Σηκώνοντας το χέρι στον αέρα, για να μου δείξει στον λόφο το κάστρο που έχτισε αυτοπροσώπως ο Ιουστινιανός, αλλά και τον ναό που φέρεται να έκανε δώρο στη Θεοδώρα και να άφησε την τελευταία του πνοή ο Ιωάννης ο Βαπτιστής, αποκαλύφθηκε ένα τατουάζ. Πελώριο, όμως. Με κεφαλαία ελληνικά γράμματα. Και με την λέξη «ΚΡΗΤΙΚΟΣ». Βρισκόμαστε περί τα πέντε λεπτά από το αρχαιολογικό θαύμα της Εφέσου, στην ακτογραμμή των μικρασιατικών παραλίων, στο ερντογανικό «Turkaegean», όπου σχεδόν σύσσωμος ο ασιατικός και αραβικός τουρισμός των παραλίων συνωστίζεται και ηλιοψήνεται τραβώντας selfie ξεγλωσσιασμένος, ανάμεσα σε μαχμουρλίδικες γάτες. Στον τόπο όπου έχουν απομείνει τα ελάχιστα σπαράγματα ενός από τα Επτά Θαύματα της αρχαιότητας. Βρισκόμαστε στο Αρτεμίσιο, ή ναό της Αρτέμιδας. Εκεί όπου ο σταρ αυτοκράτορας του Βυζαντίου επέλεξε να αφήσει το δικό του ανεξίτηλο αποτύπωμα.
Φτωχοδιάβολοι μού «την πέφτουν» προσπαθώντας να πουλήσουν fake αρχαιότητες, σε έναν ακόμη αρχαιολογικό χώρο με αρχαιοελληνικά ερείπια χωρίς υποψία περίφραξης ή φύλαξη. Ο Βουλκάν, που διατρανώνει ότι είναι Κρητικός περισσότερο από Τούρκος, με παππού απ’ τα Χανιά και γιαγιά απ’ το Ρέθυμνο -κάτι πολύ σύνηθες στην ευρύτερη περιοχή-, εξ ου και το εκκωφαντικά αδιαπραγμάτευτο τατουάζ του, είναι ο μοναδικός σε αυτή την ακτογραμμή, Αύγουστο μήνα, που παραδέχεται ότι οι αρχαιότητες στην περιοχή είναι από τη γέννησή τους ελληνικές, και όχι ρωμαϊκές, όπως επιβάλλει μονοφωνικά το επίσημο κρατικό αφήγημα που αναμασάνε οι πάντες.
O Βουλκάν με τατού ΚΡΗΤΙΚΟΣ στο μπράτσο. Η έκπληξη της Εφέσου.
Τον ρωτώ για τις παραλίες που καθοδόν προς τη Σμύρνη αξίζουν τον κόπο να κολυμπήσω. Ozdere και Gumuldur, γράφει στο μπλε σημειωματάριο του road trip μου, που ξεχείλισε τις επόμενες ημέρες τηλέφωνα, ονόματα, σημειώσεις, δηλώσεις, ημερομηνίες. Η αυτοψία στην πρώτη εκ των δύο πλαζ αποκάλυψε τη Λούτσα των τουρκικών παραλίων. Συμπαθητική αμμουδιά, ελεγχόμενος συνωστισμός, άπειρες σπαστές καρεκλίτσες -η τρέλα των Τούρκων-, σε ένα διαρκές πηγαιν’έλα παιδιών, γονιών, παπούδων, τουρκική τσιφτετελοτράπ από τα ηχεία των πιτσιρικάδων και θολά νερά.
Ένα τσιγάρο δρόμος και μια απόφαση της στιγμής, στην κυριολεξία, αποδείχθηκε, εντέλει, το μισάωρο εν πλω πέρασμα από την Κω στο τουρκικό Μπόντρουμ (η αρχαιοελληνική Αλικαρνασσός), το θέρετρο των θερέτρων για τους ίδιους τους upper και middle class Τούρκους (σε αντίθεση με την λανθασμένη εικόνα που είχα αυθαίρετα σχηματίσει ότι πρόκειται για το Φαληράκι της Τουρκίας από τον μπουντρουμιώτη tattoo artist που γνώρισα αρχές του millennium στη Βαρκελώνη). Η μετάβαση έγινε χωρίς καν διαβατήριο, με ελληνική ταυτότητα.
