Αυτές τις ημέρες λίγης υπομονής και πνευματικής διαύγειας, διάβασα αρκετά άρθρα γνώμης, που μου πρόσφεραν κάτι πολύτιμο: συνειδητοποίησα ότι ήταν ανώφελο να γράψω ένα κείμενο γνώμης. Και αυτό γιατί οι εξελίξεις με ξεπερνούν σε μέγεθος, ταχύτητα και πολυπλοκότητα.
Για αυτό αποφάσισα να προστρέξω – και εγώ, όπως πολλοί αυτή εδώ την κρίσιμη ώρα – στο λαό, ο οποίος την Κυριακή θα κληθεί να απαντήσει σε ένα ίσως υπαρξιακό ερώτημα για την πορεία της χώρας και των ανθρώπων που την κατοικούν.
Πήγα, λοιπόν, στις συγκεντρώσεις του «ΟΧΙ» (29 Ιουνίου) και του «ΝΑΙ» (30 Ιουνίου) και ρώτησα τον κόσμο να μου πει πώς έβλεπε τα πράγματα. Ίσως από αυτές τις γνώμες να κερδίσουμε λήγει σοφία, καθώς αυτή στέρεψε τις τελευταίες ημέρες. Ίσως και να μην μάθουμε τίποτα.
Πολλοί ήταν οι ψηφοφόροι του «ΝΑΙ», που διαφωνούσαν με τα μέτρα λιτότητας που εφαρμόστηκαν τα τελευταία χρόνια. Αυτό που κυριαρχούσε στα λόγια τους ήταν ο φόβος μήπως το «ΟΧΙ» στην πρόταση των δανειστών συνδυαστεί με το «ΟΧΙ» στην Ευρωζώνη και την Ευρωπαϊκή Ένωση.
Βαρβάρα, 22 ετών, φοιτήτρια: «Ψηφίζω ΟΧΙ για να ξανακερδίσω τη χαμένη μου αξιοπρέπεια. Πρέπει να βάλουμε ένα τέλος στον εκβιασμό που δεχόμαστε. Το ΟΧΙ είναι η πραγματικά δημοκρατική επιλογή. Ας μην παθαίνουμε μούδιασμα με μία δημοκρατική διαδικασία».
Κατερίνα, 65 ετών, συνταξιούχος: «Ψηφίζω ΝΑΙ, γιατί το ΟΧΙ θα βάλει τη χώρα σε περιπέτειες. Με το ΝΑΙ τα πράγματα θα είναι δύσκολα, όμως σιγά σιγά μπορούμε να βρούμε το βηματισμό μας και να ξανακερδίσουμε την ελπίδα».
Μαρία, 43 ετών, δημόσιος υπάλληλος: «Ψηφίζω ΟΧΙ γιατί πρέπει να βάλουμε ένα φρένο στην υποδούλωση του λαού μας, να προφυλάξουμε τους νέους μας από την περαιτέρω δυστυχία».
Παναγιώτης, 47 ετών, πανεπιστημιακός: «Ψηφίζω ΝΑΙ, γιατί πιστεύω στην Ευρώπη και την ευρωπαϊκή προοπτική της χώρας. Ο ΣΥΡΙΖΑ είναι ένα βαθύτατα αντιευρωπαϊκό κόμμα».
Οι περισσότεροι υποστηρικτές του «ΟΧΙ» αποδέσμευαν το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος με την παραμονή στην Ευρωζώνη. Όμως δεν ήταν λίγοι εκείνοι που θεωρούσαν την παραμονή στο Ευρώ δευτερεύον ζήτημα για την πορεία της ελληνικής οικονομίας και το επίπεδο διαβίωσης του ελληνικού λαού.
Αλέκος, 37 ετών, λογιστής: «Ψηφίζω ΟΧΙ για να ζήσω καλύτερα εγώ και τα παιδιά μου».
Ιωσήφ, 33 ετών, ιδιωτικός υπάλληλος:«Ψηφίζω ΝΑΙ, γιατί θέλω η Ελλάδα να παραμείνει μέλος της Ευρωζώνης».
Ελένη, 40 ετών, ιδιωτική υπάλληλος: «Ψηφίζω ΟΧΙ για να μπει ένα τέλος στη λιτότητα και τις πολιτικές της Τρόικα».
Θοδωρής, 33 ετών, τραπεζικός υπάλληλος: «Ψηφίζω ΝΑΙ, γιατί το ΟΧΙ είναι κάτι άγνωστο, που κατά πάσα πιθανότητα θα είναι πολύ χειρότερο από το ΝΑΙ».
