Ο Άρης Κατσιγιάννης καταγράφει τις «ιστορίες τους πριν χαθούν»

Όταν αποφάσισε να μπει για πρώτη φορά στο πλοίο, μαζί με την ομάδα του, για να βρεθεί σε μέρη που τελικά θα τον οδηγούσαν σε δεκάδες φιλόξενα σπίτια, σίγουρα δεν είχε φανταστεί πόση αγάπη και σοφία θα ρουφούσε – αλλά και πόση απήχηση θα αποκτούσε το project του, «Οι ιστορίες τους πριν χαθούν», που έχει προκαλέσει πολλά δάκρυα και συγκινήσεις στους χρήστες του Instagram. Ο Άρης Κατσιγιάννης έχει δημιουργήσει μέχρι σήμερα δώδεκα short films που σε πείθουν πως ο θάνατος μοιάζει μικρός μπροστά στις αναμνήσεις μιας χορτάτης ζωής, για τις οποίες ηλικιωμένοι άνθρωποι μιλούν στην κάμερα με ευγνωμοσύνη, νοσταλγία και τρεμάμενη φωνή.

Άλλοι μοναχικοί και άλλοι για περισσότερα από 50 χρόνια με το ταίρι τους, που δεν μπορούν να φανταστούν τη ζωή τους χωρίς να τη μοιράζονται κάθε βράδυ αγκαλιασμένοι στο ίδιο κρεβάτι. Από την κυρία Ποθητή και τον κύριο Γιώργο στη Σχοινούσα, μέχρι τον κύριο Βαγγέλη στα Ηρακλειά και τον κύριο Γιάννη που «δαμάζει» τον Σκοπελίτη, ο Άρης έχει βρεθεί κοντά σε ψυχές που του έμαθαν να μην φοβάται το «τέλος». Αντίθετα, τον ενέπνευσαν να το ξεγελάσει μέσα από την τέχνη του.

Λίγο πριν μπει ξανά στο καράβι για τον επόμενο προορισμό, ο σκηνοθέτης και φωτογράφος μιλάει στην Popaganda για όλα όσα τον γοητεύουν όταν συναντάει άτομα τρίτης ηλικίας και η ζωή τους ξετυλίγεται μπροστά στον φακό του, καταφέρνοντας να χωρέσει μέσα σε μερικά μόλις λεπτά ενός film και να ξεκινήσει το ταξίδι της για την «αιωνιότητα».

Άρη, πώς αναπτύχθηκε η επιθυμία να ταξιδέψεις σε απομακρυσμένα μέρη και να γνωρίσεις ανθρώπους τρίτης ηλικίας; Σε ενέπνευσε η σχέση με δικά σου αγαπημένα ηλικιωμένα άτομα;

Από τότε που θυμάμαι να με ανακαλύπτω σαν καλλιτέχνη, μ’ αρέσει να μιλάω με απλές ιστορίες και αληθινές. Κάποιες φορές το να καταγράφεις τη ζωή ενός ανθρώπου, σε οποιοδήποτε μέρος του κόσμου, έχει πολύ ενδιαφέρον. Εκεί ανακαλύπτεις πόσο διαφορετικά μπορεί να έχει ζήσει κάποιος, ενώ μέχρι τότε νόμιζες ότι υπήρχε μόνο ο δικός σου τρόπος ζωής, πως όλοι ζουν όπως εσύ. Ένιωσα ότι θέλω να καταγράψω κάποιες ιστορίες, κάποια επαγγέλματα, κάποια πρόσωπα που χάνονται, γιατί σε μερικά χρόνια οι επόμενες γενιές δεν θα γνωρίζουν καν την ύπαρξή τους αν δεν είναι κάπου καταγεγραμμένη.