Τρία οχήματα μόνο θα πέρναγαν στην αντίπερα όχθη, και το ταξίδι στη Μικρασία θα ακυρωνόταν, αν το γατόνι-ταξιδιωτική πράκτορας στην Κω δεν το πάλευε και δεν διαπραγματευόταν την τελευταία στιγμή με την τουρκική ναυτιλιακή να τρυπώσει και ένα ακόμη αυτοκίνητο στον πλου του μεσημεριού. Λίγες ώρες μετά, το μοναδικό όχημα με ελληνική πινακίδα (παρότι στο Τσεσμέ υπήρχαν κάποιοι Έλληνες που είχαν περάσει από Χίο), κατασκονισμένο, όργωνε τα παράλια, έχοντας διαρκώς φουλαρισμένο ντεπόζιτο με βενζίνη κίνησης προς 1 ευρώ συν κάτι ψιλά το λίτρο. Μπορεί ο πληθωρισμός να πλήττει ανηλεώς την Τουρκία (το επίσημο 80% είναι 100%, σύμφωνα με ντόπιους), αλλά φαινομενικά ήταν παντελώς απών στην τουρκική ακτογραμμή.
Τα παράλια χτίζονται εξωφρενικά. Ολόκληρα χωριά «φυτεύονται» στο πουθενά.
Στην επικράτεια των παραλίων, που βρίσκονται σε οικοδομικό οργασμό, τίποτα δεν προδίδει οικονομική κρίση, και μάλιστα ακραία, και προβληματίζομαι. Ρωτώ σχετικώς παντού τους πάντες, εμμονικά, στοχευμένα. Αναφέρομαι και στην ενεργειακή κρίση, την αφορμή του έντονου διαλόγου μεταξύ Ρωμιών που μένουν στη Σμύρνη (με καταγωγή από την Πόλη και τον Πόντο, όμως), του οποίου έγινα βουβός μάρτυρας οδεύοντας με το όχημά τους προς τα Βουρλά. Επίδικο, η τιμή της βενζίνης κίνησης. Για τους Τούρκους, και το 1 ευρώ για το λίτρο αποτελεί ζήτημα. Κι ωστόσο τα μποτιλιαρίσματα στην παραλιακή τους είναι χειρότερα από της δικής μας σε ώρες αιχμής. Δεν συζητώ για τα πανάκριβα οχήματα τελευταίων ετών που κινούνται μαζικότατα. Πώς γίνεται να κυκλοφορούν τόσο πανάκριβα και, κυρίως, τόσα πολλά πανάκριβα αυτοκίνητα; Πώς γίνεται να υπάρχουν επίσης σε τέτοιο μαζικό βαθμό, σε όλη την παραλιακή, τόσες πολλές πολυτελείς θερινές κατοικίες; Το «κλειδί» στην απάντηση βρίσκεται στη μεσαία τάξη, που αναγεννήθηκε την περίοδο διακυβέρνησης του Ερντογάν; «Η κρίση δεν φαίνεται, βλέποντας καφέ και εστιατόρια γεμάτα. Η εικόνα εξαπατά, αλλά κρίση υπάρχει στην Τουρκία και είναι μεγάλη. Όντως έγινε δυο φορές αύξηση στον κατώτατο μισθό, αλλά με τον πληθωρισμό είναι μια τρύπα στο νερό. Όλοι πρέπει να κάνουν δύο δουλειές για να βγούνε. Η βενζίνη τον Ιούλιο άγγιξε τετραπλάσια τιμή από πέρσι το καλοκαίρι. Αλλά με κάποιο τρόπο μυστηριωδώς ισορροπεί πάντα η κατάσταση», διατείνεται μοιρολατρικά, χωρίς να μου δώσει μια ικανοποιητική απάντηση, η Τ. που ζει στο φημισμένο και τραγουδισμένο σμυρνέικο προάστιο του Μπουρνόβα, ο οποίος σήμερα θυμίζει αμυδρά τις ήσυχες γειτονιές του Χαλανδρίου, με τις μικρές μονοκατοικίες και μια ρυμοτομία πιο χαλαρή κι ευάερη από αυτή μιας μητρόπολης.