Υποστηρικτές του «ΝΑΙ» στο Σύνταγμα. 30/6.
Έφη, 48 ετών, δημόσιος υπάλληλος: «Επιλέγω ΟΧΙ γιατί δεν συμφωνώ με την πρόταση των θεσμών που μας οδηγεί σε περαιτέρω ύφεση και ανεργία».
Κώστας, 66 ετών, συνταξιούχος: «Ψηφίζω ΝΑΙ, για να βάλω ένα τέλος στα σενάρια εξόδου της χώρας από την Ευρώπη και απομονωτισμού».
Αριστείδης Μπαλτάς, Υπουργός Πολιτισμού, Παιδείας και Θρησκευμάτων: «Ψηφίζω ΟΧΙ γιατί είναι η μόνη επιλογή με προοπτική. Το ΝΑΙ αποτελεί συνέχεια των πολιτικών λιτότητας και βάθεμα της καταστροφής του ελληνικού λαού και ιδιαίτερα των χαμηλότερων κοινωνικών στρωμάτων».
Γιάννης, 63 ετών, συνταξιούχος: «Ψηφίζω ΝΑΙ, αν και κατανοώ τους ανθρώπους που θα ψηφίσουν ΟΧΙ. Όποιο και να είναι το αποτέλεσμα, το μέλλον θα είναι δύσκολο. Επιλέγω το ΝΑΙ, γιατί φοβούμαι ότι διαφορετικά η Ελλάδα θα μπει σε περιπέτειες».
Στιγμιότυπο από τη συγκέντρωση του «ΟΧΙ» στη Θεσσαλονίκη.
Κλαίρη, 21 ετών, φοιτήτρια: «Ψηφίζω ΟΧΙ, γιατί θέλω η Ελλάδα να είναι ελεύθερη, να μην μας διοικεί κάποιος άλλος».
Νίκος , 38 ετών, δικαστής: «Ψηφίζω ΝΑΙ, γιατί το πραγματικό δίλημμα είναι το εξής: Θα διατηρήσουμε ένα στοιχειώδες επίπεδο ζωής με δημοκρατικό πολίτευμα, ή θα γίνουμε μία λατινοαμερικάνικη μπανανία;»
Μιχάλης, 33 ετών, αρχιτέκτονας: «Επιλέγω ΟΧΙ, γιατί πρέπει να ξεφύγουμε από τον φαύλο κύκλο της λιτότητας, της ύφεσης και της μιζέριας».
Γιάννης, 61 ετών, συνταξιούχος πανεπιστημιακός: «Ψηφίζω ΝΑΙ, γιατί είναι η μόνη λογική επιλογή. Το ΟΧΙ οδηγεί στη δραχμή».
Αν οι θεσμοί δεν κάνουν πίσω μετά το δημοψήφισμα, θα κρίνουμε τότε το πώς θα πρέπει να κινηθούμε, όσον αφορά την παραμονή της Ελλάδας στην Ευρωζώνη, Αριστείδης Μπαλτάς, Υπουργός Πολιτισμού, Παιδείας και Θρησκευμάτων
Γιώργος, 23 ετών, φοιτητής: «Ψηφίζω ΟΧΙ για την αξιοπρέπεια και το μέλλον της γενιάς μου. Πρέπει κάποια στιγμή να ξεφύγουμε από τα μέτρα λιτότητας που προκαλούν ύφεση. Πρέπει να σταθούμε στα πόδια μας μόνοι μας».
Κατερίνα, 58 ετών, συνταξιούχος εκπαιδευτικός: «Ψηφίζω ΝΑΙ, για να μείνουμε στην Ευρώπη. Τα μέτρα λιτότητας είναι δεδομένα και με το ΝΑΙ και με το ΟΧΙ. Δεν μπορούμε να κάνουμε διαφορετικά με μία χώρα βουτηγμένη στα χρέη».
Δημήτρης, 44 ετών, άνεργος: «Ψηφίζω ΟΧΙ, γιατί είμαι άνεργος και δεν έχω τίποτα να χάσω. Δουλειά δεν έχω, λεφτά στην τράπεζα δεν έχω. Άρα τι θα στερηθώ;»
Μαρία, 20 ετών, φοιτήτρια: «Ψηφίζω ΝΑΙ, γιατί δεν θέλω η Ελλάδα να επιστρέψει στη δραχμή. Το ΟΧΙ μας οδηγεί σε άγνωστα μονοπάτια και επομένως το ΝΑΙ είναι μονόδρομος, αφού μας προσφέρει τα όποια πλεονεκτήματα έχει η παραμονή της χώρας στην ΕΕ και την Ευρωζώνη».
