Στις φτωχογειτονιές της Αμερικής, η ζωή δεν είναι όπως στις ταινίες. Eίναι πιο δύσκολη. Οι πολιτικές στέγασης αναγκάζουν τους «φτωχούς πολίτες της ελευθερίας» να στριμώχνονται σε κακόφημες συνοικίες, με χαμηλής ποιότητας σχολεία και υψηλά ποσοστά εγκληματικότητας. Το πανεπιστήμιο αποτελεί προνόμιο των πλουσίων. Τον μισθό τρώει κάθε μέρα ο πληθωρισμός.
«Τα φτωχά παιδιά, χωρίς να φταίνε σε τίποτα, δεν προετοιμάζονται όπως τα πλούσια παιδιά για να αναπτύξουν ολόπλευρα, μέσα από την οικογένεια, το σχολείο και τις κοινωνικές παροχές, τα ταλέντα με τα οποία τα προίκισε ο θεός», γράφει ο Ρίτσαρντ Πούτμαν στο βιβλίο του Our Kids: The American Dream in Crisis. Τι θα πρέπει να αλλάξουν οι ΗΠΑ για να ξαναδώσουν νέα πνοή στο αμερικανικό όνειρο;
Ο Ρίτσαρντ Κάλενμπεργκ, μέλος του think tank Century Foundation, έχει ένα πλάνο, που ξεπερνά τις ιδεοληψίες των περασμένων δεκαετιών – των οποίων εμείς παραμένουμε δέσμιοι – και χρησιμοποιεί ένα λεξιλόγιο μεταξύ της σοσιαλδημοκρατίας και του φιλελευθερισμού: η Αμερική θα πρέπει να κυοφορήσει ένα νέο κίνημα ατομικών-ανθρωπίνων δικαιωμάτων για τους φτωχούς και την εργατική τάξη. Σύμφωνα με τον Κάλενμπεργκ, το νέο αυτό κίνημα θα οδηγήσει στη διαμόρφωση μίας σειράς νέων πολιτικών, που θα δώσουν στους φτωχούς Αμερικανούς τη δυνατότητα να πετύχουν σε κοινωνικό και οικονομικό επίπεδο. Και αυτό γιατί μόνο με αυτόν τον τρόπο θα πετύχει και πάλι η Αμερική.
«Αν δεις την τελευταία πεντηκονταετία, νομίζω ότι ένα από τα επιτεύγματα για τα οποία μπορούμε να είμαστε περισσότερο περήφανοι ήταν η επανάσταση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και το πώς αυτά άλλαξαν την κοινωνία μας προς το καλύτερο, με τρόπο πραγματικά εντυπωσιακό», λέει ο ίδιος στο αμερικανικό περιοδικό The Atlantic.
Πράγματι, η αμερικανική κοινωνία παραμένει ιστορικά αξεπέραστη για τις ατομικές ελευθερίες που σμίλευσε στο δεύτερο ήμισυ του 20ού αιώνα, ελευθερίες που έγιναν θεμελιώδης πυλώνας για ένα από τα πιο δημοκρατικά πολιτεύματα στην παγκόσμια πολιτική ιστορία. Παρόλα αυτά, η συνεχώς διευρυνόμενη οικονομική ανισότητα μεταξύ των κοινωνικών τάξεων των ΗΠΑ απειλεί το φιλελεύθερο κεκτημένο της αμερικανικής κοινωνίας. «Οι οικονομικές διαφορές σήμερα είναι πολύ πιο οξυμένες από ό,τι πριν από μισό αιώνα», αναφέρει ο Κάλενμπεργκ. «Νομίζω ότι μπορούμε να πάρουμε κάποια διδάγματα από τις πολιτικές που έχουν κατά καιρούς εφαρμοστεί στον τομέα της στέγασης, της εκπαίδευσης και της εργασίας, οι οποίες θα μπορούσαν να αποτελέσουν μέρος της λύσης για την οικονομική κατάσταση που επικρατεί στις ΗΠΑ».
