Στο ερημοποιημένο και εξαντλημένο από πόρους ανεξάρτητο μιντιακό οικοσύστημα, χρειάζονται καταλύτες, όχι για να ταράξουν πρόσκαιρα τα νερά αλλά για να φέρουν νέες και εφαρμόσιμες ιδέες για έναν δημοσιογραφικό κόσμο αλλιώς. Στο Παρίσι, πριν λίγες μέρες, έλαβε χώρα το πολυπολιτισμικό και πολυευρωπαϊκό event European Lab x The Circle. Tο European Lab, πρότζεκτ της πολιτιστικής ΜΚΟ Arty Farty από τη Λυόν (συνεργατών μας στο Sphera Network), συχνά διοργανώνει forums σε διάφορες ευρωπαϊκές πόλεις, φέρνοντας κοντά ανθρώπους και καινοτόμους φορείς της δημοσιογραφικής κοινότητας που οραματίζονται μαζί ένα διαφορετικό μέλλον.
Από τις πρώτες πρωινές ώρες στο La Gaîté Lyrique, ένα κέντρο ψηφιακών τεχνών και σύγχρονης μουσικής στο κέντρο του Παρισιού, επαγγελματίες των μέσων ενημέρωσης, δημοσιογράφοι, δημιουργοί και υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής από όλη την Ευρώπη γνωρίστηκαν μεταξύ τους στο European Media Speedmeeting, μοιράστηκαν πληροφορίες για τα πρότζεκτ τους, συνδέθηκαν μέσω αυτής της fun networking εμπειρίας και εμπνεύστηκαν ο ένας από την άλλη.
«Σχεδόν παντού στη Σκανδιναβία, δεν τα πάμε πολύ καλά με την κοινωνικοποίηση», είπε χιουμοριστικά η Lily Ray, μέλος του δημοσιογραφικού εγχειρήματος της νότιας Σουηδίας Gothenburg Media Hub. «Είναι άνετα μέσα στο bubble μας και δεν μπορούμε εύκολα να το σκάσουμε, και αυτό δεν είναι καλό για τη συνεργατικότητα. Έτσι, θέλαμε να δημιουργήσουμε έναν χώρο στον οποίο μπορεί να έρθει κόσμος, ειδικά οι freelancers. Θέλαμε πολύ να συναντήσουμε ανθρώπους, αυτούς τους 5 σκοτεινούς και πολύ κρύους μήνες του σουηδικού χειμώνα, και να τους ρωτήσουμε πάνω σε τι δουλεύουν και τι πρότζεκτ θα ήθελαν να κάνουν. Το σκεπτικό είναι “έλα να συζητήσουμε και ίσως βρούμε λύσεις και συνεργαστούμε”. Όλοι έχουμε τις δικές μας, διαφορετικές δεξιότητες και θέλουμε να μπορούμε να πούμε “μπορώ να σε βοηθήσω σε αυτό” ή “ξέρω το τάδε άτομο που θα μπορούσε να συμβάλλει”».
Μέλος της σουηδικής πρωτοβουλίας είναι και ο Ansbert Ngurumo, ένας βραβευμένος δημοσιογράφος από την Τανζανία, ιδρυτής και αρχισυντάκτης της SK Media, που αρθρογραφεί για την πολιτική, τις επιχειρήσεις, τα ανθρώπινα δικαιώματα, την υγεία και την εκπαίδευση. Στην ομάδα αυτή ανήκει και ο Alex Maxia, Αγγλο-Ιταλός που ζει στη Σουηδία και ασχολείται με την ερευνητική δημοσιογραφία. Δεν θα ήταν ωραίο αν ήταν τόσο πολύχρωμη και πολυφωνική κάθε δημοσιογραφική «σκηνή»;
Στην Co-media της Ρουμανίας έχουν ως αποστολή να ενώσουν δημοσιογράφους και δημιουργούς μέσω της συνεργασίας, της δικτύωσης και της ανάπτυξης δεξιοτήτων. Ξέρουν από πρώτο χέρι τις αγωνίες των σπουδαστ(ρι)ών δημοσιογραφίας, οι περισσότεροι εκ των οποίων φοβούνται ότι δεν (θα) βγάζουν αρκετά χρήματα για να επιβιώσουν. Έτσι, η Co-media θα διοργανώνει workshops για μελλοντικούς δημοσιογράφους, ώστε να συμβάλλει με εργαλεία και γνώσεις σε αυτό το «ταξίδι».
Σκέφτονται επίσης να κάνουν workshops για κάθε ηλικία, καθώς το πρόβλημα στη Ρουμανία, όπως λένε, είναι ότι δεν υπάρχει καμία εξειδίκευση – ο καθένας μπορεί να γράψει για το οτιδήποτε. Θέλουν να δημιουργήσουν μια πλατφόρμα για δημοσιογράφους, η οποία θα λειτουργήσει ως η «κόλλα» που θα ενώσει τη δημοσιογραφική κοινότητα, καθώς δεν υπάρχουν «ισχυρές» ενώσεις. «Στις ενώσεις μας κάνουν κουμάντο οι χειρότεροι και πιο διεφθαρμένοι δημοσιογράφοι» δήλωσε ένας εκ των μελών.
Το Relais Culture Europe από τη Γαλλία έδωσε στα συμμετέχοντα άτομα ιδέες και προτάσεις για βιώσιμη χρηματοδότηση για τα media. O Vincent Soccodato μίλησε για τα συστήματα χρηματοδότησης ανεξάρτητων μέσων ενημέρωσης, τα οποία δεν είναι ευρέως γνωστά γιατί ακριβώς δεν υπάρχουν πολλά από αυτά. Τα τελευταία χρόνια, η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει δημοσιεύσει διάφορες προσκλήσεις για πρότζεκτ στον τομέα των ΜΜΕ, ιδίως στο πλαίσιο των προσκλήσεων NEWS στο πλαίσιο του προγράμματος “Δημιουργική Ευρώπη”. Άλλα ευρωπαϊκά προγράμματα, όπως το Erasmus+, μπορούν επίσης να υποστηρίξουν την κινητικότητα και την ευρωπαϊκή συνεργασία.
Την απάντηση στο ερώτημα έδωσε η δημοσιογράφος από το France24, Ségolène Allemandou, προτείνοντας διάφορες φόρμες συνεργασίας μεταξύ χωρών. «Ένας τρόπος είναι να εντοπίσεις το πρόβλημα στη μία χώρα και να αναζητήσεις τη λύση σε μια άλλη» είπε, φέρνοντας ως παράδειγμα το ζήτημα του προβλήματος των μετακινήσεων στην επαρχία, όπου η ιρλανδική δημοσιογραφική ομάδα έκανε έρευνα και εντόπισε ένα κορίτσι που χρειαζόταν δύο ώρες για να πάει στο σχολείο στο Δουβλίνο, ενώ η γαλλική ομάδα έκανε ρεπορτάζ για ένα πρόγραμμα που έτρεχε στη χώρα της και βελτίωνε τις μετακινήσεις στην επαρχία. «Αυτό σημαίνει ότι έχεις δύο ομάδες παραγωγής και το συνεργατικό μοντέλο χρειάζεται αρκετό χρόνο» σημείωσε η δημοσιογράφος.
Πόσα είδη συνεργατικής και διασυνοριακής δημοσιογραφίας υπάρχουν; «Η ερευνητική δημοσιογραφία μπορεί να είναι το πρώτο παράδειγμα που έρχεται στο μυαλό μας, όπως τα Panama Papers, αλλά δεν είναι ο μόνος τρόπος» υπογραμμίζει η Allemandou. «Υπάρχουν τόσα πολιτικά προβλήματα που εντοπίζουμε σε όλο τον κόσμο, πχ.: η άνοδος της Ακροδεξιάς ή η κλιματική κατάρρευση, και η ιδέα είναι να μπορούμε να παράξουμε ιστορίες με μεγαλύτερο αντίκτυπο».
Τα τελευταία χρόνια, δημοσιογραφικά hubs ξεφύτρωσαν σε διάφορες πόλεις της Ευρώπης και του Καυκάσου. Ακολουθώντας τη λογική της αποκέντρωσης, δράσεις βοήθειας και αναζωογόνησης της δημοσιογραφίας έγιναν σε μικρότερες περιοχές. Από την Are we Europe ήρθαν σε επαφή με ντόπιους δημοσιογράφους: «Ποιο είναι το πρόβλημα στο τοπικό μιντιακό οικοσύστημα και τι θα θέλατε να δημιουργήσετε εδώ, αν είχατε την ευκαιρία και τη χρηματοδότηση;» τους ρώτησαν.
Μετά από 3 μήνες mentorship, η χρηματοδότηση πήγε σε αυτές τις ομάδες, οι οποίες είχαν την ελευθερία να τη διοχετεύσουν όπως και όπου νόμιζαν. «Ορίστε μερικοί άνθρωποι από τους οποίους μπορείτε να μάθετε και να εμπνευστείτε. Μέσα σε έναν χρόνο, δημιουργήσαμε το The Circle και είχαμε ήδη εφαρμόσει τις αρχές του design thinking στους εαυτούς μας. Συνεχώς αλλάζαμε και προσαρμοζόμασταν, ώστε να γίνει ένα καλύτερο πρόγραμμα, ακούγοντας τα hubs και τι έχουν να πουν» είπε ο Mickter Reehorst, ιδρυτής της συγκεκριμένης ΜΚΟ.
«Δύο χρόνια από την δημιουργία του The Circle, επισκεφθήκαμε 8 διαφορετικές πόλεις, όπου αναδύθηκαν νέα media και δημοσιογραφικά hubs, ιδρύθηκαν έξι ΜΚΟ, έχουν διοργανωθεί events, podcasts, workshops και meet-ups με freelancers. Πολλές ιδέες γεννήθηκαν. Είναι τόσο cool να βλέπεις όλα αυτά τα άτομα να συναντιούνται και να προσπαθούν να δημιουργήσουν κάτι διαφορετικό στην πόλη τους, όπως το Πόρτο ή η Νάπολη, και να είναι tuned-in στις ανάγκες του τόπου τους» συνέχισε ο Mick ter Reehorst.
Το The Circle ήταν ένα πιλοτικό πρόγραμμα, το οποίο μετεξελίχθηκε σε μια μεγαλύτερη ιδέα, το Design Europe’s Media 4 All. «Θέλουμε να χτίσουμε ένα ακόμη ισχυρότερο πρόγραμμα και δίκτυο και να σχεδιάσουμε καλύτερα media για όλους. Γιατί πιστεύουμε ότι η δημοσιογραφία πρέπει να είναι συμπεριληπτική από σχεδιασμού της. Ό,τι κάνεις, ό,τι σχεδιάσεις, ό,τι σκεφτείς, πρέπει να είναι φτιαγμένο για όλο τον κόσμο ή να είναι προσαρμοσμένο ώστε να φτάσει στο target audience που θέλεις να σε διαβάσει. Είναι ένα συνεργατικό πρόγραμμα εκ φύσεως. Με ανοιχτή προσβασιμότητα, αντί να σκεφτόμαστε εκ των υστέρων “ας προσθέσουμε κι αυτό το εργαλείο”. Φέρνουμε όλη αυτήν τη γνώση πίσω στην Ευρώπη και δείχνουμε τι μπορεί να κάνει η δημοσιογραφία από τα κάτω, σε ένα πολύ υψηλό επίπεδο, ενώ πολλαπλασιάζουμε τα hubs από το Καζακστάν μέχρι την Πορτογαλία».
Η γεμάτη αυτή μέρα από podcasts, media talks και workshops, συνέχισε με τη συζήτηση “Crossborder Collaboration in European Media Landscape”. Η οικοδόμηση συνεργατικών, ανθεκτικών κοινοτήτων βρίσκεται στον πυρήνα ενός ισχυρού τοπίου ανεξάρτητων μέσων ενημέρωσης στην Ευρώπη. Για το σκοπό αυτό, πρέπει να αναζητηθούν και να σχεδιαστούν νέοι τρόποι άσκησης της δημοσιογραφίας. Το The Circle είναι μια πρώτη απάντηση στην ανανέωση του τομέα.
Η Christina Lee, αρχισυντάκτρια του ψηφιακού ειδησεογραφικού πρακτορείου Unbias the News του Hostwriter με έδρα το Βερολίνο υπογράμμισε: «Ήταν πολύ σημαντική η δημιουργία αυτού του δικτύου και η βιωσιμότητά του. Γιατί όταν τα media “στεγνώνουν” από χρηματοδότηση, είναι το καλύτερο πράγμα που μπορεί να συμβεί στους πολιτικούς και τους ολιγάρχες. Το γεγονός ότι υπάρχουν άνθρωποι τριγύρω που τους παρακολουθούν, τι κάνουν και τις κακοτοπιές τους, είναι ο λόγος που τα media πρέπει να χρηματοδοτούνται. Όχι μόνο για τη δημοκρατία, αλλά γιατί είναι δημόσιο αγαθό που πρέπει να χρηματοδοτείται. Η ΕΕ πρέπει να διαδώσει αυτό το μήνυμα. Θα δούμε τι πρόκειται να συμβεί όταν η δημοσιογραφία δεν υπάρχει. Το βλέπουμε ήδη. Την ίδια ώρα που γίνεται αυτή η άνοδος των ακροδεξιών ομάδων, τα media κλείνουν το ένα μετά το άλλο. Πρέπει να συνεχίσουμε, πρέπει να προσπαθήσουμε και να βρούμε λύσεις».
Φτάνοντας προς το τέλος μιας πολύ γεμάτης και εποικοδομητικής μέρας, παρακολουθήσαμε τη συγκινητική ανάγνωση κειμένων από τις Zola Chichmintseva-Kondamambou (Beyond the post-soviet) και Iris Ouedraogo (Association des Journalistes Antiracistes et Racisé.e.s), οι οποίες ανέδειξαν τους πολιτιστικούς και πολιτικούς δεσμούς μεταξύ διαφόρων αποαποικιακών συμπεριφορών και τακτικών.
H Maria Ressa, ερευνητική δημοσιογράφος και βραβευμένη με Νόμπελ Ειρήνης, δήλωσε πέρυσι: «Μέχρι το τέλος του 2024, θα ξέρουμε αν η δημοκρατία ζει ή πεθαίνει». Ξέρουμε τον ρόλο και τις ευθύνες της δημοσιογραφίας. Το ζήτημα είναι πώς προχωράμε.