Συνταξιούχοι έξω από το κατάστημα της Εθνικής Τράπεζας στην Ομόνοια περιμένουν στην ουρά για να πάρουν 120 ευρώ από τη σύνταξή τους.
Ερώτηση στους ψηφοφόρους του ΟΧΙ: Υπάρχει κίνδυνος εξόδου της χώρας από την Ευρωζώνη σε περίπτωση που επικρατήσει το ΟΧΙ;
Αριστείδης Μπαλτάς, Υπουργός Πολιτισμού, Παιδείας και Θρησκευμάτων: «Δεν νομίζω ότι οι θεσμοί θα αναγκάσουν την Ελλάδα να εγκαταλείψει την Ευρωζώνη. Είναι εξαιρετικά δύσκολο τόσο νομικά, όσο και οικονομικά. Ένα τέτοιο σενάριο θα ήταν καταστροφικό, τόσο για την Ευρώ, όσο και για την ΕΕ. Αν οι θεσμοί δεν κάνουν πίσω μετά το δημοψήφισμα, θα κρίνουμε τότε το πώς θα πρέπει να κινηθούμε, όσον αφορά την παραμονή της Ελλάδας στην Ευρωζώνη».
Βαρβάρα: «Δεν πιστεύω ότι το ΟΧΙ θα οδηγήσει τη χώρα εκτός Ευρωζώνης. Το δίπολο Ευρώ-δραχμή είναι ψευτοδίλημμα. Το νόμισμα είναι εργαλείο. Δεν είναι αυτοσκοπός».
Μαρία: «Πιστεύω ότι η Ευρώπη θα μας αναγκάσει να εγκαταλείψουμε το Ευρώ, καθώς δεν θέλουν να συνομιλούν με μία αριστερή κυβέρνηση. Όμως αυτό δεν με φοβίζει. Με το εθνικό νόμισμα θα μπορέσουμε να νοικοκυρέψουμε τα οικονομικά μας. Θα ταλαιπωρηθούμε στην αρχή, αλλά μετά θα βρούμε το δρόμο μας».
Αλέκος: «Σημασία δεν έχει αν θα μείνει η χώρα στο Ευρώ, αλλά αν θα ζήσουμε καλύτερα. Δεν με ενδιαφέρει αν το νόμισμα θα λέγεται Ευρώ ή δραχμή, με ενδιαφέρει να ζήσω καλύτερα».
Έφη: «Σε περίπτωση που επικρατήσει το ΟΧΙ, ο κίνδυνος εξόδου της χώρας από το Ευρώ είναι υπαρκτός. Θα πρέπει να είμαστε έτοιμοι, αν απαιτηθεί, να επιστρέψουμε στο εθνικό μας νόμισμα.
Εν τω μεταξύ οι προετοιμασίες για την έκφραση της λαϊκής ετυμηγορίας ξεκίνησαν.
Ερώτηση στους ψηφοφόρους του ΝΑΙ: Υπάρχουν πολίτες που επιλέγουν το ΟΧΙ, γιατί έχουν φτωχοποιηθεί τα τελευταία χρόνια και βλέπουν στο ΟΧΙ που προτείνει ο ΣΥΡΙΖΑ μία καλύτερη προοπτική. Τι θα τους λέγατε πριν πάνε στην κάλπη;
Κατερίνα: «Αυτό που θα τους έλεγα ότι ο ΣΥΡΙΖΑ αποδείχτηκε πολύ κατώτερος των προσδοκιών. Φάνηκε ότι δεν είχε την πείρα να σταθμίσει σωστά πράγματα και καταστάσεις. Τα πράγματα δεν έγιναν καλύτερα με τον ΣΥΡΙΖΑ».
Γιάννης: «Οι πολιτικές που εφαρμόστηκαν τα προηγούμενα χρόνια ήταν πολύ δύσκολες αλλά αναγκαίες. Πράγματι, δεν έγινε πάντα σωστή διαχείριση, αλλά ήταν απαραίτητη η εφαρμογή των πολιτικών λιτότητας για να μείνει η χώρα στο Ευρώ».
Νίκος: «Λάθη στις πολιτικές που εφαρμόστηκαν τα τελευταία χρόνια έγιναν. Ωστόσο, οι αστοχίες μπορούν να διορθωθούν με σοβαρή και συνεκτική πολιτική, τόσο στο εσωτερικό, όσο και το εξωτερικό της χώρας. Τα λάθη δεν διορθώνονται με χαοτικές θέσεις».
