Ξημερώματα 14ης Ιουνίου του 2023. Το αλιευτικό σκάφος Adriana, που έχει ξεκινήσει από τα στενά του Τομπρούκ στη Λιβύη με προορισμό την Ιταλία και την ελπίδα για μια καλύτερη ζωή, ανατρέπεται στα ανοιχτά, 47 ναυτικά μίλια νοτιοδυτικά της Πύλου, αφήνοντας εκατοντάδες πρόσφυγες σκορπισμένους στη θάλασσα να παλεύουν για τη ζωή τους. Η βύθιση του σκάφους και ο θάνατος άνω των 600 ανθρώπων, έμελλε να καθορίσει ένα από τα μεγαλύτερα ρατσιστικά προσφυγικά εγκλήματα της σύγχρονης Ευρώπης, που επισφράγισε πως μέλημα των ελληνικών αρχών είναι η αποτροπή, η βίαιη επαναπροώθηση (pushbacks) και η σύλληψη των κατατρεγμένων – και όχι η προστασία της ζωής τους.
80 ήταν τα άψυχα κορμιά που ανασύρθηκαν από τη θάλασσα, ενώ 104 ήταν εκείνοι που κατάφεραν να επιβιώσουν, με καταγωγή από το Πακιστάν, τη Συρία, την Αίγυπτο και την Παλαιστίνη. Αν και θα μπορούσε να έχει πραγματοποιηθεί υποβρύχια αποστολή για τον εντοπισμό των αγνοούμενων σωμάτων (δύσκολη και κοστοβόρα, αλλά τεχνικά εφικτή και ηθικά αναγκαία επιχείρηση), κάτι τέτοιο δεν συνέβη.
Αντιθέτως, έναν χρόνο μετά το πολύνεκρο ναυάγιο, το ελληνικό Λιμενικό που όφειλε να πραγματοποιήσει επιχείρηση διάσωσης – αφού η Frontex είχε ενημερώσει τις ελληνικές αρχές για την κατάσταση που επικρατούσε στα διεθνή ύδατα και το σκάφος βρισκόταν στην ελληνική ζώνη έρευνας και διάσωσης – εξακολουθεί να υποστηρίζει πως «σε καμία περίπτωση δεν ρυμούλκησε το αλιευτικό σκάφος». Παράλληλα, αρνήθηκε συστηματικά να παραδώσει σημαντικά στοιχεία της υπόθεσης, ως όφειλε, με αποτέλεσμα ο Συνήγορος του Πολίτη να διατάξει τη διεξαγωγή παράλληλων ερευνών, οι οποίες βρίσκονται ακόμη σε εξέλιξη.
Όπως αποδεικνύουν οι μαρτυρίες των επιζώντων και οι έρευνες που έχουν διεξαχθεί μέχρι σήμερα για το Ναυάγιο, το πόρισμα-κόλαφος του Γραφείου Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Frontex, και τα συμπεράσματα της Ευρωπαίας διαμεσολαβήτριας, το Ελληνικό Λιμενικό δεν προσπάθησε ποτέ στην πραγματικότητα να εξάγει μια επιχείρηση διάσωσης. Ταυτόχρονα, δεν έχει καταγραφεί καμία πληροφορία από την επίμαχη βραδιά, αφού κανένα από τα συστήματα καταγραφής στο υπερσύγχρονο σκάφος 920 του Λιμενικού δεν λειτούργησε, εξαιτίας… τεχνικών προβλημάτων, παρά το γεγονός ότι επρόκειτο για ένα σκάφος που αποτελεί την τελευταία λέξη της τεχνολογίας και κατασκευάστηκε μόλις πριν δυόμιση χρόνια, με τη χρηματοδότηση να προέρχεται κατά 90% από τη Frontex.
Στην προσπάθεια να διαλευκανθούν οι συνθήκες που οδήγησαν στη βύθιση του Adriana, το Forensis (αδελφή οργάνωση της γνωστής ερευνητικής ομάδας Forensic Architecture), μαζί με τη βρετανική εφημερίδα Guardian, το Solomon και τη γερμανική κρατική τηλεόραση ARD, ανασύνθεσαν το ναυάγιο, με τη συμβολή συνεντεύξεων από 26 επιζώντες, εκ των οποίων 5 συμμετείχαν σε εκτενείς μαρτυρίες.
Μία από τις μαρτυρίες των επιζώντων έφτασε μέχρι το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Ο Ahmad Al Kilani, ασφαλής πλέον στη Γερμανία, εξήγησε ότι το αλιευτικό σκάφος μετά από πέντε μέρες ταξιδιού είχε χαθεί και, από ένα σημείο και μετά, η πλοήγηση γινόταν με τη θέση του ηλίου. Η μηχανή κάθε τόσο υπερθερμαινόταν και υπολειτουργούσε, ενώ οι προμήθειας είχαν στερέψει, γεγονός που οδήγησε τουλάχιστον δύο ανθρώπους στον θάνατο πριν από το ναυάγιο. Όπως ξεκαθάρισε ο ίδιος αλλά και άλλοι επιζώντες, μόλις οι άνθρωποι επιβιβάστηκαν στο σκάφος, οι διακινητές έφυγαν πίσω στη Λιβύη.