Πριν από 6 μήνες πήγα και έμεινα με τη γιαγιά μου για τρεις μέρες και αφιέρωσα αρκετό χρόνο μαζί της. Κάναμε πολλές συζητήσεις και από αυτή την εμπειρία μου ήρθε η έμπνευση για το project. Σκέφτηκα ότι έπρεπε να συνεχίσω να καταγράφω συναντήσεις με ανθρώπους αυτής της γενιάς, γιατί έχουν να πουν πολλά. Και το πιο όμορφο που βλέπω, είναι ότι αυτοί θέλουν να τα πουν και εμείς θέλουμε να τα ακούσουμε.

Ποιοι είναι οι συνοδοιπόροι σου σε αυτό το project;

Οι συνοδοιπόροι μου σε αυτό το project είναι ο αδελφός μου, Τηλέμαχος Κατσιγιάννης, και ο κολλητός μου, ο Άρης Ζιωτόπουλος. Καταλαβαίνεις ότι δεν θα μπορούσαν να υπάρχουν πιο κατάλληλα άτομα. Γιατί το να ζεις τέτοιες εμπειρίες με τόσο κοντινά σου άτομα και να δημιουργείς όμορφες αναμνήσεις, πέρα απ’ το να δημιουργείς όμορφες εικόνες, είναι ανεκτίμητο. Είναι ωραίο γενικά να έχουμε ιδέες, αλλά αν δεν έχεις τα κατάλληλα άτομα δίπλα σου για να τις υλοποιήσεις, δυστυχώς παραμένουν ιδέες.

Ποιες δυσκολίες έχεις αντιμετωπίσει στην προσπάθειά σου να προσεγγίσεις τα νησιά που επισκέπτεσαι;

Η αλήθεια είναι ότι μέχρι στιγμής δεν έχουμε αντιμετωπίσει κάποια μεγάλη δυσκολία. Εκτός από το ταξίδι που κάναμε με τον Σκοπελίτη από Αμοργό για Κουφονήσια και ήμασταν οι μόνοι επιβάτες μέσα στο πλοίο με 8 μποφόρ… Νομίζω δεν χρειάζεται να πω κάτι παραπάνω. Κάντε το εικόνα και θα καταλάβετε. Αλλά αυτά είναι που μένουν στο τέλος της ημέρας. Αυτά είναι που θα θυμόμαστε μετά από χρόνια – και ειδικά όταν τα μοιραζόμαστε με δικά μας άτομα, όπως είπα πριν.

Έως τώρα, έχεις μοιραστεί αρκετά βίντεο με ιστορίες των ανθρώπων που γνωρίζεις. Σκοπεύεις να δημιουργήσεις κάποιο ντοκιμαντέρ για τη συνολική εμπειρία σου;

Δεν ξέρω πού θα φτάσει αυτό το project, γιατί κάθε φορά συναντάμε πράγματα που δεν τα περιμέναμε κι έτσι μας έρχονται καινούργιες ιδέες και αλλάζουμε αυτά που είχαμε στο μυαλό μας. Αλλά αυτό είναι και το πιο ενδιαφέρον. Αυτό που σε κάνει να θέλεις να συνεχίσεις. Το άγνωστο για το τι θα συναντήσεις, για το τι θα δεις και τι θα ακούσεις. Η αλήθεια είναι ότι στην αρχή δεν ήταν στα σχέδιά μου να κάνω ένα μεγάλο φιλμ. Μετά είπαμε όμως πως κάπως πρέπει να ενωθούν αυτές οι ιστορίες, γιατί έχουν πολλά κοινά μεταξύ τους.