Η αμερικανική κοινωνία έχει ήδη διαισθανθεί την ανάγκη ενός νέου «αστικού» κινήματος με «εργατικά» αιτήματα. Το κίνημα Fight For $15 δραστηριοποιείται με σκοπό την αύξηση των αποδοχών που λαμβάνουν οι χαμηλόμισθοι εργάτες και υπάλληλοι στις ΗΠΑ. Όμως οι προτάσεις του Κάλενμπεργκ υπερβαίνουν το αίτημα ενός καλύτερου μισθού. Φιλοδοξούν να διαμορφώσουν το αίτημα για καλύτερη διαβίωση των εργατικών μαζών. Ορίστε μερικά από τα παραδείγματα των ιδεών του:
Στέγαση
Ο Κάλενμπεργκ υποστηρίζει ότι θα πρέπει υπάρξει ένα νέο νομοθετικό πλαίσιο, το οποίο θα θέσει τέλος στους διάφορους περιορισμούς δόμησης που ισχύουν σε πολεοδομικές ζώνες των πόλεων των ΗΠΑ. Σύμφωνα με τα όσα ισχύουν σήμερα, ο αμερικανικός νόμος απαγορεύει – κάνοντας διακρίσεις ανά περιοχές – την ανέγερση οικοδομών που ξεπερνούν ένα συγκεκριμένο μέγεθος. Και ενώ αυτό φαίνεται να περιορίζει τους πλούσιους από το να χτίζουν ό,τι θέλουν, όπου θέλουν, υπάρχουν ρυθμίσεις που επιβάλλουν ένα μίνιμουμ έκτασης οικοπέδου, ώστε να μπορέσει να ανεγερθεί σπίτι σε αυτή. Πρόκειται για πολιτική που ουσιαστικά αποκλείει τους φτωχούς Αμερικανούς από το να μένουν σε περιοχές με υψηλό βιοτικό επίπεδο – καθώς αδυνατούν να αγοράσουν ιδιαίτερα μεγάλες εκτάσεις γης – με αποτέλεσμα να στερούνται τις καλύτερες υποδομές και ευκαιρίες που απολαμβάνουν εκεί οι πλουσιότερες οικογένειες.
Είναι το μνημόνιο και οι πολιτικές λιτότητας όχημα για την όξυνση της ανισότητας μεταξύ πλούσιων και φτωχών;
Η πρόταση του Κάλενμπεργκ για κατάργηση των περιορισμών στη δόμηση έχει ήδη εφαρμοστεί στο Νιου Τζέρσι με επιτυχία. Σε μία ιστορική του απόφαση, το εκεί ανώτατο δικαστήριο αποφάνθηκε ότι οι τοπικές πολεοδομικές ρυθμίσεις αποκλείουν τις φτωχές οικογένειες από συγκεκριμένες περιοχές, παραβιάζοντας με αυτό τον τρόπο το Σύνταγμα της Πολιτείας. Το αποτέλεσμα ήταν να ξεμπλοκάρει η ανέγερση μίας νέας συνοικίας στο πλούσιο προάστιο του Mount Laurel, η οποία είχε εντυπωσιακά θετικά αποτελέσματα για τους κατοίκους και καμία επιβάρυνση για το περιβάλλον, σύμφωνα με τον κοινωνιολόγο του Princeton, Νταγκ Μάσεϊ.
Οι τάξεις που παράγουν πρέπει να καρπώνονται το μέρος του πλούτου που θα τους επιτρέπει να ζουν καλύτερα και να αναπτύσσουν τις ικανότητες και τα ταλέντα τους. Αυτό είναι, ίσως, ένα σύγχρονο όνειρο. Όχι μόνο για την Αμερική. Αλλά και για την Ευρώπη.
Μία ακόμη σημαντική πολιτική πρωτοβουλία θα ήταν η καθιέρωση νομοθετικής ρήτρας, η οποία θα επιβάλλει με ποσόστωση ένα μέρος από νέες ευκατάστατες συνοικίες να κατοικείται αποκλειστικά από οικογένειες με χαμηλότερο εισόδημα. Σημαντική θεωρείται από τον Κάλενμπεργκ και η επέκταση του προγράμματος Moving to Opportunity Program, με το οποίο οικογένειες μπορούν να μετεγκατασταθούν από φτωχότερες γειτονιές σε περιοχές με καλύτερα σχολεία και υψηλότερα επίπεδα διαβίωσης. Σύμφωνα με έρευνα του Πανεπιστημίου του Harvard, η εφαρμογή του εν λόγω προγράμματος έχει οδηγήσει σε καλύτερα αποτελέσματα από ό,τι πίστευαν αρχικά οι εμπνευστές του: Το εισόδημα για ενήλικες που μετεγκαταστάθηκαν ήταν κατά 31% υψηλότερο από εκείνο των παιδιών που έμειναν στις παλαιές συνοικίες. Ακόμη, όσοι άλλαξαν συνοικία, είχαν 16% περισσότερες πιθανότητες να καταφέρουν να φοιτήσουν σε κολέγιο.