Τα δεκάδες λιμανάκια που θυμίζουν ελληνική Ριβιέρα κι ελληνικά νησιά, κατά μήκος των παραλίων.
Εδώ και χρόνια, πολύ πριν το 2022, με το ιστορικό χαμηλό ρεκόρ στην τιμή της τουρκικής λίρας, αναμένεται, λόγω των διεθνών πιέσεων και των αλλοπρόσαλλων προεδρικών χειρισμών, η κατάρρευση της τουρκικής οικονομίας και το ταπεινωτικό σύρσιμο της Άγκυρας για δανεισμό στο ΔΝΤ. Παρά τις προβλέψεις, η χρεοκοπία της Τουρκίας δεν έρχεται. Ο «Κρητίκαρος» Βουλκάν είναι ο μοναδικός συνομιλητής μου από το Μπόντρουμ ως το Τσεσμέ, προτού σαλπάρω για την επιστροφή μέσω Χίου, που εκφέρει με σιγουριά μία εξήγηση, χωρίς δεύτερη σκέψη: «Τα λεφτά των Αράβων», αναφωνεί. «Οι Άραβες σώζουν την οικονομία της Τουρκίας».
Οι Τούρκοι, όλων των βαλαντίων, πάντως, κόντρα στον καλπάζοντα πληθωρισμό, κόντρα σε ό,τι συμβαίνει εκτός τουρκικών συνόρων και κόντρα στις ιαχές και τους τακτικισμούς της ‘Αγκυρας, που τους αφήνουν μάλλον αδιάφορους -κάτι που διαπίστωσα ιδίοις όμμασι, το καλοκαίρι του 2020, και με τη φιέστα μετατροπής της Αγιάς Σοφιάς σε Τζαμί, όσο και αν επιχειρήθηκε άγρια πολιτική εργαλειοποίηση- κάνανε χαλαροί διακοπές. Τα μπάνια του λαού, στα παράλια τουλάχιστον, τα οποία περιμένουν πώς και πώς τις εκλογές για αλλαγή «σκυτάλης», είναι γεγονός και στην αντίπερα όχθη του Αιγαίου. Κορυφώνονται τον Αύγουστο, και -πιστέψτε το- δεν διαφέρουν από τα αντίστοιχα ελληνικά, ιταλικά ή ισπανικά. Το ζήτημα είναι κι εδώ, όπως παντού, ταξικό.
Μπάνια του λαού στην επαρχία του Τσεσμέ. Σας θυμίζουν κάτι;
Τα θερινά ήθη των Τούρκων, που είναι εξαιρετικά φιλικοί μόλις ακούνε την εθνικότητά μου, και το δείχνουν εμπράκτως με κεράσματα, είναι copy paste ελληνικά. Αν σε πετάξουν ανάμεσά τους το πιθανότερο είναι να πιστέψεις πως βρίσκεσαι στο Πόρτο Ράφτη ή στον Σχοινιά. Ίδια ανθρωπογεωγραφία, ίδιες φάτσες, ίδιες συμπεριφορές. Ίδια γεωμορφολογία, επίσης, είτε βρεθείς στις τίγκα με ξαπλώστρα πλαζ (πάντα με ελεύθερη είσοδο), είτε στις πουδρένιες λευκές αμμοθίνες, που θυμίζουν Μήλο, των νοτίων Αλατσάτων, με την εξαιρετική αρχιτεκτονική, είτε στα δεκάδες λιμανάκια με τα σκάφη, τις ψαρόβαρκες και τις ψαροταβέρνες. Σε κάθε, με άλλα λόγια, σπιθαμή γης του «Τurkaegean» της τουρκικής προπαγάνδας, διαγράφοντας ατύπως την πορεία που ενώνει τις πόλεις του Κοινού των Ιώνων, μπορείς πανεύκολα να την πατήσεις. Αναπνέεις, βλέπεις, νιώθεις παντού… Ελλάδα κι Έλληνες. Κρήτη, Μάνη, Μακεδονία, Κυκλάδες… Oι ίδιες εναλλαγές στο τοπίο.
