«Ο αθλητισμός είναι σύμβολο ελπίδας και ειρήνης, που δυστυχώς χωλαίνει στον κόσμο μας σήμερα», δήλωσε κατά τη χθεσινή τελετή έναρξης των Ολυμπιακών Αγώνων στο Παρίσι, ο Ύπατος Αρμοστής του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες και αντιπρόεδρος του Ολυμπιακού Ιδρύματος Προσφύγων, Filippo Grandi, και κάλεσε τον κόσμο να ακολουθήσει το παράδειγμα της Ολυμπιακής Ομάδας Προσφύγων που συμμετέχει στους αγώνες, καθώς «προωθεί την ειρηνική συνύπαρξη και τον αμοιβαίο σεβασμό». Ο ίδιος συμμετείχε στη λαμπαδηδρομία νωρίτερα το πρωί, εκπροσωπώντας την Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες και τους 120 εκατομμύρια βίαια εκτοπισμένους ανθρώπους στον κόσμο. Οι 37 πρόσφυγες/ισσες αθλητές/ριες, που συμμετέχουν φέτος, συγκροτούν τη μεγαλύτερη Ολυμπιακή Ομάδα Προσφύγων που θα αγωνιστεί από τη δημιουργία της το 2015 και την πρώτη συμμετοχή της στους Αγώνες του Ρίο το 2016. Η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες (UNHCR) συνεργάστηκε με τη Διεθνή Ολυμπιακή Επιτροπή (ΔΟΕ), τη Διεθνή Παραολυμπιακή Επιτροπή και το Ολυμπιακό Ίδρυμα Προσφύγων για την υποστήριξη των προσφύγων στους Αγώνες του Παρισιού.
Σύμφωνα με τον Grandi, «Η ομάδα των προσφύγων είναι ένας “φάρος” για τους ανθρώπους παντού. Αυτοί οι αθλητές δείχνουν τι μπορεί να επιτευχθεί όταν το ταλέντο αναγνωρίζεται και εξελίσσεται, και όταν οι άνθρωποι έχουν ευκαιρίες να προπονηθούν και να αγωνιστούν. Ο αθλητισμός είναι επίσης ζωτικής σημασίας για εκατομμύρια πρόσφυγες, όλων των ηλικιών και ικανοτήτων. Φέρνει τους ανθρώπους κοντά, ωφελεί την ψυχική και σωματική υγεία, δίνει στα παιδιά θετικά πρότυπα και διδάσκει πολύτιμα μαθήματα ζωής. Η συνεργασία μας με τη ΔΟΕ είναι σπουδαία και ανυπομονώ να τη δούμε να αναπτύσσεται».
Την περασμένη εβδομάδα, ο Grandi έγινε ο τρίτος αποδέκτης της Ολυμπιακής Δάφνης, ενός βραβείου της ΔΟΕ που απονέμεται για να τιμηθούν εξαιρετικά επιτεύγματα στην εκπαίδευση, τον πολιτισμό, την ανάπτυξη και την ειρήνη μέσω του αθλητισμού. Κατά την τελετή έναρξης, παρέλαβε το βραβείο εκ μέρους της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες.
Ο ίδιος σημείωσε πως οι συγκρούσεις και οι καταστάσεις έκτακτης ανάγκης βρίσκονται σε κάθε γωνιά του κόσμου, εκτοπίζοντας βίαια εκατομμύρια ανθρώπους από τα σπίτια τους σε χώρες από το Σουδάν μέχρι την Ουκρανία, το κράτος της Παλαιστίνης, τη Μιανμάρ κ.ά., και απευθυνόμενος στον Γενικό Γραμματέα του ΟΗΕ António Guterres, ζήτησε τον παγκόσμιο σεβασμό της Ολυμπιακής Εκεχειρίας, ένα «έθιμο» διακοπής όλων των εχθροπραξιών από την έναρξη των Ολυμπιακών Αγώνων έως και τη λήξη των Παραολυμπιακών. Η Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ ενέκρινε τον περασμένο Νοέμβριο το αίτημα για εκεχειρία – γεγονός το οποίο προκαλεί αμηχανία, αν αναλογιστεί κανείς τη γενοκτονία που τελείται αδιάκοπα στη Γάζα και τις πληγές των ανθρώπων που δεν επουλώνονται με μερικά «έθιμα».
Η πρώτη προσφυγική ολυμπιακή ομάδα στους Αγώνες του Ρίο το 2016 περιελάμβανε 10 αθλητές και αθλήτριες, και 29 στους Αγώνες του Τόκιο, παρά τους περιορισμούς του Covid. Φέτος στο Παρίσι, οι 37 αθλητές και αθλήτριες της “Équipe Olympique des Réfugiés” (EOR) φιλοξενούνται από 15 Εθνικές Ολυμπιακές Επιτροπές: Αυστρία, Καναδάς, Γαλλία, Γερμανία, Ισραήλ, Ιταλία, Ιορδανία, Κένυα, Μεξικό, Ολλανδία, Ισπανία, Σουηδία, Ελβετία, Ηνωμένο Βασίλειο και Ηνωμένες Πολιτείες, και θα αγωνιστούν σε 12 αθλήματα: στίβος, μπάντμιντον, πυγμαχία, break dance, κανόε καγιάκ, ποδηλασία, τζούντο, σκοποβολή, κολύμβηση, ταεκβοντό, άρση βαρών και πάλη.
Επικεφαλής της ομάδας είναι η Masomah Ali Zada, η οποία ήταν μέλος της Ολυμπιακής Ομάδας Προσφύγων στο Τόκιο και είναι Υποστηρικτής Υψηλού Προφίλ της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες, ενώ σημαιοφόροι της ομάδας στην τελετή έναρξης ήταν η Cindy Ngamba (πυγμαχία, με έδρα το Ηνωμένο Βασίλειο) και ο Yahya Al Ghotany (ταεκβοντό, με έδρα την Ιορδανία).
Η σύνθεση της Oλυμπιακής Oμάδας Προσφύγων βασίστηκε σε διάφορα κριτήρια, με κυριότερο από αυτά τις αθλητικές επιδόσεις. Σχεδόν όλοι οι αθλητές επιλέγονται από το πρόγραμμα υποτροφιών για πρόσφυγες αθλητές της Διεθνούς Ολυμπιακής Επιτροπής. Η ΔΟΕ συνεργάζεται με τις Εθνικές Ολυμπιακές Επιτροπές υποδοχής για να εντοπίσει τους πρόσφυγες αθλητές οι οποίοι μπορεί να είναι επιλέξιμοι για υποτροφία. Οι υποτροφίες έχουν σχεδιαστεί για να βοηθήσουν τους πρόσφυγες αθλητές να προπονηθούν, όχι μόνο με στόχο να συμμετάσχουν στους Ολυμπιακούς Αγώνες, αλλά και για να αναπτύξουν την αθλητική τους καριέρα και να χτίσουν το μέλλον τους ως αθλητές.
Τις υποτροφίες και την ολυμπιακή ομάδα διαχειρίζεται το Ίδρυμα Ολυμπιακών Προσφύγων (ORF), το οποίο ιδρύθηκε από τη ΔΟΕ για να παράσχει υποστήριξη στους πρόσφυγες μέσω του αθλητισμού. Η προσφυγική ταυτότητα των μελών της ομάδας επαληθεύεται από την Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες, σε συνεργασία με την κυβέρνηση της χώρας υποδοχής. Από τότε που ξεκίνησε, το 2017, έχει προσφέρει πρόσβαση σε αθλήματα σε σχεδόν 400.000 άτομα και εκπαίδευση σε 1.600 προπονητές.
Το πρόγραμμα, με έδρα το Μπαγκλαντές, επικεντρώνεται στην περιοχή Kurigram, μια πόλη στον βορρά, ιδιαίτερα ευαίσθητη στις πλημμύρες, και στις παραγκουπόλεις στην πρωτεύουσα Dhaka, όπου ένας μεγάλος αριθμός κατοίκων έχει εκτοπιστεί από φυσικές καταστροφές και καταστροφές εξαιτίας της κλιματικής κρίσης. Το πρόγραμμα λειτουργεί σε συνεργασία με τοπικούς μη κερδοσκοπικούς οργανισμούς για την εξεύρεση υποδομών και προπονητών, για την παροχή πρόσβασης στον αθλητισμό.
