Aerial view of Monemvasia ancient town behind fortress wall on a shore of big island at sunrise
«Χνάρια πολλών πολιτισμών υπάρχουν σε αυτόν τον τόπο. Από πολύ παλιά, αιώνες τώρα. Βυζαντινοί το έχουν κατοικήσει, Ενετοί, Τούρκοι κι Έλληνες αδιάλειπτα σχεδόν τον κατοικούν. Σήμερα όμως, πέρα από όλους αυτούς τους κατακτητές, υπάρχει ένας άλλος κατακτητής, πιο επικίνδυνος, πιο ύπουλος. Ο ανεξέλεγκτος μαζικός τουρισμός». Αυτός ο αγέρωχος βράχος, ολομόναχος μα ολόρθος στους αιώνες, το «πέτρινο καράβι» του Ρίτσου, εκπέμπει σήμερα σήμα κινδύνου. Μηδέ Ενετοί μηδέ Τούρκοι απειλούν βέβαια σήμερα τη Μονεμβασιά, σύμφωνα με τα παραπάνω λόγια του Τάση Παπαϊωάννου, ομότιμου καθηγητή της Σχολής Αρχιτεκτόνων Μηχανικών του ΕΜΠ, όπως διατυπώθηκαν στη σχετική δημόσια συζήτηση την οποία διοργάνωσε ο Σύλλογος Φίλων Μονεμβασιάς, στις 13 Φεβρουαρίου στο Πνευματικό Κέντρο του Δήμου Αθηναίων, και συντόνισε η δημοσιογράφος Ματρώνη Δικαιάκου. Ο εχθρός βρίσκεται ανάμεσά μας, θα πούμε εμείς. Κι το δακύβευμα Μονεμβασιά – Τελεφερίκ: μια μάχη εν εξελίξει.
Η Μονεμβασιά ανήκει πλέον στη λίστα των 14 απειλούμενων μνημείων και τόπων πολιτιστικής κληρονομιάς της Ευρώπης για το 2025, ανακοίνωνε στις 30 Ιανουαρίου η Europa Nostra, το κορυφαίο ευρωπαϊκό δίκτυο της κοινωνίας των πολιτών για την πολιτιστική κληρονομιά. Ταυτόχρονα, έχει περάσει στη βραχεία λίστα της Europa Nostra με τα επτά πλέον απειλούμενα μνημεία για το 2025, με προσπάθειες της Ελληνικής Εταιρείας Περιβάλλοντος και Πολιτισμού (ΕΛΛΕΤ).
Η κύρια απειλή για την Καστροπολιτεία βρίσκεται σήμερα σε ένα σχέδιο για τελεφερίκ, σημείωνε η Europa Nostra.
«Με την αιτιολογία της καθολικής προσβασιμότητας αναπήρων και κινούμενων με αμαξίδια και εμποδιζόμενων ατόμων, το υπουργείο Πολιτισμού, η Περιφέρεια Πελοποννήσου και ο Δήμος Μονεμβασιάς προγραμματίζουν την εγκατάσταση τελεφερίκ στον αρχαιολογικό χώρο, ο οποίος είναι ενταγμένος στο Δίκτυο Νatura 2000, που θα συνδέσει την Κάτω Πόλη με την Άνω Πόλη της Μονεμβασιάς», είπε η πρόεδρος του Συλλόγου Φίλων Μονεμβασιάς Νίκη Βαΐτσου. Η σύνδεση μέχρι σήμερα «γίνεται από ένα ιστορικό μονοπάτι μήκους 220 μέτρων και απαιτεί πεζοπορία 9 λεπτών σύμφωνα με τη σήμανση του Υπουργείου Πολιτισμού».
Το έργο έχει εγκρίνει το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο και χρηματοδοτείται από το Ταμείο Ανάκαμψης με προϋπολογισμό 6.800.360 ευρώ. «Δεν τέθηκε ποτέ σε δημόσια διαβούλευση», τόνισε η πρόεδρος. Σαν να μην έφτανε αυτό, έχει προγραμματιστεί ως μελετοκατασκευή. Δηλαδή, «ανατίθεται σε ιδιώτη ανάδοχο η εκπόνηση όλων των μελετών και η κατασκευή του έργου, με την Πολιτεία να περιορίζεται σε καθαρά ελεγκτικό ρόλο».
«Μπορεί σε μια πόλη που ελέγχεται από την αρχαιολογική υπηρεσία να μη θέτει προκαταβολικά η υπηρεσία αυτή τις προδιαγραφές για μια μελέτη κατασκευής ενός τελεφερίκ;» ήταν ένα από τα καίρια ερωτήματα που έθεσε ο γραμματέας του Συλλόγου Φίλων Μονεμβασιάς, Κωνσταντίνος Κουρκούλης.
Ταυτόχρονα, το τελεφερίκ αποφασίστηκε ενώ αγνοούνται συστηματικά σοβαρά διαχρονικά προβλήματα στις υποδομές του Κάστρου, όπως τόνισε η κ. Βαΐτσου. Για παράδειγμα, το πρόβλημα υδροδότησης, με το νερό να είναι πλέον αλμυρό και την περιοχή εξαρτημένη από γεωτρήσεις. Το αποχετευτικό που υπερφορτώνεται την περίοδο αιχμής, με αποτέλεσμα να σπάνε σωλήνες και να τρέχουν έξω λύματα. Μνημείο, κάτοικοι και επισκέπτες δυνάμει κινδυνεύουν, καθώς δεν έχει εκπονηθεί σχέδιο πυροπροστασίας παρά τις εκκλήσεις του Συλλόγου στο ΥΠΠΟ και τον Δήμο Μονεμβασιάς.
Ο Σύλλογος Φίλων Μονεμβασιάς έχει προσφύγει στο Συμβούλιο της Επικρατείας κατά του έργου αυτού, το οποίο η ΕΡΤ ανέφερε πως «αφορά στην τοποθέτηση αναβατορίου ατόμων».
Μόνο που, κατά πώς φαίνεται, δεν πρόκειται για αναβατόριο, λύση που εξάλλου προέκριναν ως ήπια παρέμβαση για τη διασφάλιση καθολικής προσβασιμότητας οι περισσότεροι ομιλητές.
Πρόκειται για τελεφερίκ. Κι επειδή ο μέσος πολίτης δεν γνωρίζει τι σημαίνει κατασκευή τελεφερίκ σε έναν τόσο ιδιαίτερο τόπο, η αρχιτεκτόνισσα-αναστηλώτρια Κλεοπάτρα Θεολογίδου, μέλος του ΔΣ της Ελληνικής Εταιρείας Περιβάλλοντος και Πολιτισμού, εξήγησε:
«Πρόκειται για δύο καμπίνες που θα λειτουργούν ταυτόχρονα, χωρητικότητας η κάθε μία 15 ατόμων, που υπολογίζουν ότι θα εξυπηρετούν την ώρα γύρω στα 160 άτομα». Επισκέπτονται άραγε τη Μονεμβασιά τόσο μαζικά συμπολίτες μας ΑΜΕΑ ώστε να χρειαστεί να εξυπηρετούνται 160 την ώρα;
Σύμφωνα με την κ. Θεολογίδου, αυτές οι δύο καμπίνες προϋποθέτουν την κατασκευή δύο κτιρίων από οπλισμένο σκυρόδεμα στην επιβίβαση με ύψος τουλάχιστον τετραώροφης οικοδομής (διαστάσεις Μ29xΠ16,6xΥ13,5). «Ο σταθμός αποβίβασης υπολογίζεται σε 17 x 9,5 μέτρα – και δεν βρήκα πουθενά στοιχεία για το ύψος αυτού του σταθμού».
Ταυτόχρονα, οι καμπίνες «θα μετακινούνται πάνω σε πυλώνες που θα κατασκευαστούν από οπλισμένο σκυρόδεμα όπως και κάθε άλλη κατασκευή, οι οποίοι θα υπερέχουν από το έδαφος γύρω στο 1,5 μέτρο».
Την ανησυχία εντείνει το γεγονός πως «μελέτη δεν έχουμε δει ακόμα και άρα δεν ξέρουμε ποιες θα είναι οι τελικές διαστάσεις όλων αυτών των κατασκευών».
Το τελεφερίκ θα ξεκινά περίπου 150 μέτρα από την κεντρική είσοδο του αρχαιολογικού χώρου, θα περνά πάνω από το τείχος με ένας είδος γέφυρας που θα κατασκευαστεί, για να καταλήγει στον σταθμό αποβίβασης, ο οποίος θα γίνει μέσα στο κάστρο, στην Άνω Πόλη. «Και βέβαια θα ακολουθηθεί από ένα δίκτυο μονοπατιών από σκυρόδεμα, τα οποία θα οδηγούν από τον σταθμό αποβίβασης στον Ναό της Αγίας Σοφίας του 12ου αιώνα, και επειδή η φύση του εδάφους δεν ευνοεί, θα γίνουν και επιχώσεις».
Είναι σαφές -τόνισε- ότι τέτοιο έργο είναι μη αναστρέψιμο. Οι δε εκβραχισμοί που θα απαιτηθούν αναφέρονται στα πρακτικά του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου «κομψά ως εκσκαφές και επιχώσεις, γιατί ως γνωστόν οι εκβραχισμοί απαγορεύονται στην περιοχή».
Ο Σύλλογος Φίλων Μονεμβασιάς υποστηρίζει την καθολική προσβασιμότητα «γιατί αυτό είναι μια έκφραση δημοκρατίας, πολιτισμού και κοινωνικής ευαισθησίας», δήλωσε η Νίκη Βαΐτσου. «Στην περίπτωση όμως της Μονεμβασιάς, αυτό είναι προσχηματικό, γιατί ούτε η επισκεψιμότητα, αλλά ούτε το αντικείμενο δικαιολογούν το μέγεθος της εγκατάστασης».
Είναι χαρακτηριστικό ότι το κεντρικό καλντερίμι του Κάστρου δεν είναι κατάλληλο πλέον ούτε για επισκέπτες χωρίς κινητικά προβλήματα, καθώς «λόγω της χρόνιας εγκατάλειψής του είναι επικίνδυνα ολισθηρό και σε πολλά σημεία σε κακή κατάσταση», με τις εξαγγελίες του Δήμου για ανακαίνισή του να μην έχουν ακόμα υλοποιηθεί.
Την ίδια στιγμή, στην Κάτω Πόλη, με τα πολλά αξιοθέατα, «δεν έχει συντελεστεί ούτε σχεδιάζεται να συντελεστεί κανένα έργο που να εξασφαλίζει την καθολική προσβασιμότητα αναπήρων που κινούνται με αμαξίδια και βαριά εμποδιζόμενων ατόμων που σήμερα είναι αδύνατη».
Η πολιτική του ΥΠΠΟ για την προσβασιμότητα «στερείται επιτελικού σχεδιασμού», είπε ο δρ Κωνσταντίνος Πασχαλίδης, αρχαιολόγος, επιμελητής αρχαιοτήτων Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου και πρόεδρος του Συλλόγου Ελλήνων Αρχαιολόγων (ΣΕΑ). Γι’ αυτό, ο ΣΕΑ προτείνει την ανάπτυξη γόνιμου διαλόγου με τους φορείς των εμποδιζομένων ατόμων για την προσβασιμότητα σε μνημεία και αρχαιολογικούς χώρους.
«Εάν πραγματικά αυτός ήταν ο λόγος [η προσβασιμότητα], ένα πολύ απλό καλαίσθητο αναβατόριο θα μπορούσε να υπάρχει δίπλα στην κατακόρυφη σχεδόν πλαγιά του βράχου», αποφάνθηκε ο Τάσης Παπαϊωάννου.
Ο Σύλλογος Φίλων Μονεμβασιάς έχει προτείνει τη λύση αυτή του ανελκυστήρα. Ωστόσο, για μια τέτοια ήπια επέμβαση το ΚΑΣ διερεύνησε μόνο ένα σημείο του βράχου, το οποίο κρίθηκε ακατάλληλο να το στηρίξει, ανέφερε η κ. Βαΐτσου. Και προκρίθηκε το τελεφερίκ, για την τελική τοποθεσία του οποίου «διερευνήθηκαν τουλάχιστον τρία σημεία του βράχου για να καταλήξουν στο καταλληλότερο».
Σκιά στα πραγματικά κίνητρα ρίχνουν και τα κριτήρια κατασκευής για τα κτίρια επιβίβασης και αποβίβασης του τελεφερίκ, αφού γι’ αυτά, όπως είπε η Κλεοπάτρα Θεολογίδου, «επιλέχθηκαν οι μεγαλύτερες διαστάσεις, ώστε να έχουν τη δυνατότητα να συμμετέχουν όλοι οι ενδιαφερόμενοι κατασκευαστές και να μην αποκλειστούν κάποιοι λόγω αδυναμίας προσαρμογής στις μικρές διαστάσεις». Και αναρωτήθηκε αν η επιλογή αναδόχου θα γίνει αποκλειστικά με το κριτήριο της οικονομικότερης προσφοράς.
Η Καστροπολιτεία της Μονεμβασιάς «βρίσκεται σε περιοχή Natura 2000, μέσα στο κηρυγμένο τοπίο ιδιαίτερου φυσικού κάλλους, με ονομασία Μονεμβασία, μέσα στους βιότοπους Corine, αποτελεί ιστορικό τόπο και αρχαιολογικό χώρο και βρίσκεται επίσης μέσα στη δασική έκταση, χαρακτηρισμένη ως Ανέκαθεν Δασική», υπενθύμισε η κ. Θεολογίδου.