Οι συγκλονιστικές παραλίες στα Αλάτσατα ευθέως συναγωνίζονται της Μήλου.
Και παραλίες που κάνουν ελεύθερο κάμπινγκ οι Τούρκοι, στα νότια Αλάτσατα.
Με κάποιες χτυπητές ιδιαιτερότητες. Κύρια, η τρελή ανοικοδόμηση. Πάνω στο βουνό, με θέα τη θάλασσα, επί της εθνικής παραλιακής αρτηρίας, στην ακτογραμμή, η Τουρκία, παρότι ήδη υπερβολικά χτισμένη, χτίζεται κι άλλο, με φρενήρη τρόπο. Παραδόξως, καλαίσθητο.
Όση ώρα οδηγώ, δεν προλαβαίνω να φωτογραφίσω αυτή την αδιανόητη, πέρα από κάθε λογική, εξωφρενική ανοικοδόμηση, που βεβαίως είχα ξαναντικρίσει το 2020, οδηγώντας από τα ελληνικά σύνορα ως την Κωνσταντινούπολη.
Kι άλλη ανοικοδόμηση, εξωφρενική ανοικοδόμηση, στα τουρκικά παράλια.
Ρωτάω Τούρκους που κάνουν διακοπές την ίδια περίοδο με μένα. Για ποιον χτίζονται τόσο πολύ τα παράλια; Η απάντηση είναι αποστομωτική.
Ο Ερντογάν δημιουργεί στη ζώνη της βαριάς τουρκικής τουριστικής βιομηχανίας που ο ίδιος ονομάζει «Turkaegean», νέους οικισμούς από το μηδέν, ολόκληρα μπλοκ ή χωριά, στα οποία φέρνει και μετοικούν πολίτες απ’ τα βάθη της τουρκικής ενδοχώρας. Στόχος του είναι να αλλοιωθεί το εκλογικό σώμα στα παράλια, επειδή παραδοσιακά τον καταψηφίζουν. Παρότι ακόμη και στα περίχωρα της Σμύρνης έχουν ανοικοδομηθεί και κατοικηθεί εδώ και χρόνια οι νέες υδροκέφαλες υπο-μεγαλουπόλεις με πληθυσμούς από τα ενδότερα της τουρκικής επικράτειας, τα παράλια ψηφίζουν σταθερά -αναμένεται βεβαίως αυτό να επανεπιβεβαιωθεί στις επερχόμενες προεδρικές του 2023- «δαγκωτό» CHP. Μείζονα αντιπολίτευση. Όπου και να στραφείς στη συγκεκριμένη γεωγραφική παραθαλάσσια περιοχή της τεράστιας και βαθιά διχασμένης χώρας, μια φωτογραφία αντικρίζεις, που προδίδει και την εκλογική ταυτότητα: του λατρεμένου «πατερούλη» της Τουρκικής Δημοκρατίας. Ο Ερντογάν κάνει ό,τι μπορεί, για να μπει «σφήνα». Γιγαντοαφίσσες στις εθνικές αρτηρίες και στα αστικά κέντρα των παραλίων, τον απεικονίζουν αγκαλιά με παιδάκια και γέροντες, υπενθυμίζοντας στους διερχόμενους πόσο αγαπάει το λαό του. Η προεκλογική περίοδος δεν έχει ξεκινήσει ακόμα.
