Πώς φτιάχτηκε η καινούργια βιβλιοθήκη της Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών;

«Τι πάει να πει ομορφιά και τι ασχήμια σε κάποιον για τον οποίο η ύπαρξη, αυτή και μόνο, είναι πιο ανθηρή από κάθε καλλώπισμα του κόσμου και κάθε τερπνή κατασκευή;- μπορεί λοιπόν το μάτι μας να μην ανταμείβεται πολύ, αλλά μέσα μας, εάν το ζητήσουμε, δεν αποκλείεται καθόλου να περάσει μια πνοή που να συνδέει τις μέρες που έφυγαν μ’ εκείνες που θα ‘ρθουν». Αυτές οι γραμμές του Βασίλη Καραποστόλη στο Χειροποίητη Πόλη πετυχαίνουν διάνα στην περιγραφή αυτού που είχα νιώσει όταν πρωτοήρθα στην πρωτεύουσα πριν 6 χρόνια για σπουδές και, στο πλαίσιο μιας εργασίας για την Ιστορία της Τέχνης, επισκέφθηκα την βιβλιοθήκη της σχολής Καλών Τεχνών. Περπατώντας τότε, άμαθη ακόμα, στην βιομηχανική κι ερειπιώδη Πειραιώς, βρέθηκα μπροστά σε ένα κτίριο που αν δεν είχε την χρυσή πλακέτα «Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών» απ’ έξω, δεν θα καταλάβαινα, ούτε θα πίστευα πως το είχα βρει. Σαν ένας άνθρωπος, εξωτερικά ταλαιπωρημένος και καθόλου περιποιημένος, αλλά που μέσα του έκρυβε έναν θησαυρό του οποίου το φως έλαμπε τόσο δυνατά, που ξεχνούσες κάθε ασχήμια. Τα σκονισμένα και στριμωγμένα βαριά βιβλία της σε καθήλωναν τόσο που δεν έδινες σημασία στον περιβάλλοντα χώρο.

Σήμερα, ο θησαυρός αυτός δεν στριμώχνεται πλέον, δεν κρύβεται σε κούτες και αποθήκες, μακρυά από τα μάτια και τα χέρια πεινασμένων φοιτητών, ερευνητών και ανθρώπων που έψαχναν ένα καλλιτεχνικό καταφύγιο. Απλώνεται άνετα σε ένα κτίριο με δεκαπλάσια έκταση, κι ας πέρασε έναν γολγοθάς 20 χρόνων από τότε που άρχισε η διαδικασία της μετακόμισης, λόγω αρχαιολογικών ευρημάτων από τα οποία βρίθει αυτή η πόλη.

«Μέχρι το 2012 και για μια δεκαετία περίπου, είχαμε προβλήματα καθώς επενέβη η Ελληνική Αρχαιολογική Υπηρεσία για τα αρχαία ευρήματα στα θεμέλια. Ήταν ένα μακρόχρονο έργο, άρχισε το 2002 και παραδόθηκε το 2012 ως δομή», αναφέρει στην Popaganda ο Πρύτανης της Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών, Πάνος Χαραλάμπους. «Είχαμε το κλειδί στο χέρι αλλά και την αδυναμία της μεταφοράς και μετεγκατάστασης. Δεδομένου ότι δεν είχαμε χρήματα αυτήν την περίοδο απευθυνθήκαμε στο Ίδρυμα Νιάρχος, οι άνθρωποι το επέλεξαν, έδωσαν 450 χιλιάρικα και μέσα σε μια διετία από την ανάληψη, με τον τρίτο διαγωνισμό, ο κύριος Σοτοβίκης ανέλαβε τελικά την μελέτη μεταστέγασης και μετεγκατάστασης της βιβλιοθήκης, που διήρκεσε 6 μήνες, μέσα στον προβλεπόμενο χρόνο. Τωρα είμαστε ικανοποιημένοι. Έχει ένα συμβολικό χαρακτήρα η βιβλιοθήκη γιατί στην δυσκολία της εποχής ορθώθηκε κάτι και στον χώρο των τεχνών» προσθέτει.

Πρώτο πλάνο, ένας αναπαυτικός, λευκός καναπές και ράφια με περιοδικά και καινούργιες προσθήκες βιβλίων των τεχνών και των γραμμάτων. Ακριβώς δίπλα, στέκεται περήφανα το info point της βιβλιοθηκονόμου. Στρίβοντας το κεφάλι σου αριστερά, βλέπεις μια ελιά να δεσπόζει, σαν να σε καλεί να κάτσεις στο παγκάκι από κάτω της. Το μέταλλο, το ξύλο και λίγο ανεπεξέργαστο μάρμαρο κυριαρχούν στους χώρους της βιβλιοθήκης, ενώ οι τετράδες γραφείων με τα διαχωριστικά σε σχήμα σταυρού είναι σχεδόν γεμάτες από ανθρώπους που διψούν για γνώση. Ανεβαίνοντας την σκάλα, εντοπίζεις πέρα από την συνέχεια των ψηλών βιβλιοστασίων και την αίθουσα ομαδικής μελέτης. Ή αίθουσες που θα φιλοξενήσουν εκθέσεις και μοναδικές συλλογές, όπως η αίθουσα «Νίκος Κεσσανλής», που θα είναι ένας από τους τέσσερις εκθετήριους χώρους της Documenta.

