Το εναλλακτικό εμπόριο έχει μια αρκετά διευρυμένη έννοια που επιδέχεται πολλές ερμηνείες. Στην Ελλάδα, ωστόσο, υπάρχει η Alternative Trade Network, η cooperativa που δημιουργήθηκε το 2013 από πέντε φίλους -ξεκινώντας πολύ νωρίτερα ως ερευνητικό project- με τη μορφή Κοινωνικής Συνεταιριστικής Επιχείρησης, συνδέοντας κάθε κομμάτι της αλυσίδας τροφίμων. Η Λίνα και η Έλενα, δύο εκ των ιδρυτικών μελών, εξηγούν το ρόλο, τον σκοπό, αλλά και το λόγο δημιουργίας της.
«Δεν μας αρέσει, ως καταναλωτές, ο τρόπος που γίνεται το εμπόριο», διευκρινίζει η Έλενα. «Το εμπόριο είναι μια διαδικασία που ενώνει τα κομμάτια της αλυσίδας τροφίμων: τον παραγωγό, τον μεταποιητή, το κατάστημα, την εστίαση, τον καταναλωτή. Το 2013 αποφασίσαμε να μπούμε λίγο πιο πρακτικά σ’ αυτό κι έτσι συστήσαμε τον συνεταιρισμό. Έκτοτε, επικεντρωθήκαμε να βρούμε ανθρώπους ή ομάδες, οι οποίοι να κινούνται στο πλαίσιο αρχών που έχουμε και να βρίσκονται οπουδήποτε στον κύκλο των τροφίμων. Το να ασχολείται κάποιος με το θέμα της τροφής, δεν είναι τόσο απλό. Χρειάζονται πολλά πράγματα για να μιλάμε για τροφή και όχι για σίτιση».
«Στόχος και όραμα της Alternative Trade Network είναι τελικά η δημιουργία ενός εναλλακτικού εμπορικού μοντέλου, το οποίο να περιλαμβάνει ολόκληρη την αλυσίδα, από την παραγωγή μέχρι την κατανάλωση και το οποίο εμπερικλείει και συνδέει άτομα, ομάδες και επιχειρήσεις που, στον τρόπο λειτουργίας τους, ενσωματώνουν και ακολουθούν κοινωνικά και οικονομικά κριτήρια», σημειώνει η Λίνα.
Γι’ αυτό, άλλωστε, αποφάσισαν να επικεντρωθούν στα τρόφιμα και συγκεκριμένα, στη μεταποίηση αυτών. «Αποφασίσαμε να ξεκινήσουμε όχι από την αρχή, αλλά από τη μέση» εξηγεί στη συνέχεια. «Κι αυτό, γιατί η μεταποίηση έχει τα εξής χαρακτηριστικά: Πρώτον, έχει εισροή, εκροή (το προϊόν, το απόβλητο), είναι το σημείο στο οποίο το προϊόν παίρνει τη μέγιστη προστιθέμενη αξία του. Από τον σπόρο στην πρωτογενή παραγωγή δεν παίρνει την αξία που παίρνει από την πρώτη ύλη στη μεταποίηση, στο μεταποιημένο προϊόν. Ένα ελαιοτριβείο είναι μεταποιητής, άλλο ελιά, άλλο λάδι. Εκεί έχεις τη διεργασία, που έχει το απόβλητο, που θέλει ενέργεια, πέρα από μία πρώτη ύλη, έχεις κι άλλα συστατικά που πρέπει να βάλεις κι επίσης, το σημείο της συσκευασίας και το σημείο στο οποίο έχεις, τελικά, το προϊόν που μπαίνει στο ράφι.