Ο τούρκος πρόεδρος υπενθυμίζει πόσο αγαπά το λαό του με τις ανάλογες γιγαντοαφίσες
Και στην κεντρική πλατεία του ρολογιού της Σμύρνης, πόλη «προπύργιο» των Κεμαλιστών, στον κεντρικό πεζόδρομο κυριαρχεί ένα φωτογραφικό κολάζ πορτρέτων όπου, αν δεν μπορείς να διαβάσεις τουρκικά, αντιλαμβάνεσαι στο περίπου ότι σου δηλώνει πως η αρχή των …πάντων, ο Κεμάλ, μετά από μια φυσική αλληλουχία, έχει αδιαπραγμάτευτα έναν νόμιμο διάδοχο: τον Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν. Δεν είναι τυχαίο το συγκεκριμένο στήσιμο της γιγαντοαφίσας του Δήμου Κονάκ της Σμύρνης, στο συγκεκριμένο κομβικό σημείο, με τα πορτρέτα όσων «μαρτύρησαν» τη νύχτα της απόπειρας πραξικοπήματος (15 Ιουλίου 2016) κι «[έπεσαν] Για τη δημοκρατία. Από αγάπη για την Τουρκία», όπως αναγράφεται. Κάτω από την νεανική φωτογραφία του τούρκου προέδρου διαβάζουμε: «Με σεβασμό για τους μάρτυρες και τους γαζήδες…».
Γεμάτα τα μπαρ σε όλη την τουρκική ακτογραμμή. Με Τούρκους, παρά τον πληθωρισμό.
Παραδόξως, τα παράλια δεν είχαν φέτος τους Ρώσους που συναντούσες πριν χρόνια στα πεντάστερα ξενοδοχειακά συγκροτήματα του Τσανακαλέ και του Κουσάντασι, που καταπατείται στην κυριολεξία από τουρκικό τουρισμό και ανακαλεί τη χειρότερη εκδοχή του βορείου αντιαισθητικά και χυδαία τουριστικοποιημένου Ηρακλείου Κρήτης. Κι αυτό παρόλο που οι σχέσεις Άγκυρας και Μόσχας είναι στα ντουζένια τους. Τα παράλια κατακλύστηκαν το καλοκαίρι βασικά από Τούρκους. Αυτοί γέμισαν φέτος τα ξενοδοχεία, όλων των κατηγοριών. Αυτοί ξανανοίξανε και την πολυτελέστατη εξοχική κατοικία τους στους παραθαλάσσιους οικισμούς, με τους 5.000 κατοίκους τους χειμερινούς μήνες, που το καλοκαίρι αγγίζουν και τους 25.000.
Kουσάντασι. Φρικτά τουριστικοποιημένo, για clubbing και τσιφτετέλια ως το πρωί. Φαληράκι και Πλάκα μαζί.
Αλλά τα μπάνια του λαού, άλλα των μπουρζουάδων. Και στην Τουρκία.
Οι αρχαιολογικοί χώροι της αρχαίας Ιωνίας είναι μια τουριστική ατραξιόν που γεμίζει τα ταμεία της γείτονος ανέξοδα. Είναι εμφανές ότι δεν συντηρούνται. Απόδειξη, η άθλια, άκρως επικίνδυνη κατάσταση στις συγκλονιστικές, έρημες αρχαίες Ερυθρές, όπου τα πέτρινα οικοδομικά μέλη των κερκίδων έχουν αποσυνδεθεί και κατακρημνιστεί σαν ντόμινο κι ένα δέντρο έχει «καταπιεί» την Ορχήστρα – έτοιμο σκηνικό για τους ήρωες του «Περιμένοντας τον Γκοντό», ήταν η πρώτη σκέψη μου. Αν το ρισκάρεις και ανεβείς τις φύρδην μίγδην σωριασμένες κι ασταθείς κλίμακες και κερκίδες -το αποτολμούσαν λίγοι τρελοί- αποζημιώνεσαι: τα ερείπια του ναού της Αθηνάς συνυπάρχουν στην Ακρόπολη με έναν εγκαταλελειμένο βυζαντινό ναό. Πίσω από τα διασωθέντα κυκλώπεια τείχη, η θέα στο απέραντο γαλάζιο, με τις δεκάδες βραχονησίδες και νησάκια, κόβει την ανάσα!
Το παζλ της απρόσκοπτης θέας συμπληρώνεται έξω από τον αρχαιολογικό χώρο, στην μοναδική ψαροταβέρνα του λόφου, με τη διακόσμηση, τα ψυγεία της Coca Cola και τους βασιλικούς στις γλάστρες, που θα έκοβες χέρι ότι βρίσκονται σε ελληνικό κυκλαδονήσι.
H απόλυτη θέα από την Ακρόπολη των αρχαίων Ερυθρών.
Το γραφικό λιμανάκι στα Βουρλά. Κι εδώ αισθάνεσαι ότι βρίσκεσαι στην Ελλάδα.
Για την τύχη των αρχαιοτήτων στην αντίπερα όχθη ίσως κάτι λέει το ότι στον τοπ σε επισκεψιμότητα αρχαιολογικό χώρο της Εφέσου, και στο ωραιότερο διασωθέν κτίσμα του, τη βιβλιοθήκη του Κέλσου μπορούν και βγάζουν το άχτι τους οι επισκέπτες χαράσσοντας ανενόχλητοι ονόματα, καρδούλες, σχήματα. Φύλαξη δεν υπάρχει ούτε ως υποψία. Καμία έγνοια. Ό,τι στέκεται στον χώρο αντιλαμβάνεσαι πως από καθαρή τύχη στέκεται. Απλώς στέκεται. Στις αρχαίες, παρόλα αυτά, Κλαζομενές, στα Βουρλά (τουρκικά Urla) συναντώντας την ομάδα των τούρκων αρχαιολόγων και εργατών την ώρα που εργάζονταν κάτω από την τέντα τους, ακολουθώντας, από όσο μπόρεσα να αντιληφθώ, το «τελετουργικό» των ελληνικών ανασκαφών, η εικόνα που μου δόθηκε ήταν παραδόξως διαφορετική. Ένα από τα οξύμωρα της βουτηγμένης στις αντιφάσεις Τουρκίας. Μάλιστα η μικρόσωμη τουρκάλα αρχαιολόγος, αφού μου έδειξε το σημείο των πρόσφατων ανασκαφών, με ενθάρρυνε να επισκεφτώ μια κοντινή Ιωνική πόλη. «Η Μυούς έχει ένα φοβερό θέατρο. Είναι κοντά και αξίζει να το δεις», με προϊδέασε.
Οι ανασκαφές συνεχίζονται στις αρχαίες Κλαζομενές (τα Βουρλά).
Δεν το επισκέφτηκα, δυστυχώς. Βρέθηκα όμως για δεύτερη φορά στο αρχαίο θέατρο της Μιλήτου, επίσης έναν αρχαιολογικό χώρο χωρίς περίφραξη ή φύλαξη, όπου ένας 50άρης Τούρκος, μόνιμος κάτοικος Λονδίνου πλέον, ανέλυε στην οικογένεια και στην πεθερά του χειρονομώντας με αυτοπεποίθηση ότι τα ευρήματα που βλέπουνε είναι ρωμαϊκά. Άποψη που έμαθε, όπως με ενημέρωσε όταν τον ρώτησα, από τα σχολικά εγχειρίδια στην πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση στην Τουρκία. Δυσανασχέτησε όταν του αντέτεινα ότι το θέατρο είναι αρχαιελληνικό.