Ο αρχιτέκτονας Διονύσης Σοτοβίκης που ανέλαβε όλη τη μετεγκατάσταση, την διαμόρφωση του εσωτερικού της βιβλιοθήκης, τον σχεδιασμό των επίπλων και όλη τη μετακόμιση δηλώνει ικανοποιημένος από το τελικό αποτέλεσμα. Αυτό που τον απασχόλησε περισσότερο ήταν πως να μείνουν όλοι ευχαριστημένοι, από τους αρχικούς αρχιτέκτονες, Σουζάνα και Δημήτρη Αντωνακάκη, τους βιβλιοθηκονόμους, τους χρηματοδότες και τον κόσμο. «Στόχος μας ήταν να μην ακουμπήσουμε το περίβλημα του κτιρίου, την πολύ καλή δουλειά του ζεύγους Αντωνακάκη. Δεν θέλαμε να έρθουμε σε αντιπαράθεση μαζί του ή να αλλάξουμε κάτι από την υπάρχουσα μελέτη. Οπότε προσπαθήσαμε να σχεδιάσουμε αντικείμενα φορητά που έρχονται και δένουν στον χώρο, είναι απόλυτα χρηστικά και ταυτόχρονα δημιουργούν έναν διάλογο με την υπάρχουσα δομή. Η δυσκολία η μεγάλη ήταν να τηρηθούν οι ισορροπίες σε όλα αυτά μεταξύ τους».

Ο ενθουσιασμός των φοιτητών δεν κρύβεται. «Είναι πολύ ωραία αισθητικά, είναι πρακτικά κι έυχρηστα δομημένη και το γεγονός του ότι είναι πολύ πιο ευρύχωρη από την προηγούμενη την κάνει ακόμα πιο ενδιαφέρουσα. Με λίγα λόγια, είναι απλά υπέροχη!», μαρτυρά η χαράκτρια Όλγα Σουλαχάκη. 

Οι περισσότεροι φοιτητές την υποδέχτηκαν εξαιρετικά. Υπήρχαν όμως διαμαρτυρίες και παράπονα. «Είπαν κάποια “πιπεράτα” ότι παραδώσαμε την σχολή στους εφοπλιστές -κάτι που δεν συμβαίνει σε καμία περίπτωση», σχολιάζει ο κύριος Χαραλάμπους. «Από την άλλη, όπως ξέρετε κι εσείς, ο ιδιωτικός φορέας και το νεοελληνικό κράτος συναγωνίζονται ευγενώς στις κρατικές επιχορηγήσεις. Ακόμη κι αυτήν την στιγμή που σας μιλάω, είμαι στο γραφείο στο Πολυτεχνείο, όπου Στουρνάς, Αβέρωφ, Τοσίτσας και διάφοροι από ιδρύσεως του νεοελληνικού κράτους πρόσφεραν. Τώρα, σαν μια σύγχρονη χορηγία και ξέροντας ότι το Ίδρυμα Νιάρχος πολλά προσφέρει στον ελληνικό χώρο, είναι μια συγκυρία εξαιρετική. Μακάρι κι ένας εφοπλιστής-εισοδηματίας να “υιοθετούσε” έτσι και ένα Πανεπιστήμιο, γιατί ναι, το ελληνικό κράτος έχει χρέος να προσφέρει στην παιδεία, αλλά δεν φτάνει η κρατική επιχορήγηση. Ας το δεχθούμε χωρίς να έχουμε κολλήματα ιδεολογικά ότι οι ιδιώτες είναι εχθροί του Πανεπιστημίου. Αυτό δεν σημαίνει ότι ο καθένας δεν έχει τις προθέσεις του, αλλά είναι άλλο θέμα αυτό κι άλλο η ανάγκη λειτουργίας ενός δημόσιου χώρου όπως το Πανεπιστήμιο και οι βιβλιοθήκες του».