Το μεταποιημένο προϊόν, επίσης, σου δίνει αρκετό χρόνο ζωής για να μελετήσεις τη διαδρομή του. Για μια φρέσκια ντομάτα, έχεις ακριβώς τρεις μέρες από την ώρα που θα μαζευτεί από το χωράφι, για να καταναλωθεί ή να σαπίσει. Δεν σου δίνει, επομένως, πολύ χρόνο να κινηθείς. Κι έχει εποχικότητα. Είναι σήμερα στην παραγωγή και μετά, για να πας στο επόμενο βήμα, πρέπει να περιμένεις την επόμενη παραγωγή. Η μεταποίηση σού δίνει χρόνο, αν σκεφτείς ότι ένα μεταποιημένο προϊόν κατά μέσο όρο διαρκεί 8-9 μήνες, μπορεί και παραπάνω. Υπάρχουν ομάδες που ξεπερνούν το χρόνο. Είχαμε, λοιπόν, ένα σημείο του συστήματος, το οποίο συγκεντρώνει τα πάντα. Έχει εισόδους, επηρεάζει προηγούμενα βήματα, έχει έξοδο, επηρεάζει επόμενα βήματα και ταυτόχρονα, είναι το σημείο στο οποίο μπορείς να διαμορφώσεις την τιμή. Τα κόστη, τα έσοδα, δεν είναι απόλυτα ορισμένα, παίρνουν διορθώσεις». Διορθώσεις οι οποίες, όπως συμπληρώνει η Έλενα, γίνονται δεκτές από τον μεταποιητή «αν καταλάβει γιατί πρέπει να γίνει και πώς».
Το ερευνητικό κομμάτι, επομένως, ήταν ιδιαιτέρως γοητευτικό (και οικείο) και για τις δύο, η δυσκολία, όμως, εμφανίστηκε όταν πια πέρασαν στο πρακτικό σκέλος, καθώς πολλά έπρεπε να επαναπροσδιοριστούν, αλλά και να αντιμετωπίσουν δυσκολίες που δεν είχαν φανταστεί. Οι αλλαγές και οι τροποποιήσεις συνεχίζονται μέχρι σήμερα, ακόμη και στις δέκα βασικές αρχές που διέπουν την Alternative Trade Network, έχοντας έναν κεντρικό άξονα.
«Μας ενδιαφέρει το σύνολο. Κατ’ αρχήν, επικεντρωνόμαστε στον άνθρωπο, ποιος είναι αυτός που παράγει, γιατί και πώς το κάνει, τι κάνει με τους εργαζόμενούς του, με το περιβάλλον, πώς στέκεται στην κοινότητα που ζει» σημειώνει η Έλενα. «Και προσπαθούμε να το μελετήσουμε, να το μεταγράψουμε. Πιστεύουμε ότι πέρα από τον βιοπορισμό -που είναι σαφέστατα πρωτεύον, γιατί αλλιώς, δεν υπάρχεις- μας ενδιαφέρει κι η ισορροπία στα υπόλοιπα. Είναι όλη η αλληλεπίδραση που έχει κάθε προσπάθεια ξεχωριστά».
Δίνουν ιδιαίτερη σημασία και ασχολούνται με όλη τη διαδικασία, από τον σπόρο και την πρώτη ύλη μέχρι το προϊόν που θα φτάσει στον τελικό καταναλωτή.
Γι’ αυτό και υποστηρίζουν ένθερμα την αξία της συνεργατικότητας και της αλληλεγγύης, αλλά επίσης, αποφάσισαν εξαρχής ότι η cooperativa θα είναι απόλυτα ανοιχτή σε όποιον πραγματικά ενδιαφέρεται να συμπράξει και να συμπορευτεί.
Ενδιαφέρον εκφράζεται ολοένα και περισσότερο, ειδικά σε σύγκριση με τα πρώτα στάδια λειτουργίας της. Υπάρχουν, ωστόσο, εμπόδια που καλούνται να υπερπηδήσουν.
«Κανένας δεν ξεκινάει με κακές προθέσεις, δεν σκέφτεται όλος ο κόσμος πάω να πατήσω τον άλλον κάτω, να δώσω ένα παλιο-προϊόν και να βγάλω πολλά λεφτά» τονίζει η Λίνα. «Ανάμεσα σ’ αυτούς που φαντάζονται πολυτελή αυτοκίνητα, υπάρχουν και αυτοί που ξεκινούν για να επιβιώσουν και για να βγάλουν κάτι που θα είναι ποιοτικό, αξιοπρεπές. Λίγοι ξεκινούν με σκοπό να μην πληρώσουν τους εργαζομένους τους. Υπάρχει, όμως, και μια καθημερινότητα στην οποία ο κόσμος δεν αντεπεξέρχεται. Ειδικά, σ’ ένα περιβάλλον που δεν ευνοεί κανενός είδους ‘επιχειρείν’.
Ξεκινάς έχοντας μια πολύ ωραία ιδέα και μετά ανακαλύπτεις τι είναι εφορία, αδειοδότηση, κόστος, σε ποια τιμή θα βγεις, δεν ξέρεις να κάνεις υπολογισμό τιμής, χρειάζεσαι λογιστή, αλλά δεν αρκεί, χρειάζεσαι οικονομολόγο. Μετά, σου μιλούν για business plan, spot analysis, προμήθειες, παροχές, marketing, όλα αυτά που δεν έχεις ξανακούσει ποτέ, για να μην πάμε στα πιο εξειδικευμένα -μηχανογραφήσεις, σχεδιασμός παραγωγής κλπ. Άρα, καταλήγουμε ότι πρέπει να είσαι ταυτόχρονα στο χωράφι, στην κατσαρόλα, στο ράφι, στο λογιστήριο, στην εφορία, στην τράπεζα, στο υπουργείο -η λίστα είναι ατελείωτη- και κανένας δεν σου λέει πώς.
Η σκέψη είναι η εξής: εσύ ξέρεις πώς να κάνεις ένα πράγμα, υπάρχουν, όμως, πολλά που δεν ξέρεις, άρα πάμε να βρούμε κάποιους που τα γνωρίζουν. Με κάθε βάρος που αφαιρείται από τη διαδικασία μπορεί να προστεθεί κάτι από τα δέκα σημεία-αρχές. Αν, πίσω από αυτά, δει το όφελος -το οποίο μπορεί να μην είναι χρηματικό, μπορεί, όμως, να είναι ηθικό, συλλογικό, ατομικό, δεν μπορείς να προσδιορίσεις από την αρχή τι θα είναι- και τα κάνει χειροπιαστά, τότε μπορεί, σε κάποιο βαθμό να τα υπηρετήσει, να τα εντάξει στη διαδικασία του».
Τίθεται, ωστόσο, ένα σοβαρό και ρεαλιστικό ζήτημα. «Το ποσοστό των μεταποιητών που είναι πολύ μικροί, έχουν κάτω από 5 εργαζόμενους, στην Ελλάδα είναι 94%» σημειώνει η Έλενα. «Αυτοί κάνουν μόλις το 8% του τζίρου που κινείται στην αγορά τροφίμων. Υπάρχει ανισότητα, γιατί δεν έχουν τα εργαλεία και τις γνώσεις να το κάνουν. Απ’ ό, τι είδαμε αυτά τα τέσσερα χρόνια, τρία είναι τα προβλήματα: χρόνος για ν’ ασχοληθεί κάποιος με κάτι, χρήματα για να τα επενδύσει και γνώσεις -ή ο συνδυασμός». Σ’ αυτό προσυπογράφει και η Λίνα: «Είναι ένα τρίπτυχο που τροφοδοτεί το ένα το άλλο: χρόνος, χρήμα, γνώση. Όταν δεν έχεις ένα από τα τρία το καλύπτεις με τα άλλα, το πρόβλημα αυτή τη στιγμή είναι ότι κάποιοι δεν έχουν κανένα».
Η Alternative Trade Network συμβάλλει σ’ αυτό ενημερώνοντας για όλες τις εξελίξεις, δίνοντας συμβουλές και κατευθυντήριες στους ενδιαφερόμενους δωρεάν. Αν, ωστόσο, κάποιος θέλει να αναλάβουν να διεκπεραιώσουν εκείνοι εργασίες, από γραφειοκρατικά ζητήματα έως επιχειρηματικό σχέδιο, θα τις πληρώσει ως παροχή υπηρεσιών με ένα πολύ ενδιαφέρον και δίκαιο σύστημα που έχουν υιοθετήσει και για την κοστολόγηση των προϊόντων. Δίνοντας σε καθέναν τη δυνατότητα να επιλέξει να πληρώσει την τιμή που τον καλύπτει.