Το φαραωνικό αυτό έργο σε μια τόσο μεγάλης σημασίας περιοχή αποφασίστηκε χωρίς να έχουν προηγηθεί μελέτες που θα αποδείκνυαν την αναγκαιότητά του και θα το υποστήριζαν τεχνικά και περιβαλλοντικά. Ενδεικτικά, είπε η κ. Θεολογίδου, εκτιμάται ότι κατά την κατασκευή τα είδη της πανίδας της περιοχής θα απομακρυνθούν σε γειτονικές εκτάσεις με αντίστοιχη βλάστηση και βιοκλιματικές συνθήκες, και με το πέρας της αναμένεται να επανέλθει η πρότερη δυναμική, «εκτίμηση που δεν τεκμηριώνεται».
Σημειώνεται ότι το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο έχει ολοκληρώσει και καταθέσει στο ΥΠΠΟ ένα masterplan. Ωστόσο, τόσο το έργο του τελεφερίκ, όσο και του φωτισμού του Κάστρου είχαν προαποφασιστεί, «προλαμβάνοντας την ολοκλήρωση όλων των φάσεων του διαχειριστικού σχεδίου», κατά την κ. Βαΐτσου.
Παράδοξο χαρακτήρισε το γεγονός ότι του έργου δεν προηγήθηκε masterplan ο πρώην ευρωβουλευτής των Πρασίνων Πέτρος Κόκκαλης, που μίλησε με την ιδιότητα του πρεσβευτή του Ευρωπαϊκού Συμφώνου για το Κλίμα. Ιδιαίτερα αφού το έργο εντάσσεται στο Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, του οποίου στόχευση και προϋπόθεση αποτελεί η ευρεία διαβούλευση με την τοπική κοινότητα.
Ένα masterplan όμως έσωσε μια καστροπολιτεία στην άλλη άκρη της γης από ανάλογη επέμβαση στο αρχέγονο σώμα της: το Μάτσου Πίτσου στο Περού, «έναν αρχαιολογικό χώρο που σήμερα κατ’ έτος συγκεντρώνει περίπου 2 εκατομμύρια επισκέπτες», είπε ο δρ Πασχαλίδης. Το τελεφερίκ εκεί προωθούσαν ο Δήμος και τέσσερις εταιρείες. Το υπουργείο Πολιτισμού της χώρας το απέρριψε όμως, αφού το σχέδιο είχε αποκλειστεί από την UNESCO (το Μάτσου Πίτσου είναι ενταγμένο στον Κατάλογο Παγκόσμιας Κληρονομιάς της) και δεν προβλεπόταν στο masterplan 2015-2019 για το ινκικο ιερό.
Η διεπιστημονική επιτροπή της Europa Nostra δεν δυσκολεύτηκε να διαγνώσει τους λόγους για τους οποίους η κοινωνία των πολιτών αντιδρά στο έργο του τελεφερίκ παρόλο που ο Δήμος Μονεμβασιάς το στηρίζει, είπε ο αρχιτέκτονας Δημήτρης Λεβέντης, αντιπρόεδρος του Συμβουλίου Αρχιτεκτονικής Κληρονομιάς της Ελληνικής Εταιρείας Περιβάλλοντος και Πολιτισμού και μέλος της επιστημονικής ομάδας συμβούλων του προγράμματος «7 Μνημεία Υπό Απειλή» της Europa Nostra.
Ένα από τα σημαντικότερα κριτήρια επιλογής για την ένταξη στη λίστα των απειλούμενων μνημείων είναι η αποδεδειγμένη συμμετοχή της κοινωνίας των πολιτών και οργανώσεων στη συγκεκριμένη υποψηφιότητα, συμπλήρωσε. «Κάθε βήμα, κάθε δράση που γίνεται, ενισχύει την υποστήριξη του θέματος. Πρέπει να είναι διαρκής η προσπάθεια».
Ένας απλός τρόπος -όπως ειπώθηκε- είναι οι πολίτες να στέλνουν email στην ΕΛΛΕΤ απευθυνόμενο προς την Europa Nostra, στο οποίο να εξηγούν γιατί πιστεύουν ότι το συγκεκριμένο έργο δεν πρέπει να γίνει. Έτσι κατάφεραν στη Σερβία να ακυρώσουν τα σχέδια για τελεφερίκ στο εμβληματικό Φρούριο του Βελιγραδίου, ανέφερε ο δρ Πασχαλίδης. Η παρέμβαση του παρατηρητήριου της Europa Nostra της Σερβίας ξεκίνησε την κινητοποίηση και μαζί με φορείς και κατοίκους ματαίωσαν την υλοποίηση.