«Πάλεψαν για την αγάπη τους και τα κατάφεραν, γιατί η αγάπη τους ήταν πιο δυνατή από οτιδήποτε μπορούσε να τους χωρίσει. Ξέρεις τι σημαίνει 50 χρόνια μαζί; 60 χρόνια μαζί; Και να κοιτάζει ο ένας τον άλλο στα μάτια λες και γνωρίστηκαν χτες;»

Έχουν υπάρξει συζητήσεις που έχουν αγγίξει την ψυχή σου λίγο παραπάνω από τις υπόλοιπες;

Έχω δακρύσει σε πολλές συζητήσεις αλλά ο πραγματικός μου προβληματισμός, καθώς όλοι αναφέρονται σε αυτό το θέμα, είναι το πόσο διαφορετικά ήταν τα πράγματα στο παρελθόν. Ακόμα και το ότι ζούσαν χωρίς πολλά αγαθά. Οι άνθρωποι εκείνα τα χρόνια ήταν πιο ευχαριστημένοι, πιο χαρούμενοι, με τα λιγότερα. Τώρα, με όλη την άνεση που έχουμε, φαίνεται ότι οι ανάγκες μας γίνονται όλο και πιο απαιτητικές. Κυνηγάμε συνεχώς πράγματα και, παρά την όποια επιτυχία αυτής της προσπάθειας, δεν βρίσκουμε την πραγματική ευτυχία.

Κάποιο «μάθημα ζωής» που σε έκανε να ανασκευάσεις τον τρόπο με τον οποίο σκέφτεσαι ή ενεργείς;

Ξέρεις τι είναι να σου δείχνουν όλοι φωτογραφίες από τότε που ήταν στην ηλικία σου; Τους βλέπω όπως είναι σήμερα και νομίζω, ασυναίσθητα, ότι ήταν πάντα έτσι. Αλλάζουμε και δεν το καταλαβαίνουμε, και όπως μου είπε ένας παππούς στα Κουφονήσια: «80 χρόνια πέρασαν και νομίζω ότι ήταν προχτές. Για πότε πέρασαν τα χρόνια!». Έτσι θα περάσουν και τα δικά μας, χωρίς να τα πάρουμε χαμπάρι καν, οπότε ας τα χαρούμε όσο μπορούμε περισσότερο και να ευχόμαστε να είμαστε καλά. Προσωπικά, πάντα με συγκινούσαν οι αγάπες που αντέχουν στον χρόνο – κάτι το οποίο σπανίζει στη γενιά μας. Θα χρειαστούμε πολλές λέξεις ακόμα για να αναλύσουμε το γιατί..

Πώς αισθάνεσαι όταν συναντάς ζευγάρια που, κυριολεκτικά, έχουν περάσει ολόκληρη τη ζωή τους μαζί και κρατούν ακόμη σφιχτά ο ένας το χέρι του άλλου;

Είναι κάτι που με συγκινεί βαθιά, γιατί βλέπεις ότι αυτά τα άτομα έχουν περάσει τόσα μαζί και δεν άδραξαν ποτέ την ευκαιρία να πουν ο ένας στον άλλο φεύγω, χωρίζουμε. Πάλεψαν για την αγάπη τους και τα κατάφεραν, γιατί η αγάπη τους ήταν πιο δυνατή από οτιδήποτε μπορούσε να τους χωρίσει. Ξέρεις τι σημαίνει 50 χρόνια μαζί; 60 χρόνια μαζί; Και να κοιτάζει ο ένας τον άλλο στα μάτια λες και γνωρίστηκαν χτες; Να χαϊδεύει ο ένας το χέρι του άλλου, ίσα ίσα για να τον αγγίξει;

Όλα τα ζευγάρια που τους κάνουμε την ερώτηση «πώς είστε μαζί τόσα χρόνια; Ποιο είναι το μυστικό;», μας απαντάνε όλοι το ίδιο, αλλά με τον δικό τους τρόπο ο καθένας και η κάθε μία. «Θέλει υπομονή και υποχωρήσεις και από τις δυο πλευρές! Να καταλαβαίνει ο ένας τον άλλο, να τον συγχωρεί, να τον ακούει, να τον νοιάζεται, να τον καταλαβαίνει, να τον δικαιολογεί, να τον αφήνει ελεύθερο, να μη τον πιέζεις να κάνει κάτι που θέλεις εσύ και όχι αληθινά αυτός».