«Δίκαιη τιμή υπάρχει σαν ορισμός στο παγκόσμιο fair trade, αλλά συχνότερα επικεντρώνεται στο θέμα του παραγωγού και του εργαζομένου» εξηγεί η Έλενα. «Όταν κάποιος μας ζητά μια υπηρεσία, παίρνει την υπηρεσία κι ένα πινακάκι με τιμές. Στη μέση είναι η προτεινόμενη τιμή. Για παράδειγμα, μου ζήτησες κάτι και σου λέω ότι η προτεινόμενη τιμή του είναι 100 ευρώ. Αναγνωρίζουμε, όμως, ότι κάποιος μπορεί να μην έχει τη δυνατότητα να το πληρώσει, αλλά και να μην θέλει, κρίνοντας ότι δεν αξίζει τόσο. Θεωρούμε άδικο να υπάρχει μια τιμή για όλους, ενώ δεν είμαστε όλοι των ίδιων δυνατοτήτων. Καθένας μπορεί να επιλέξει ποια τιμή θέλει να πληρώσει για την ίδια υπηρεσία. Κάποιος πληρώνει λιγότερο αν δεν έχει ή δεν πιστεύει ότι αξίζει τόσο. Κάποιος πληρώνει το ποσό που βρίσκεται στη μέση, την τιμή δηλαδή στην οποία καλύπτονται όλα τα έξοδα. Υπάρχουν και κάποιες μεγαλύτερες τιμές, είναι ουσιαστικά ένα κάλεσμα για κάποιον που έχει βοηθηθεί παλιότερα από αυτό και ίσως να θέλει να στηρίξει το όλο σύστημα, γιατί το παραπάνω ποσό ουσιαστικά θα συμπληρώσει κάποιον που πλήρωσε τη χαμηλότερη τιμή, δίνοντας μας έτσι τη δυνατότητα να συνεχίσουμε να λειτουργούμε με αυτόν τον τρόπο».
Αυτό συμβαίνει και με τις τιμές των προϊόντων. Η χαμηλότερη είναι η κρίσιμη, η μεσαία η δίκαιη (η οποία εξασφαλίζει ότι όλα τα έξοδα πληρώνονται) και η πιο ακριβή είναι η αλληλέγγυα τιμή, ώστε, ανάλογα με το ποια επιλέγει καθένας, στο ταμείο θα μπαίνει πάντα η δίκαιη, καθώς αν κάποιος επιλέξει την αλληλέγγυα, ουσιαστικά θα δώσει το υπολειπόμενο ποσό για εκείνον που πλήρωσε την κρίσιμη. Οι αντιδράσεις είναι, ήδη, πολύ θετικές, καθώς «δεν αντιμετωπίζεται ως έκπτωση, αλλά ως πού μπορώ να φτάσω εγώ. Ο άλλος σκέφτεται αν αξίζει, αν μπορεί και όχι πόσο φθηνότερα θα το πάρω».
Τα επόμενα σχέδιά τους περιλαμβάνουν σταθερή παρουσία μέσω του site και τη διαδικασία της αποτύπωσης για το πώς ανταποκρίνεται κάποιος στα 10 σημεία-αρχές, κάτι που θα βρίσκεται αναρτημένο στη σελίδα μαζί με τα στοιχεία επικοινωνίας των συμμετεχόντων. Ακόμη, ετοιμάζουν έναν δικό τους χώρο μέσα στο φθινόπωρο για να υπάρχει και η φυσική παρουσία και επαφή, αλλά και άνοιγμα προς περισσότερους ανθρώπους και συλλογικότητες.
Πληροφορίες για τις αρχές της Alternative Trade Network ΕΔΩ // Η σελίδα της Alternative Trade Network στο facebook ΕΔΩ