«Δεν πρέπει να παραιτούμεθα. Πρέπει να μην τους αφήνουμε σε ησυχία», είπε παρεμβαίνοντας από το ακροατήριο ο διακεκριμένος αρχιτέκτονας Τάσος Τανούλας, εκπροσωπώντας το ελληνικό τμήμα του Διεθνούς Συμβουλίου Μνημείων και Τοποθεσιών-ICOMOS. Το ICOMOS έχει υποστηρίξει μέχρι στιγμής όλες τις ενέργειες του Συλλόγου Φίλων Μονεμβασιάς.
Τον Σύλλογο στην προσπάθειά του στηρίζουν επίσης η Ελληνική Εταιρεία Περιβάλλοντος και Πολιτισμού, ο Σύλλογος Ελλήνων Αρχαιολόγων, η Οργάνωση Monumenta, η Εταιρεία Συμβούλων Διαχείρισης Πολιτιστικής Κληρονομιάς, η οργάνωση Γη, η Ελληνική Εταιρεία Προστασίας της Φύσης, η Καλλιστώ-Περιβαλλοντική Οργάνωση για την Άγρια Ζωή και Φύση, ο Μεσογειακός Σύνδεσμος για τη Σωτηρία των Θαλάσσιων Χελωνών και η Οικολογική Εταιρεία Ανακύκλωσης.
«Όλο αυτό το εκτός κλίμακας ως προς το μέγεθος και την αισθητική του έργο είναι εντελώς ακατάλληλο σαν πρόταση για τον συγκεκριμένο τόπο», τόνισε ο κ. Παπαϊωάννου, χαρακτηρίζοντάς το τελεφερίκ «τερατούργημα, χολιγουντιανής έμπνευσης και αντίληψης». «Η κατασκευή του τελεφερίκ θα κυριαρχήσει με την κραυγαλέα και αταίριαστη παρουσία της στο αρχέγονο τοπίο και θα τραυματίσει μια για πάντα τον πανάρχαιο αυτόν τόπο, προσβάλλοντας βάναυσα το ανεπανάληπτο φυσικό, βραχώδες ανάγλυφο, αλλά και την αυθεντικότητα του μνημειακού συνόλου».
«Σήμερα στην Ελλάδα όλα εκποιούνται στο βωμό του κέρδους των ολίγων», συμπλήρωσε, αναφέροντας σειρά παραδειγμάτων. «Συνεπώς δεν πρόκειται για μια ασύγγνωστη άγνοια για την καταστροφή που επιχειρείται, αλλά για συνειδητή πράξη με σκοπό την άνευ όρων τουριστική εκμετάλλευση».
Η χώρα «τείνει πλέον να παράγει μόνο τουρισμό, κι αυτό δεν ξέρουμε αν είναι ανανεώσιμο ή αν κάποια στιγμή απλώς τελειώσει», τόνισε ο Πέτρος Κόκκαλης. «Μπορεί να είναι ατελείωτη η εκμετάλλευση του φυσικού και πολιτισμικού κεφαλαίου της χώρας ή υπάρχει όριο;».
Μονεμβασιά σημαίνει «μόνη έμβασις» – μοναδική δίοδος. Με εντελώς συμβολικό τρόπο, ένα τελεφερίκ, ως δεύτερη δίοδος, θα «καταργούσε» την Καστροπολιτεία.
Όμως οι «άνθρωποι που κατοικούσαν τον βράχο τούτο στάθηκαν πάντα περήφανοι», έγραφε ο Καζαντζάκης. «Ο αέρας, η θάλασσα, η μοναξιά, η φτώχεια, σφυροκοπούσαν μέρα νύχτα την ψυχή τους. Δεν είχαν περβόλια να σεριανούν και να λεν: “Γλυκιά είναι η ζωή, ας κρυφτούμε εδώ μέσα”». Κι ο σμιλεμένος στην κοφτερή Καστροπολιτεία Ρίτσος έγραφε: «Μονοβασιά:/ Ο βράχος. Τίποτ’ άλλο. Η αγριοσυκιά κι η σιδερόπετρα./ Πάνοπλη θάλασσα. Καθόλου χώρος για γονυκλισία».
Επίδοξοι «κατακτητές» ίσως ν’ ακούν.