Στιγμιότυπο από διαδήλωση κατά των μέτρων λιτότητας και των μνημονίων, 21.06.2015.
Ανώτατη Εκπαίδευση
Τα δημόσια πανεπιστήμια θα πρέπει να εφαρμόσουν πολιτικές, με σκοπό την ευκολότερη πρόσβαση στην τριτοβάθμια εκπαίδευση των παιδιών που προέρχονται από τα χαμηλότερα οικονομικά στρώματα. Καλύτερο μέχρι στιγμής παράδειγμα είναι το πρόγραμμα Top Ten του Τέξας, με το οποίο μαθητές με πολύ καλές επιδόσεις γίνονται δεκτοί σε όλα τα δημόσια πανεπιστήμια της πολιτείας.
Το συνεχώς διευρυνόμενο φάσμα μεταξύ των κοινωνικών τάξεων δεν αφορά μόνο την Αμερική. Βρίσκεται στην καρδιά της πολιτικής αντιπαράθεσης γύρω από τις πολιτικές λιτότητας στην Ευρώπη.
Εργασία
Η Civil Rights Act του 1964 επιχείρησε να θέσει τέλος στις φυλετικές διακρίσεις στο χώρο της εργασίας και έδωσε τη δυνατότητα επαγγελματικής ανέλιξης σε πολλές από τις μειονότητες των ΗΠΑ. Με σκοπό την ενδυνάμωση των εργαζομένων στο χώρο εργασίας, ο Κάλενμπεργκ προτείνει την προστασία τους ενάντια σε διακρίσεις που υποκεινούνται καθ’ όσων επιχειρούν να αναπτύξουν συνδικαλιστική δράση ή να ιδρύσουν συνδικαλιστική οργάνωση. Αν και αμφιβάλλει για τα αποτελέσματα, ο Κάλενμπεργκ πιστεύει πως η περαιτέρω προστασία των εργαζομένων θα αυξήσει το ποσοστό των οργανωμένων εργατών, οι οποίοι θα μπορέσουν να διεκδικίσουν με περισσότερες αξιώσεις καλύτερους όρους εργασίας.
Αν και οι προτάσεις του Κάλενμπεργκ δεν θα γοητεύσουν πολλούς, έχουν στον πυρήνα τους μία θεμελιώδη διαπίστωση. Τα κοινωνικά κινήματα των επόμενων δεκαετιών θα πρέπει να έχουν ως βασικό αίτημα την πιο δίκαιη διανομή του πλούτου μεταξύ των κοινωνικών τάξεων. Ίσως να είναι αυτό το Κοινωνικό Συμβόλαιο της Εποχής μας. Κάποτε, ο Εργατικός Εντ Μίλιμπαντ είπε πως αν πετύχουν οι εργαζόμενοι της Μεγάλης Βρετανίας, θα πετύχει η Μεγάλη Βρετανία. Η αποτυχία του τέως ηγέτη του Εργατικού Κόμματος να επικρατήσει έναντι της σκληρής ατζέντας λιτότητας των Συντηρητικών υπό τον Ντέιβιντ Κάμερον οδήγησε όχι στη χρεοκοπία της «αριστερής στροφής» του Μίλιμπαντ, αλλά σε έναν ακόμη πιο «καθαρά» αριστερό υποψήφιο, τον Τζέρεμι Κόρμπιν. Αν και δειλά, αν και αποσπασματικά, φαίνεται ότι οι εργαζόμενες τάξεις στη μεταβιομηχανική εποχή της Δύσης απομακρύνονται από το πολιτικό προσωπικό που επέτρεψε την όξυνση των οικονομικών και κοινωνικών αντιθέσεων μεταξύ πλούσιων και φτωχών.
Οι τάξεις που παράγουν πρέπει να καρπώνονται το μέρος του πλούτου που θα τους επιτρέπει να ζουν καλύτερα και να αναπτύσσουν τις ικανότητες και τα ταλέντα τους. Αυτό είναι, ίσως, ένα σύγχρονο όνειρο. Όχι μόνο για την Αμερική. Αλλά και για την Ευρώπη.