Χωρίς τα παραπάνω πιστεύω οποιαδήποτε σχέση, όχι μόνο ερωτική, δεν γίνεται να κρατήσει. Μια έκφραση που μου έχει μείνει, είναι η απάντηση του κυρίου Ντίρλα στην Αμοργό, όταν τον ρώτησα: «Κοιμάστε ακόμα μαζί; Αγκαλιά;». Και μου λέει «Τι, θα κοιμόμαστε χώρια; Η ζεστασιά της είναι σαν δυο κουβέρτες». Αλλά και κάτι άλλο που μου είχε πει η κυρία Ειρήνη από τη Νάξο, που με είχε συγκινήσει: «Εδώ καθόμασταν το απόγευμα που δεν μπορούσε πια να κάνει δουλειές. Καθότανε εκείνος εκεί και εγώ εδώ και λέγαμε την ιστορία του έρωτά μας».

Γιατί «Οι ιστορίες τους πριν χαθούν»; Ποια η σχέση σου με το τέλος – όπως κι αν το αντιλαμβάνεσαι αυτό;

Μια μέρα στην Πάρο, που ήταν το πρώτο νησί που πήγαμε, βάζω στο Instagram κάποια δευτερόλεπτα από τη δεύτερη συνέντευξη που κάναμε. Αυθόρμητα έγραψα: «Οι ιστορίες τους πριν χαθούν». Μετά από λίγο καιρό αναρωτιόμασταν πώς θα ονομάσουμε το project. Ψάχναμε, ψάχναμε και δεν μας άρεσε τίποτα περισσότερο από αυτό, το αυθόρμητο που μου είχε έρθει εκείνη τη στιγμή. Γιατί είναι και η πιο αληθινή περιγραφή αυτού του project. Και έτσι έμεινε. «Οι ιστορίες τους πριν χαθούν». Γιατί όλες οι ιστορίες, αν δεν τις αποτυπώσεις κάπου, χάνονται με τη πάροδο των χρόνων.

Χρόνια έκανα struggle με τον θάνατο και τι σημαίνει “τέλος”. Συνειδητοποίησα μετά από πολλή δουλειά με τον εαυτό μου, ότι αυτό είναι τελικά που κάνει τη ζωή πιο ενδιαφέρουσα. Ότι κάποια στιγμή τελειώνει και δεν μπορούμε να κάνουμε κάτι γι’ αυτό. Το θέμα είναι, τι θα έχουμε κάνει μέχρι τότε. Γιατί ποτέ κανείς δεν ξέρει πότε θα είναι το δικό του τέλος. Οπότε ας κάνει ο καθένας μας αυτό που τον κάνει ευτυχισμένο, χαρούμενο και γεμάτο, εκτός από το να προκαλέσει κακό σε κάποιον άλλο, μόνο αυτό. Ο παράδεισος είναι εδώ, όχι μετά.

Το παραδοσιακό φαγητό που σας προσφέρουν οι ντόπιοι έχει την τιμητική του στα ταξίδια σας. Τι μνήμες σου ξυπνά;

Η αλήθεια είναι ότι το παραδοσιακό φαγητό έχει μεγάλη θέση στην καρδιά μου για πολλούς λόγους. Είναι αυτό που μου θυμίζει τα φαγητά της γιαγιά μου. Είναι αυτό που μου ξυπνάει αναμνήσεις της παιδικής μου ηλικίας. Αυτά που έχουμε νοσταλγήσει. Αυτά με τα οποία μεγαλώσαμε. Όταν βλέπεις τα χεράκια της γιαγιάς να μαγειρεύουν με τόση αγάπη, το φαγητό σου μετά θα είναι γεμάτο αγάπη. Πώς να μην είναι νόστιμο; Μια χωριάτικη, μια πατάτες, ένα τζατζίκι και ψωμί για βούτα σε ένα λερωμένο τραπεζομάντιλο από τα λάδια. Για εμένα, αυτό έχει πολύ μεγαλύτερη αξία από ένα εστιατόριο michelin.