Το δεύτερο παράπονο ήταν ότι η βιβλιοθήκη δεν λειτουργεί πλέον στο πλήρες ωράριό της. «Αυτό δεν είναι παράπονο μόνο, είναι μια πραγματικότητα, αλλά είναι οι αδυναμίες που λέμε λόγω συγκυρίας. Αυτός ο χώρος, όπως είναι, δεν μπορεί να καλυφθεί από τους τέσσερις εργαζόμενους. Είμαστε σε μια εργώδη προσπάθεια να αποκτήσουμε σταδιακά άλλα τέσσερα άτομα. Η βιβλιοθήκη δεν είναι μόνο για τους φοιτητές, αλλά για όλους τους πολίτες του λεκανοπεδίου, τουλάχιστον. Χρειάζεται ένα διευρυμένο ωράριο και, όπως στο εξωτερικό, το ιδεώδες είναι να λειτουργεί όλο το 24ωρο». δηλώνει ο Πάνος Χαραλάμπους.

Τώρα που η Καλών Τεχνών έχει μια βιβλιοθήκη που της αρμόζει, τι άλλο λείπει από την σχολή; Όλοι εύχονται έναν διπλασιασμό του προυπολογισμού από την πολιτεία, δύσκολο, αλλά ελπίζουν σταδιακά να συμβεί. Προ κρίσεως, όπως τολμά να πει ο Πρύτανης, λάμβαναν υπερβολικά χρήματα (φανταστείτε 5 εκατομμύρια ευρώ) χρηματοδότησης. Τώρα με πρόχειρους υπολογισμούς μπορούν και με 1.5 εκατομμύριο να κάνουν τις δουλειές τους ικανοποιητικά. «Γι’ αυτό θέλουμε να διπλασιάσουμε τις 700.000. Άρα, το πρώτο ζήτημα από το κράτος είναι αυτό, κάτι που θα ήθελαν τα περισσότερα πανεπιστήμια της χώρας. Ένα δεύτερο πράγμα που αφορά περισσότερο τη δομή, που ενώ είναι εν μέρει γοητευτικός ο ερειπιώνας, ανάμεσα στα εργοστάσια, πρέπει να συμβαίνουν και τακτικές δομές, τα εργαστήρια, η βιβλιοθήκη και να συντηρηθεί η πρόσοψη της σχολής».

Η βιβλιοθήκη είναι μια εξαιρετική αντίθεση ανάμεσα στα άλλα κτίρια της ΑΣΚΤ. Όπως λένε και οι ξένοι που την επισκέπτονται, είναι «το σπάνιο λουλούδι ανάμεσα στα χαλάσματα». «Είναι όμως κι ένα ωραίο ζεύγμα, το καινούργιο κτίριο της βιβλιοθήκης με τα παλιά κτίρια των εργαστηρίων. Προσωπικά, θα λεγα αυτό είναι το ιδεώδες περιβάλλον σε χώρες σαν και την δική μας που έχει μεγάλο παρελθόν και λιγότερο παρόν. Αυτή η σχέση στην ιστορία και την ζωή μας, μακάρι να υπάρχει και στα κτίρια. Κακά τα ψέματα, ζούμε μέσα σε ερείπια. Αυτό όμως δεν σημαίνει ακαθαρσία. Είναι αυτή η ιστορική μας μοίρα, να ζούμε σε αυτό το διφορούμενο, αντιθετικό αλλά πλήρως δημιουργικό περιβάλλον. Χωρίς να σημαίνει ότι δεν υπάρχουν ανάγκες» προσθέτει ο Πρύτανης.

Η βιβλιοθήκη δεν είναι μόνο το αναγνωστήριο, είναι ένας ευρύτερος κοινωνικός χώρος. Αυτό χαρακτηρίζει μία σύγχρονη βιβλιοθήκη. Να είναι ένα κέντρο που θα τραβάει το ενδιαφέρον των ντόπιων, αλλά και των επισκεπτών. Το μεγάλο όραμα να γίνει ένα τεράστιο campus πολιτισμού εκεί, με το Φεστιβάλ Αθηνών, το Ίδρυμα Ελληνικού Πολιτισμού δίπλα και αυτά τα 150 στρέμματα που αποτελούν παλιά οράματα δημάρχων και πολεοδόμων, σύμφωνα με τον Πρύτανη. Η Πειραιώς, την οποία βλέπεις από το παράθυρο, ενώ ανεβαίνεις τα σκαλιά προς τους υπόλοιπους χώρους της βιβλιοθήκης, αποκτά σιγά-σιγά ιδιαίτερη σημασία. 

«Το μέρος αυτό με αγαπάει», είναι μόνο ένα από τα συνθήματα σε έναν από τους αμέτρητους ζωγραφισμένους τοίχους της Καλών Τεχνών. Εκεί, αναπνέεις χρώματα, εμπνέεσαι από την δημιουργικότητα των φοιτητών και εύχεσαι η μήτρα των νέων καλλιτεχνών να συνεχίσει να αναπτύσσεται και να ομορφαίνει -τον εαυτό της και τον κόσμο γύρω της!