Περίπου 13 ώρες πριν τη βύθιση του πλοίου εμφανίστηκε ένα ελικόπτερο της Frontex, ενώ στις 19:40 της 13ης Ιουνίου, ένα εμπορικό πλοίο ονόματι Lucky Sailor προσέγγισε το αλιευτικό σκάφος πετώντας στους ανθρώπους νερό και λίγο φαγητό. Το ελληνικό Λιμενικό έστειλε, μετά τον εντοπισμό, ένα σκάφος που βρισκόταν στο λιμάνι της Σούδας, το οποίο χρειάστηκε 7 ώρες για να φτάσει στην τοποθεσία. Το σκάφος του λιμενικού «καθάρισε» τη σκηνή δίνοντας εντολή σε όλα τα εμπορικά πλοία που βρίσκονταν κοντά να απομακρυνθούν, και αγνόησε κάθε προσφορά από τη Frontex και επιστράτευση των υπηρεσιακών μέσων στην περιοχή.
Δεδομένης της απώλειας ψηφιακού ίχνους, ο μόνος τρόπος για να ανιχνευθεί η πορεία του αλιευτικού ήταν από τις πληροφορίες που έδινε ο καπετάνιος μέσα από τα ημερολόγια της γέφυρας του σκάφους του λιμενικού ΠΠΛΣ-920. Παράλληλα, η επικοινωνία του καπετάνιου με το Λιμενικό φαίνεται να μην έγινε μέσα από τα συστήματα που καταγράφουν τις συνομιλίες, αλλά μέσω κινητού τηλεφώνου – και συγκεκριμένα μέσω Viber, όπως αποκάλυψε εκτενές ρεπορτάζ του Solomon.
Ακολούθως, σύμφωνα με τις μαρτυρίες των προσφύγων, ένας μασκοφόρος άνδρας του λιμενικού σκαρφάλωσε από το 920 στο αλιευτικό και έδεσε ένα σχοινί μπλε χρώματος στο κιγκλίδωμα, έκκεντρα προς τα δεξιά (το οποίο καταγράφεται σε βιντεοληπτικό υλικό). Το Λιμενικό επιχείρησε να ρυμουλκήσει το προσφυγικό σκάφος δύο φορές. Στην πρώτη προσπάθεια το σχοινί έσπασε μέσα σε λίγα δευτερόλεπτα, ενώ στη δεύτερη, ξανά κρατώντας το ίδιο σχοινί, ξεκίνησε με ακόμα μεγαλύτερη ταχύτητα και η ρυμούλκηση τράβηξε το σκάφος μπροστά “σαν πύραυλο”, όπως περιέγραψαν στο Forensis επιζώντες, ταρακουνώντας το δεξιά, αριστερά, ξανά δεξιά – και τελικά οδηγώντας το στην ανατροπή του.
Μετά τη βύθιση στις 14:06, οι επιζώντας έκατσαν στην καρίνα του αναποδογυρισμένου σκάφους, ενώ άλλοι κολύμπησαν για πολλά μέτρα προκειμένου να προσεγγίσουν το σκάφος του λιμενικού το οποίο είχε αρχίσει να απομακρύνεται, εγκαταλείποντάς τους. Περίπου μισή ώρα πέρασε μέχρι μέλη του πληρώματος να επιστρέψουν με σωσίβια λέμβο στο σημείο του ναυαγίου για να αναζητήσουν επιζώντες στο νερό. Για τους περισσότερους, ήταν πολύ αργά.
Το απόκοσμο ναυάγιο, ανέδειξε το αποκαλούμενο illegal border crossing που πρέπει να κάνουν τα εκατομμύρια προσφύγων που υπάρχουν σήμερα στην Ευρώπη, για να φτάσουν σε μια χώρα υποδοχής, αφού δεν υπάρχουν νόμιμες και ασφαλείς οδοί. Στη διάρκεια των τριών μόνο τελευταίων ετών, οι άνθρωποι που εκπροσωπούν νομικά κατατρεγμένους, έχουν καταγράψει πάνω από 2.000 τέτοιες υποθέσεις, που κατέληξαν στην επαναπροώθηση σχεδόν 55.500 ανθρώπων.
Το Λιμενικό και οι ελληνικές αρχές, ακολουθούν μια πάγια τακτική, να βαφτίζονται άνθρωποι που είναι θύματα διακίνησης, διακινητές, αφού οποιοσδήποτε πρόσφυγας/μετανάστης έχει το πηδάλιο, θεωρείται αυτόματα facilitator (διευκολυντής), βάσει των νομικών κανόνων στο λεγόμενο “EU Facilitators’ Package”. Πρόκειται για ένα από τα μεγαλύτερα αδικήματα στον Ποινικό Κώδικα, με τις ποινές να φτάνουν έως και τα 1000 χρόνια φυλάκισης για έναν άνθρωπο αθώο στην πραγματικότητα, στην περίπτωση που υπάρχουν πολλοί νεκροί – όπως στο ναυάγιο της Πύλου.
