης διεπιστημονικής ομάδας. 

Ποιες είναι οι συνηθέστερες μορφές βασανιστηρίων που υφίστανται οι πρόσφυγες και από ποιες χώρες προέρχονται τα περισσότερα θύματα; Σε περισσότερες από 141 χώρες στον πλανήτη εξακολουθούν να συμβαίνουν βασανιστήρια στις μέρες μας. Οι μέθοδοι που χρησιμοποιούνται, εξελίσσονται συνεχώς έτσι ώστε να αφήνουν τα λιγότερα δυνατά σημάδια προς αποφυγήν διεκδικήσεων και καταγγελιών. Αναλόγως με την χώρα καταγωγής χρησιμοποιούνται και διαφορετικές μέθοδοι οι οποίες εκτενώς περιγράφονται στη διεθνή βιβλιογραφία. Στην Ελλάδα κατά κύριο λόγο έχουμε αιτούντες άσυλο που προέρχονται από τη Μέση Ανατολή, την Τουρκία και κάποιες χώρες της Αφρικής.

Μέσω ποιας διαδικασίας πραγματοποιείται η διάγνωση και πιστοποίηση των θυμάτων βασανιστηρίων; Η Πιστοποίηση θυμάτων βασανιστηρίων γίνεται βάση του Πρωτοκόλλου της Κωνσταντινούπολης το οποίο είναι ένα εγχειρίδιο για την εξέταση και την καταγραφή περιστατικών βασανιστηρίων και άλλων βίαιων ή απάνθρωπων πρακτικών ή τιμωρίας. Το 1999 υιοθετήθηκε από τα Ηνωμένα Έθνη, με σκοπό την χρήση αναγνωρισμένων μεθόδων και διαδικασιών για την καταγραφή και πιστοποίηση των ευρημάτων των βασανιστηρίων. Τα ευρήματα των βασανιστηρίων μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως επιστημονικά δεδομένα, πειστήρια σε δίκη, ή/και στις διαδικασίες για αίτημα ασύλου. Το Πρωτόκολλο της Κωνσταντινούπολης, συντάχθηκε από 75 εξειδικευμένους ειδικούς (δικηγόροι, υγειονομικοί, κοινωνικοί επιστήμονες και εκπρόσωποι Διεθνών οργανισμών), δημιουργώντας ένα διεπιστημονικό κείμενο μετά από συλλογική δουλειά τριών ετών. Για την υλοποίηση του εγχειριδίου μεταξύ άλλων συνεργάστηκαν, το Τουρκικό “Human Rights Foundation of Turkey” (ανεξάρτητη μη-κερδοσκοπική οργάνωση η οποία ίδρυσε και λειτουργεί τα Κέντρα Αποκατάστασης Θυμάτων Βασανιστηρίων στη Τουρκία), οι Αμερικανοί “Physicians for Humans Rights” και το “International Rehabilitation Council for Torture Victims”. Η διεπιστημονική ομάδα αποτελείται από Νομικό, Γιατρό και Ψυχολόγο και βεβαίως Κοινωνική λειτουργό. Στην ομάδα αυτή συμπεριλαμβάνεται εμπειρογνώμονας με 30 χρόνια εμπειρία.

Αναλυτικά η διαδικασία που ακολουθείται είναι η εξής:

• Παραπομπή του επωφελούμενου με τη συμπλήρωση της επισυναπτόμενης φόρμας.
• Μία πρώτη συνέντευξη με τον κοινωνικό λειτουργό της ομάδας. Στη διάρκεια αυτής καταγράφεται το ιστορικό του εξυπηρετούμενου και γίνεται αναφορά σε άλλες πτυχές της ζωής του (οικογενειακή κατάσταση, εκπαιδευτικό επίπεδο, πολιτική δράση, επαγγελματική δραστηριότητα κ.ά.).
• Συνέντευξη με τον ιατρό και η κλινική εξέταση. Στη διάρκεια αυτών ελέγχεται η συμβατότητα των πληροφοριών από το ιατρικό ιστορικό και των αντικειμενικών ευρημάτων με συγκεκριμένες μεθόδους βασανιστηρίων.
• Δομημένη συνέντευξη πραγματοποιείται και με τον ψυχολόγο της ομάδας, όπου διερευνάται η ψυχοσυναισθηματική κατάσταση και πιθανές ανάγκες υποστήριξης του ατόμου πριν τα βασανιστήρια καθώς και μετά από αυτά.
• Τελευταία συνέντευξη γίνεται με τον νομικό της ομάδας. Σε αυτή διερευνάται η συμβατότητα των πληροφοριών από τις προηγούμενες συνεντεύξεις του εξυπηρετούμενου με τις συγκεκριμένες συνθήκες στη χώρας καταγωγής του (κοινωνικές, πολιτικές κ.λπ.), κατά τη διάρκεια της αναφερόμενης περιόδου βασανισμού.
  