Φυσικά, δεν υπάρχει ούτε μια αράδα στις πινακίδες των αρχαιολογικών χώρων για τους Έλληνες της Ιωνίας, κάτι που παρέλειψα να σχολιάσω στην ευγενέστατη αρχαιολόγο των Κλαζομενών. Δεν υπήρξαν Έλληνες στα παράλια; Αυτό πρεσβεύουν και υπερασπίζονται οι τουρκικές αρχαιολογικές υπηρεσίες και τα συναρμόδια υπουργεία; Μόνο οι Ρωμαίοι κατονομάζονται. Τα πάντα εμφανίζεται να ξεκινούν από αυτούς. Στα πωλητήρια ωστόσο -τα οποία επίσης είναι κόπια των αντίστοιχων της χώρας μας-, θα βρεις, μεταξύ άλλων, τις γύψινες προτομές του Ηροδότου ή του Θαλή του Μιλήσιου -ο Ηράκλειτος, άφαντος!
Πουλώντας Ηροδότους και Θαλήδες στο μαυσωλείο της Αλικαρνασσού
Φαίνεται πόσο τους έχουν «αφομοιώσει» τους αρχαίους Ίωνες οι Τούρκοι και από μια γιγαντοαφίσα -πραγματική έκπληξη- στο Μπόντρουμ, με τη μορφή του Ηροδότου που διαφημίζει τον «Διαλυκειακό διαγωνισμό διηγήματος», με θέμα: «Ο Ηρόδοτος της Αλικαρνασσού, η Αλικαρνασσός του Ηροδότου». Προθεσμία υποβολής μέχρι την 1η Οκτωβρίου 2022.
Σχολικός λογοτεχνικός διαγωνισμός, παρακαλώ, για τον Ηρόδοτο οι «γείτονες».
Έφεσος, Μίλητος, Πέργαμος. Οι τρεις κορυφαίοι και πλήρως προβεβλημένοι αρχαιολογικοί χώροι της Ιωνίας. Μοναδικοί, χωρίς αντίρρηση. Δεν περιγράφεται όμως η έκπληξη και η χαρά την ώρα που διερχόμενος την εθνική αρτηρία αντικρίζεις αναπάντεχα σκαρφαλωμένους στο βουνό, ακόμη στητούς και καμαρωτούς, τους κίονες από τον Ναό της Αθηνάς, της αρχαίας Πριήνης.
Παρόλα αυτά, η αληθινή αρχαιολογική αποκάλυψη του οδοιπορικού ονομάζεται Δίδυμα. Δίδυμα Μιλήτου (Χάρηκα που συμφώνησαν απόλυτα μαζί μου και ο ιστορικός και γιος του Ανδρέα, Λεωνίδας Εμπειρίκος, και ο καλός συνάδελφος Γιώργος Βιδάλης, που έχουν επίσης «οργώσει» προ ετών τα μικρασιατικά παράλια). Δεν είναι μια από τις 12 πόλεις-κράτη των Ιώνων. Δίδυμα είναι προφανώς ο Απόλλων και η Άρτεμις.
O αρχαιολογικος χώρος αποκάλυψη: τα Δίδυμα. Το μαντείο των Δελφών των αρχαίων Ιώνων
Ο τόπος αυτός δεν προβάλλεται πουθενά, αλλά ήταν οι “Δελφοί”, το δεύτερο σημαντικότερο μαντείο των αρχαίων Ιώνων και ένα από τα σημαντικότερα μαντεία στον αρχαίο κόσμο. Ο μοναδικής ομορφιάς αρχαιολογικός χώρος, που βρίσκεται κυριολεκτικά στην καρδιά του μικροσκοπικού χωριού Didim (παραφθορά του Δίδυμα), με τα σπιτάκια με τις κεραμοσκεπές -σήμερα κάποια έχουν γίνει καφενεία, κάποτε όλα τους ήταν οικίες Ελλήνων-, είναι περικυκλωμένος από ένα τείχος δυστυχώς γεμάτο γκράφιτι. Ο καλοδιατηρημένος βυζαντινός ναός, απέναντι από τους κίονες του ελληνιστικού ναού του Απόλλωνα (τον αρχαίο τον κάψανε οι Πέρσες) έχει μετατραπεί σε τζαμί, που προσελκύει περισσότερο εσωτερικό τουρισμό από ό,τι το συνταρακτικό αρχαίο μαντείο.