Γιατί είναι η αγάπη με την οποία θα σου φτιάξει η γιαγιά τις πατάτες που μόλις πριν 10 λεπτά μπήκες στο σπίτι της, που θα σου πει “αν δεν φας, θα με στεναχωρήσεις”. Επειδή ταξιδεύαμε τον χειμώνα σε νησιά, σε αρκετά από τα οποία δεν υπήρχε κάτι ανοιχτό να φάμε, το ζήσαμε πολύ αυτό. Ποτέ δεν μείναμε νηστικοί! Πάντα ήταν κάποιος εκεί με ένα πιάτο φαΐ. Αυτό το πιάτο είχε τόσο όμορφα συναισθήματα που δεν χρειαζόσουν κάτι άλλο. Γιατί το φαγητό, για εμένα, είναι πιο νόστιμο όταν το μοιράζεσαι.

Τα απομακρυσμένα νησιά μαστίζονται από ιατροφαρμακευτικές ελλείψεις, ενώ τα δημόσια νοσοκομεία και το ΕΚΑΒ παραμένουν υποστελεχωμένα. Σου έχουν μιλήσει κάτοικοι γι’ αυτές τις δυσκολίες;

Αυτό που μας έχουν πει αρκετά από τα άτομα που έχουμε συναντήσει είναι κοινό: «Τον χειμώνα είμαστε ξεχασμένοι, μόνο το καλοκαίρι μας θυμούνται. Όταν θέλουν τα πανηγύρια είναι πρώτοι». Παλιά δεν πήγαιναν ούτε ελικόπτερα για την αεροδιακομιδή ασθενών. Όλοι στις Μικρές Κυκλάδες μας μίλαγαν για τον Σκοπελίτη και για το πόσα άτομα έχει σώσει, παρά τις φουρτούνες. Πως ήταν και είναι πάντα εκεί. Αλλά, γενικά, μας έλεγαν ότι από παλιά δεν έχουν αλλάξει πολλά πράγματα, ότι είναι δύσκολα. Ελάχιστοι γιατροί και νοσηλευτές πρέπει να τα κάνουν όλα. Και αν είσαι τυχερός, μπορεί να έρθει ελικόπτερο. Κορώνα γράμματα είναι η ζωή τους, αν συμβεί κάτι σοβαρό.

Τι αποτύπωμα σου έχει αφήσει αυτός ο αποκομμένος από τη βουή της καθημερινότητας τρόπος ζωής; Έχεις σκεφτεί να τον υιοθετήσεις σε μονιμότερη βάση;

Η αλήθεια είναι ότι πια δυσκολεύομαι πολύ να ζήσω στην Αθήνα. Κάτι με ζορίζει πολύ, με πνίγει. Επειδή φέτος πήγαμε σε πολλά νησιά τον χειμώνα, είδα πόσο δύσκολες είναι οι συνθήκες. Αν με ρωτάς αν θα το προτιμούσα από την Αθήνα, σίγουρα ναι, αλλά όχι για μόνιμα. Από την άλλη, δεν νομίζω ότι έχω βρει κάποιο μέρος που θα μπορούσα να μείνω μόνιμα. Μ’ αρέσει πολύ να ταξιδεύω συνεχώς. Να ανακαλύπτω νέους τόπους, ανθρώπους και κουλτούρες.

Το ταξίδι συνεχίζεται;

Στην αρχή είχα στο μυαλό μου ότι ήθελα να συναντήσουμε 50 άτομα. Όσο περνάει ο καιρός, λέμε, έλα, πάμε και σε αυτό το νησί, έλα και σε αυτό. Ταυτόχρονα, όλων οι ιστορίες είναι τόσο ενδιαφέρουσες και τόσο διαφορετικές. Του καθενός και της καθεμίας η ιστορία έχει να πει τόσα πολλά, οπότε η αλήθεια είναι πως δεν ξέρω πότε θα τελειώσει όλο αυτό – ή πότε θα ολοκληρωθεί, τελικά.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΑΚΟΜΑ