Τους τελευταίους μήνες, ο κλάδος της γεωργίας έχει μετατραπεί σε πεδίο εξέγερσης ανά την Ευρώπη, σηματοδοτώντας μία από τις μαζικότερες αγροτικές κινητοποιήσεις του 21ου αιώνα. Στον αδιάκοπο αγώνα τους, οι αγρότες επανδρώνουν τα τρακτέρ τους και προχωρούν σε πολύωρες διαδηλώσεις, «πολιορκώντας» τους δρόμους των μεγαλύτερων ευρωπαϊκών πόλεων: Κοπριά εκτοξεύτηκε σε γαλλικά κτίρια, αυγά εκσφενδονίστηκαν στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το άγαλμα ενός Βρετανού βιομήχανου του 19ου αιώνα στις Βρυξέλλες γκρεμίστηκε με οργή.
Η δυσαρέσκεια κατά των κυβερνήσεων έχει εξαπλωθεί σε χώρες όπως η Ισπανία, η Γαλλία, η Πορτογαλία, το Βέλγιο, η Πολωνία, η Γερμανία – και φυσικά η Ελλάδα. Ορισμένες ανησυχίες, όπως ένα σχέδιο του Βερολίνου να καταργήσει σταδιακά τις φορολογικές ελαφρύνσεις στο γεωργικό ντίζελ για να εξισορροπηθεί ο προϋπολογισμός ή οι απαιτήσεις στην Ολλανδία για μείωση των εκπομπών αζώτου, αφορούν συγκεκριμένες χώρες, ωστόσο, αρκετές ακόμα κοινές αγωνίες ταλανίζουν τους αγρότες σε όλη την ήπειρο.
Οι ευρωπαίοι αγρότες αγωνίζονται να επιβιώσουν μέσα στις δυσμενείς για τον κλάδο τους αλλαγές που φέρνει η κλιματική κρίση, αλλά και οι διακοπές της εφοδιαστικής αλυσίδας που σχετίζονται με τον πόλεμο στην Ουκρανία. Αντιμετωπίζουν την πτώση των τιμών πώλησης, την αύξηση του κόστους, τους ισχυρούς λιανοπωλητές και την απειλή των φθηνών ξένων εισαγωγών. Ταυτόχρονα, οι πράσινες πολιτικές της Ευρωπαϊκής Ένωσης έχουν πυροδοτήσει περαιτέρω την οργή τους, καθώς οι κυβερνήσεις, στην προσπάθειά τους να φέρουν εις πέρας το καθήκον της επίτευξης των περιβαλλοντικών στόχων, εφαρμόζουν αυστηρές πολιτικές στον κλάδο της γεωργίας.
Στη χώρα μας, οι κινητοποιήσεις των αγροτών σε πολυάριθμες πόλεις έχουν κορυφωθεί τον τελευταίο μήνα, ασκώντας πίεση στην κυβέρνηση να λάβει μέτρα για την ανακούφιση του κλάδου. Οι πρόσφατες ωστόσο εξαγγελίες του πρωθυπουργού, μετά από συνάντηση εκπροσώπων των αγροτών μαζί του στο Μέγαρο Μαξίμου, περιγράφονται από τους αγρότες ως «μια σταγόνα στον ωκεανό». Ανάμεσά τους βρίσκεται η επιστροφή του ΕΦΚ στο αγροτικό πετρέλαιο και το 2024, η μείωση του κόστους στο αγροτικό ρεύμα με πρόσθετη έκπτωση 10%, η ρύθμιση χρεών των ΤΟΕΒ-ΓΟΕΒ προς τη ΔΕΗ και το νέο πρόγραμμα για μόνιμη ανακούφιση από το ενεργειακό κόστος.
Αναλυτικότερα, ο Κ. Μητσοτάκης έκανε λόγο για φθηνότερο ρεύμα για όλους τους αγρότες και προκαταβολή της επιστροφής του ειδικού φόρου κατανάλωσης πετρελαίου στα τέλη Μαρτίου. Με έναρξη τιμολόγησης από την 1η Απριλίου ξεκινά επίσης πρόγραμμα χαμηλών τιμών για το αγροτικό ρεύμα με τη μορφή διμερών μακροχρόνιων συμβάσεων. Το πρόγραμμα δύνανται να προσφέρουν όλοι οι προμηθευτές ηλεκτρικού ρεύματος και σ’ αυτό μπορούν να συμμετέχουν όλοι οι κάτοχοι συνδέσεων αγροτικού ρεύματος.
Αν και οι κυβερνητικές πηγές αναφέρονται σε δίκαια μέτρα και προτάσεις που βοηθούν στο ενεργειακό κόστος, διαμηνύοντας ότι δεν υπάρχουν άλλα περιθώρια λόγω της δημοσιονομικής πραγματικότητας, οι αγρότες εκφράζουν απογοήτευση καθώς δεν ικανοποιούνται όλα τα αιτήματά τους, τα οποία συμπυκνώνονται στους εξής τομείς: Κοινή Αγροτική Πολιτική (ΚΑΠ), μείωση του κόστους παραγωγής δεδομένης της αύξησης του κόστους ενέργειας, επιδότηση σε εφόδια και ζωοτροφές, αφορολόγητο αγροτικό πετρέλαιο, καθώς και πλήρη αποζημίωση για τις απώλειές τους από την κακοκαιρία Daniel. Την ίδια ώρα, δηλώνουν ότι ο αγώνας τους δεν πρέπει να σταματήσει τώρα, αλλά να κλιμακωθεί, ώστε να ικανοποιηθεί το σύνολο των αιτημάτων επιβίωσης που έχουν.
Το κόστος των γεωργικών δραστηριοτήτων – κυρίως για ενέργεια, λιπάσματα και μεταφορές – έχει αυξηθεί σε πολλές χώρες της ΕΕ, ιδίως μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία τον Φεβρουάριο του 2022. Ταυτόχρονα, οι κυβερνήσεις και οι έμποροι λιανικής, έχοντας υπόψη τους τις επιπτώσεις της κρίσης του κόστους ζωής στους καταναλωτές, έχουν προχωρήσει στη μείωση των αυξανόμενων τιμών των τροφίμων. Οι τιμές παραγωγού (η βασική τιμή που λαμβάνουν οι αγρότες για τα προϊόντα τους) μειώθηκαν κατά σχεδόν 9% κατά μέσο όρο μεταξύ του τρίτου τριμήνου του 2022 και του ίδιου διαστήματος πέρυσι, σύμφωνα με στοιχεία της Eurostat που αναλύθηκαν από το Politico, με λίγα μόνο προϊόντα – συμπεριλαμβανομένου του ελαιολάδου που πλήττεται από ελλείψεις – να αντιστρατεύονται την τάση αυτή.
Οι εισαγωγές είναι επίσης ένας βραχνάς για τους παραγωγούς, ιδιαίτερα στην κεντρική και ανατολική Ευρώπη, όπου ένας χείμαρρος φθηνών γεωργικών προϊόντων από την Ουκρανία -για τα οποία η ΕΕ κατήργησε τις ποσοστώσεις και τους δασμούς μετά την εισβολή της Ρωσίας- έχει συμπιέσει τις τιμές και έχει αυξήσει τη δυσαρέσκεια λόγω του αθέμιτου ανταγωνισμού. Οι Πολωνοί αγρότες άρχισαν να αποκλείουν δρόμους από την Ουκρανία σε ένδειξη διαμαρτυρίας ήδη από την περασμένη άνοιξη, και, παρόλο που οι Βρυξέλλες επέβαλαν σύντομα περιορισμούς στις εξαγωγές του Κιέβου προς τις γειτονικές χώρες, μόλις έληξαν οι περιορισμοί, η Ουγγαρία, η Πολωνία και η Σλοβακία ανακοίνωσαν η κάθε μία τους δικούς τους.
Αλλού στην Ευρώπη, και κυρίως στη Γαλλία, οι φθηνές εισαγωγές από μακρινές χώρες αποτελούν αιτία αυξανόμενης οργής για τους αγρότες. Τα προϊόντα που εισάγονται από χώρες όπως η Νέα Ζηλανδία και η Χιλή φέρνουν δυσαρέσκεια επειδή δεν χρειάζεται να συμμορφώνονται με τους ίδιους αυστηρούς κανονισμούς όπως τα προϊόντα των αγροτών της ΕΕ. Οι διαπραγματεύσεις για τη σύναψη μιας ευρείας εμπορικής συμφωνίας μεταξύ της ΕΕ και του εμπορικού μπλοκ Mercosur της Νότιας Αμερικής αποτέλεσαν επίσης πυροδότη οργής, με τους ευρωπαίους αγρότες να δυσανασχετούν μπροστά στην προοπτική του αθέμιτου ανταγωνισμού στη ζάχαρη, τα σιτηρά και το κρέας.
Τα ακραία καιρικά φαινόμενα που οφείλονται στην κλιματική αλλαγή, επηρεάζουν όλο και περισσότερο την παραγωγή. Χαρακτηριστικά, οι καταστροφικές πυρκαγιές του περασμένου έτους κατέστρεψαν περίπου το 20% των ετήσιων εσόδων των ελληνικών γεωργικών εκμεταλλεύσεων (στον βραχνά των καταστροφών προστέθηκε και η κακοκαιρία Daniel). Παράλληλα, αν και στη Νότια Ευρώπη οι διαμαρτυρίες δεν επικεντρώνονται σε αυτό το ζήτημα, η κατάσταση φαίνεται πως θα αλλάξει καθώς οι κυβερνήσεις – ιδίως στην Ισπανία και την Πορτογαλία – εξετάζουν έκτακτους περιορισμούς στη διάθεση νερού για τις γεωργικές εκτάσεις, εν μέσω ξηρασίας-ρεκόρ.
Επιπλέον, ο γεωργικός τομέας ευθύνεται για το 11% των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου της Ε.Ε., τις οποίες η Ε.Ε. ελπίζει να περιορίσει αναθεωρώντας την υφιστάμενη Κοινή Αγροτική Πολιτική (ΚΓΠ), ένα ετήσιο σύστημα επιδοτήσεων αξίας σχεδόν 60 δισεκατομμυρίων δολαρίων. Οι νέες πολιτικές, οι οποίες αποτελούν μέρος της ευρωπαϊκής πράσινης συμφωνίας που στοχεύει να καταστήσει το μπλοκ κλιματικά ουδέτερο έως το 2050, θα περιλαμβάνουν την υποχρέωση των γεωργών να αφιερώνουν τουλάχιστον το 4% της καλλιεργήσιμης γης σε μη γεωργική χρήση – για παράδειγμα, αφήνοντάς την σε αγρανάπαυση ή φυτεύοντας μη παραγωγικά δέντρα.
Θα πρέπει επίσης να πραγματοποιούν αμειψισπορά και να μειώνουν τη χρήση λιπασμάτων κατά τουλάχιστον 20%, καθώς και να επιδιώξουν τον διπλασιασμό της βιολογικής παραγωγής στο 25% του συνόλου των γεωργικών εκτάσεων της ΕΕ. Η κοινή γεωργική πολιτική, ενθάρρυνε την ενοποίηση – ο αριθμός των γεωργικών εκμεταλλεύσεων στην ΕΕ έχει μειωθεί κατά περισσότερο από το ένα τρίτο από το 2005 – αφήνοντας πολλές μεγαλύτερες γεωργικές εκμεταλλεύσεις με υψηλά επίπεδα χρέους σε μια επιχείρηση με χαμηλό περιθώριο κέρδους και τις μικρότερες όλο και λιγότερο ανταγωνιστικές.
Δεν οπισθοχωρούν οι αγρότες
Εν μέσω αυτών των εξελίξεων, οι αγρότες διαμαρτύρονται για τους υφιστάμενους κανόνες της ΕΕ σε τομείς όπως η άρδευση και η καλή μεταχείριση των ζώων, κρίνοντάς τες ως υπερβολικά αυστηρές. Υποστηρίζουν ότι οι επερχόμενες πράσινες πολιτικές είναι άδικες, μη ρεαλιστικές, οικονομικά μη βιώσιμες – και τελικά θα αποβούν αυτοκαταστροφικές. Παράλληλα, πολλοί αγρότες καταγγέλλουν ότι αισθάνονται παγιδευμένοι ανάμεσα σε προφανώς αντικρουόμενες απαιτήσεις του κοινού για φθηνά τρόφιμα, και διαδικασίες φιλικές προς το κλίμα.
Όπως επισημαίνει χαρακτηριστικά ο Morgan Ody, ένας 44χρονος γεωργός από τη Γαλλία που μίλησε στο περιοδικό TIME εκ μέρους του European Coordination Via Campesina, της συλλογικής φωνής των αγροτών στην Ευρώπη: «ο θυμός των αγροτών τροφοδοτείται από αντιφάσεις. Από τη μια πλευρά, μας ζητείται να καλλιεργήσουμε πιο βιώσιμα, κάτι που είναι αρκετά δίκαιο γιατί γνωρίζουμε ότι η κλιματική κρίση υπάρχει και μας επηρεάζει. Αλλά την ίδια στιγμή, μας ζητείται να συνεχίσουμε να παράγουμε όσο το δυνατόν φθηνότερα, γεγονός που μας βάζει σε μία ασφυκτική συνθήκη. Η κύρια απαίτησή μας είναι να αποκτήσουμε έναν ευρωπαϊκό νόμο που να διασφαλίζει ότι η τιμή που παίρνουμε καλύπτει το κόστος παραγωγής, συμπεριλαμβανομένων των εσόδων», λέει.
Κι ενώ οι αντιδράσεις των αγροτών και παραγωγών συνεχίζουν να φουντώνουν, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πρότεινε τον περιορισμό των εισαγωγών γεωργικών προϊόντων από την Ουκρανία και την απαλλαγή των γεωργών για το 2024 από την υποχρέωση να διατηρούν το 4% της γης τους σε αγρανάπαυση, ενώ εξακολουθούν να λαμβάνουν επιδοτήσεις της ΕΕ. Την ίδια στιγμή, επιχειρώντας να μην αναστατώσει περαιτέρω έναν ήδη επαναστατημένο τομέα, ο πρόεδρος της Γαλλίας, Εμανουέλ Μακρόν, ακύρωσε την αύξηση του φόρου στο πετρέλαιο κίνησης, καθυστέρησε τη σύναψη άλλων δυσμενών εμπορικών συμφωνιών για τους αγρότες, και υποσχέθηκε βοήθεια ύψους 150 εκατ. ευρώ.