Υπάρχουν περιπτώσεις ωφελούμενων των οποίων η τεκμηρίωση του βασανισμού να ανάγεται σε μία σημαντικά δύσκολη διαδικασία; Πώς προχωράει η διάγνωση σε μια τέτοια περίπτωση; Η Πιστοποίηση των βασανιστηρίων είναι εξ αρχής μια δύσκολη διαδικασία, για αυτό και η ομάδα είναι διεπιστημονική και σε όλες τις περιπτώσεις η τελική γνωμάτευση προκύπτει μετά από διαβούλευση και των τριών ειδικοτήτων που προβλέπονται στο Πρωτόκολλο της Κωνσταντινούπολης. Για παράδειγμα υπάρχουν περιπτώσεις που τα σωματικά ευρήματα λείπουν εντελώς αλλά υπάρχουν ψυχολογικά σημάδια στα θύματα. 

Με ποιους τρόπους το πρόγραμμα «Ελπίδα και Μνήμη: Ταυτοποίηση και Πιστοποίηση Θυμάτων Βασανιστηρίων» παρέχει προστασία και φροντίδα στους πρόσφυγες που έχουν υποστεί βασανιστήρια; Το πρόγραμμα «Ελπίδα και Μνήμη: Πιστοποίηση Θυμάτων Βασανιστηρίων» έχει κύριους στόχους την ενίσχυση της προστασίας των θυμάτων βασανιστηρίων μέσω τριών αλληλοσυμπληρούμενων δράσεων: α) της πιστοποίησης θυμάτων βασανιστηρίων β) της εκπαίδευσης των άμεσα εμπλεκόμενων φορέων με έμφαση στις δημόσιες υπηρεσίες για την άμεση αναγνώριση των θυμάτων και γ) της ευαισθητοποίησης και ενημέρωσης και τέλος της συνηγορίας.

Πέραν της νομικής υποστήριξης, υπάρχει η δυνατότητα συστηματικής ψυχοκοινωνικής υποστήριξης των ψυχικά τραυματισμένων ανθρώπων; Στο Πρόγραμμα δεν παρέχεται νομική και ψυχοκοινωνική υποστήριξη, αλλά γίνονται παραπομπές σε εξειδικευμένους φορείς για την περαιτέρω στήριξη των θυμάτων. Η ομάδα μέσα από ένα δίκτυο φορέων που είναι σε συνεχή επικοινωνία αναγνωρίζει και προάγει τις ανάγκες των ατόμων που ξεκινάνε την διαδικασία μας. Όσον αφορά την ιατρική υποστήριξη και αποκατάσταση, η ΜΕΤΑδραση έχει ξεκινήσει τη δημιουργία ενός δικτύου εθελοντών γιατρών το οποίο απαρτίζεται έως τώρα από 20 υγειονομικούς διαφόρων ειδικοτήτων. 
Πόσα άτομα έχουν επωφεληθεί από το 2011, όταν και ξεκίνησε το Πρόγραμμα, μέχρι και σήμερα και ποιο το ποσοστό των θυμάτων μεταξύ ανδρών και γυναικών; Από το 2011 η ΜΕΤΑδραση, ξεκίνησε τη δράση ταυτοποίησης και πιστοποίησης θυμάτων βασανιστηρίων, καλύπτοντας το κενό που δημιουργήθηκε στη χώρα μας μετά την αναστολή της λειτουργίας του Ιατρικού Κέντρου Αποκατάστασης Θυμάτων Βασανιστηρίων. Μέχρι σήμερα τα άτομα που προσήλθαν στο πρόγραμμα είναι παραπάνω από 1.400, είμαστε βέβαιοι όμως ότι πρόκειται για την κορυφή του παγόβουνου δεδομένου ότι διεθνής μετρήσεις και υπολογισμοί ανεβάζουν το ποσοστό των θυμάτων βασανιστηρίων μεταξύ των προσφύγων στο 25-30%. Το ελλιπές σύστημα πρώιμης αναγνώρισης από τις κρατικές υπηρεσίες πιθανών θυμάτων είναι ο λόγος που δεν έχουμε πολύ περισσότερα άτομα να ζητούν να ενταχθούν στην διαδικασία. Πάντα υπερτερεί ο αριθμός των αντρών για διάφορους λόγους. Αρχικά, λόγω του κοινωνικού πλαισίου της χώρας προέλευσης και του ρόλου των φύλων, λόγω της μεγαλύτερης εμπλοκής των αντρών σε πολιτικές δραστηριότητες, εξαιτίας του δισταγμού και της επιφύλαξης των γυναικών να μιλήσουν για ό,τι τους έχει συμβεί (κοινωνική θέση), αλλά και λόγω του ότι, σε παγκόσμιο επίπεδο οι άντρες είναι εκείνοι που συνήθως απαριθμούνται και προβάλλονται ως θύματα βασανιστηρίων, ενώ οι γυναίκες και τα παιδιά είναι συνήθως τα «σιωπηλά θύματα». 

Ένας εξυπηρετούμενος που έχει αποκτήσει το σχετικό πιστοποιητικό, πώς μπορεί να το χρησιμοποιήσει προκειμένου να στηρίξει το αίτημα ασύλου του; Καταρχάς να το υποβάλλει σε οποιοδήποτε βαθμό της διαδικασίας ασύλου ώστε να συνυπολογιστεί με όλα τα στοιχεία δίωξης που θεμελιώνουν το αν μπορεί να αναγνωριστεί ως πρόσφυγας. Αφετέρου, η χρήση του πιστοποιητικού σε όποια κοινωνική ή ιατρική υπηρεσία να απευθυνθεί, καθοδηγεί τις υπηρεσίες αυτές στο να παρέχουν την κατάλληλη βοήθεια. Για περιπτώσεις επανένωσης με την οικογένειά τους σε άλλες χώρες της Ευρώπης το πιστοποιητικό είναι ιδιαίτερα χρήσιμο για τις Αρχές. Γενικότερα η Διεθνής Σύμβαση κατά των βασανιστηρίων προβλέπει ότι το θύμα έχει μια σειρά από δικαιώματα και αρκετά από αυτά είναι εφικτά και για τους πρόσφυγες. 

Μιλήστε μου για την προσπάθεια ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης του κόσμου σχετικά με τη δράση σας. Η ενημέρωση και ευαισθητοποίηση του κοινού γίνεται με διάφορους τρόπους. Μέσω  δελτίων τύπου, με εκστρατείες ενημέρωσης του κόσμου μέσω στοχευμένων δράσεων, με την συγγραφή και δημοσίευση έκθεσης συνηγορίας αναφορικά με τα θύματα βασανιστηρίων αλλά και με τακτικά εκπαιδευτικά σεμινάρια  σε φορείς κρατικούς αλλά και Οργανώσεις της Κοινωνίας των Πολιτών. Στο πλαίσιο του προγράμματος «Ελπίδα και Μνήμη: Πιστοποίηση Θυμάτων Βασανιστηρίων» έχουν ήδη υλοποιηθεί δύο εκπαιδευτικά σεμινάρια τα οποία παρακολούθησαν σχεδόν 200 εκπρόσωποι κρατικών φορέων αλλά και μέλη οργανώσεων της Κοινωνίας των Πολιτών. Τα σεμινάρια αυτά παρέχουν εργαλεία και εξειδικευμένες γνώσεις στο ανθρώπινο δυναμικό που έρχεται σε επαφή με ενδεχόμενα θύματα βασανιστηρίων. Είναι σημαντικό να αναγνωρίζονται οι επιζώντες και επιζώσες των βασανιστηρίων άμεσα και να στηρίζονται αποτελεσματικά, ειδικά στα σημεία εισόδου. Αρκετές φορές έχουν απευθυνθεί στη ΜΕΤΑδραση αρχές άλλων χωρών της ΕΕ για την αποστολή του πιστοποιητικού. 

**Το Active citizens fund, ύψους 12εκ. €, χρηματοδοτείται από την Ισλανδία, το Λιχτενστάιν και τη Νορβηγία και είναι μέρος του χρηματοδοτικού μηχανισμού του Ευρωπαϊκού Οικονομικού Χώρου (ΕΟΧ) περιόδου 2014 – 2021, γνωστού ως EEA Grants. Το πρόγραμμα στοχεύει στην ενδυνάμωση και την ενίσχυση της βιωσιμότητας της κοινωνίας των πολιτών και στην ανάδειξη του ρόλου της στην προαγωγή των δημοκρατικών διαδικασιών, στην ενίσχυση της συμμετοχής των πολιτών στα κοινά και στην προάσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Τη διαχείριση της επιχορήγησης του προγράμματος Active citizens fund για την Ελλάδα έχουν αναλάβει από κοινού το Ίδρυμα Μποδοσάκη και το SolidarityNow. Διαβάστε περισσότερα εδώ: www.activecitizensfund.gr.