Ωστόσο, η Michele Donnelly, αναπληρώτρια καθηγήτρια στο Τμήμα Διοίκησης Αθλητισμού στο Πανεπιστήμιο Brock, πιστεύει ότι τόσο η διαφάνεια όσο και η λογοδοσία εκ μέρους της Ύπατης Αρμοστείας και του Ιδρύματος Ολυμπιακών Προσφύγων είναι αρκετά ελλιπής. «Δεν έχουμε πολλές πληροφορίες σχετικά με το πώς επιλέγονται οι αθλητές για τις ομάδες προσφύγων», δήλωσε. «Αυτό μας αφήνει να αναρωτιόμαστε πώς φτάσαμε και φέτος να μην υπάρχει ίσος αριθμός αθλητών και αθλητριών στην ομάδα προσφύγων. Θα έλεγα πως αυτό που συμβαίνει στους Ολυμπιακούς, είναι περισσότερο συμβολικό παρά μια πραγματική αναπαράσταση των ζητημάτων της προσφυγιάς παγκοσμίως και των δυσκολιών με τις οποίες έρχονται αντιμέτωποι οι πρόσφυγες και οι προσφύγισσες που θέλουν να ακολουθήσουν καριέρα στον αθλητισμό».
Παρά τις διασφαλίσεις του Ιδρύματος Ολυμπιακών Προσφύγων πως φέτος στην επιλογή των αθλητών έχει ληφθεί υπόψη η ισότιμη εκπροσώπηση όσον αφορά στο φύλο και τη γεωγραφική κατανομή των χωρών προέλευσης , μόλις 13 από τους 37 αθλητές της Ολυμπιακής Ομάδας Προσφύγων είναι γυναίκες, δηλαδή λίγο περισσότερο από το 1/3. Η γυναικεία εκπροσώπηση συνεχίζει να μειώνεται από τη δημιουργία της ομάδας το 2015. Στην Παραολυμπιακή Ομάδα Προσφύγων του Παρισιού μόλις το 13% είναι γυναίκες. Και αυτό, τη στιγμή που ο αριθμός των προσφύγων έχει τριπλασιαστεί την τελευταία δεκαετία, ενώ στο τέλος του περασμένου έτους υπήρχαν 43,4 εκατομμύρια πρόσφυγες παγκοσμίως, εκ των οποίων περίπου οι μισοί είναι γυναίκες και κορίτσια.
Όπως επισημαίνει η φιλανθρωπική οργάνωση Women for Women International, εκτός από τη φτώχεια και άλλα ζητήματα που μπορεί να αντιμετωπίζουν όλοι οι πρόσφυγες, οι προσφύγισσες έρχονται επιπλέον αντιμέτωπες με τις έμφυλες διακρίσεις. «Γνωρίζουμε πόσο σημαντική είναι η προβολή και η ορατότητα, ιδίως για τα κορίτσια που ασχολούνται με τον αθλητισμό, και η έμπνευση που μπορούν να αντλήσουν τα κορίτσια βλέποντας γυναίκες να διαπρέπουν σε αγώνες», λέει η Rachel Williams, υπεύθυνη πολιτικής και δημόσιων υποθέσεων στη φιλανθρωπική οργάνωση Women in Sport. Ενώ η οργάνωση Women in Sport προτιμά να βλέπει την αισιόδοξη πλευρά και να γιορτάζει ότι σχεδόν το 40% της Ολυμπιακής Ομάδας Προσφύγων αποτελείται από γυναίκες, κάτι τέτοιο δεν είναι αρκετό, σύμφωνα με τη Michele Donnelly. «Εκείνα τα σημεία στα οποία η ΔΟΕ έχει τον απόλυτο έλεγχο πρέπει να αποτελούν θετικό πρότυπο για όλες και όλους, ώστε οι ομάδες να είναι ισότιμες μεταξύ των δύο φύλων», λέει.
«Δεν βιώνουν όλοι οι εκτοπισμένοι με τον ίδιο τρόπο την εμπειρία της προσφυγιάς, αφού υπάρχουν αυξημένοι κίνδυνοι και προκλήσεις για τις γυναίκες, τις μειονότητες φύλου και τα άτομα με αναπηρία – και όλα αυτά επηρεάζουν ποιος τελικά θα είναι ή θα μπορεί να είναι μέρος των Ολυμπιακών και Παραολυμπιακών ομάδων προσφύγων», καταλήγει.