Παναγιώτης: «Στους υποστηρικτές του ΟΧΙ θα έλεγα ότι αυτή τη στιγμή πρέπει να διακρίνουμε το διακύβευμα της κάλπης και αυτό δεν είναι άλλο από το να μείνει η Ελλάδα αναπόσπαστο μέρος της πορείας προς την ενωμένη Ευρώπη. Αυτό είναι προς το συμφέρον όλων».
Και όλα αυτά, με φόντο τα capital controls και ορίζοντα το bail-in.
Ερώτηση στους ψηφοφόρους του ΟΧΙ: Φοβάστε μία αποσταθεροποίηση του πολιτικού συστήματος σε περίπτωση που επικρατήσει το ΟΧΙ;
Αλέκος: «Όχι. Το αντίθετο μάλιστα: Θεωρώ ότι όταν συμμετέχει ο λαός στη λήψη των αποφάσεων, το πολιτικό σύστημα γίνεται πιο σταθερό και αξιόπιστο».
H νέα πρόταση των δανειστών είναι και πάλι καθαρά υφεσιακή. Έπρεπε να κάνουν και εκείνοι ένα βήμα πίσω. Οι ευθύνες δεν είναι μόνο του ΣΥΡΙΖΑ. Συμφωνώ άλλωστε σε κάποια πράγματα που λέει. Δεν είμαι εδώ για να υποστηρίξουμε τους δανειστές. Είμαι εδώ γιατί δεν θέλω να ζήσω εγώ και το παιδί μου απομονωμένοι από την υπόλοιπη Ευρώπη», Θοδωρής, ιδιωτικός υπάλληλος (ΝΑΙ).
Μαρία: «Είναι ένα σενάριο που μπορεί να προκύψει, ωστόσο θα πρέπει να το αντιμετωπίσουμε και να μην κάνουμε πίσω, μόνο και μόνο επειδή φοβόμαστε. Θα το ξεπεράσουμε αν το βρούμε στο δρόμο μας».
Ερώτηση στους ψηφοφόρους του ΝΑΙ: Οι πολιτικές λιτότητας οδήγησαν την τελευταία πενταετία σε αύξηση του δημόσιου χρέους από το 120% στο 180% του ΑΕΠ – λόγω κυρίως της συρρίκνωσης της ελληνικής οικονομίας. Θεωρείτε τη λιτότητα επιτυχημένο μοντέλο, όταν σειρά οικονομολόγων – Πικετί, Στίγκλιτς και Κρούγκμαν – τις θεωρούν την πηγή και όχι τη λύση του προβλήματος στην Ελλάδα;
Ιωσήφ: «Εγώ δεν συμφωνώ με τις πολιτικές λιτότητας. Πράγματι έχουν προβλήματα. Όμως και ο ΣΥΡΙΖΑ πρότεινε μέτρα λιτότητας. Για μικρές διαφορές στις διαπραγματεύσεις έφτασαν τα πράγματα στο αδιέξοδο. Άρα πιστεύω ότι μπλοφάρει και ότι στο τέλος θα ακολουθήσει και εκείνος τις ίδιες πολιτικές».
Η χώρα κινείται μεταξύ πραγματικότητας και φαντασίας.
Παναγιώτης: «Οι οικονομολόγοι που μου αναφέρατε είναι πολέμιοι του Ευρώ. Ο Κρούγκμαν δεν υποστηρίζει την ευρωπαϊκή και νομισματική ενοποίηση. Όσον αφορά στην αύξηση του χρέους, είναι ένα θέμα που πρέπει να δούμε στο μέλλον. Τώρα επείγει η αποφυγή ενός Grexit».
Θοδωρής: «Οι πολιτικές λιτότητας προφανώς και δεν είναι σωστές. Έγιναν πολλά λάθη τα τελευταία χρόνια. Και δυστυχώς η νέα πρόταση των δανειστών είναι και πάλι καθαρά υφεσιακή. Έπρεπε να κάνουν και εκείνοι ένα βήμα πίσω. Οι ευθύνες δεν είναι μόνο του ΣΥΡΙΖΑ. Συμφωνώ άλλωστε σε κάποια πράγματα που λέει. Δεν είμαι εδώ για να υποστηρίξω τους δανειστές. Είμαι εδώ γιατί δεν θέλω να ζήσω εγώ και το παιδί μου απομονωμένοι από την υπόλοιπη Ευρώπη».