Κι ενώ έναν χρόνο μετά οι επίσημες έρευνες δεν έχουν καταλήξει στον τρόπο με τον οποίο βυθίστηκε το Adriana, μέσα σε λιγότερες από 24 ώρες από τη στιγμή που οι επιζώντες πάτησαν το πόδι τους στη στεριά, σχηματίστηκε εις βάρος 9 εξ αυτών μια δικογραφία με βαρύτατες κατηγορίες, που τους έφερε αντιμέτωπους με 174 ισόβιες καθείρξεις – δηλαδή χιλιάδες χρόνια φυλάκισης. Την Τρίτη 21 Μαΐου, οι 9 κατηγορούμενοι, ηλικίας από 21 έως 41 ετών, βρέθηκαν στο εδώλιο του Τριμελούς Εφετείου Κακουργημάτων Καλαμάτας, αντιμετωπίζοντας κατηγορίες για σύσταση εγκληματικής οργάνωσης, διακίνηση μεταναστών, παράνομη είσοδο στη χώρα και πρόκληση ναυαγίου.
Χωρίς κανένα αποδεικτικό στοιχείο, οι 9 Αιγύπτιοι είχαν αναγνωριστεί ως μέλη του πληρώματος από 9 άλλους επιζώντες που έδωσαν μαρτυρίες υπό την πίεση των αρχών λίγες ώρες μετά τη βύθιση του Adriana, σε άθλια ψυχολογική και σωματική κατάσταση. Η αναγνώρισή τους έγινε επειδή έκαναν απλές εργασίες στο πλοίο, όπως το να δίνουν μπουκάλια με νερό ή… χουρμάδες σε άλλους επιβάτες. Όπως αποκάλυψε σε πρόσφατη Συνέντευξη Τύπου η Έφη Δούση, μία εκ των δικηγόρων των Αιγυπτίων, «Έχουμε μια δικογραφία, που, όσον αφορά το αποδεικτικό της υλικό, σχηματίζεται μόλις σε τρεις μήνες – τη στιγμή που το Ναυτοδικείο του Πειραιά στην έρευνα που διεξάγει για την πρόκληση του ναυαγίου είναι ήδη στους 12 μήνες και δεν έχει καταλήξει σε ένα ασφαλές συμπέρασμα».
Και πρόσθεσε πως, «Κάναμε αίτημα για το άνοιγμα των κινητών τηλεφώνων των προσφύγων, το οποίο απορρίφθηκε, όπως και το αίτημα συλλογής αποδεικτικού υλικού με περισσότερα από 44 αποδεικτικά στοιχεία τα οποία θα συνέβαλαν στην αποτελεσματική διερεύνηση των αιτιών της βύθισης. Το αίτημα να εξεταστούν και οι 104 διασωθέντες του ναυαγίου, επίσης απορρίφθηκε από την πρώτη μέρα».
Δεδομένου ότι το ναυάγιο έγινε σε διεθνή ύδατα, τα ελληνικά δικαστήρια δεν έχουν δικαιοδοσία να εκδικάσουν την υπόθεση, και οι δικηγόροι των 9 κατηγορούμενων ζήτησαν την ημέρα της δίκης την απόρριψη της εκδίκασης, με αποτέλεσμα οι Αιγύπτιοι να κριθούν αθώοι, και να αναδειχθεί για μία ακόμα φορά πόσο έωλη και προσχηματική είναι η προσπάθεια ενοχοποίησης των μετακινούμενων, που δικάζονται σε δίκες fast-track χωρίς αποδεικτικά στοιχεία, και συχνά χωρίς τη δυνατότητα μετάφρασης των όσων λέγονται στο δικαστήριο στη γλώσσα τους. Αφού πάτησαν το πόδι τους στη στεριά, έχοντας κοντέψει να πεθάνουν, 9 άνθρωποι έμειναν προφυλακισμένοι για έναν χρόνο ως εγκληματίες, για μια υπόθεση που δεν ευασταθούσε εξαρχής στα ελληνικά δικαστήρια, και χωρίς να φέρουν καμία ευθύνη για τη βύθιση του σκάφους.
Παρά την αθώωσή τους, η περιπέτειά τους δεν τελείωσε όμως εκεί. Οι 9 πρόσφυγες, αν και νομικά αθώοι, παρέμειναν διοικητικά κρατούμενοι μετά τις 21 Μαΐου. Ύστερα από διαδοχικές ενστάσεις που κατέθεσαν οι δικηγόροι τους, οι 8 εξ αυτών αφέθηκαν τελικά ελεύθεροι. Ένας πρόσφυγας εξακολουθεί να κρατείται στο κέντρο απέλασης στην Πέτρου Ράλλη, αφού του απέρριψαν δύο φορές την αίτηση ασύλου και οι ελληνικές αρχές του αρνούνται την υποστήριξη και την προστασία που χρειάζεται ύστερα απ’ όσα τραυματικά βίωσε. Η ομάδα υπεράσπισης των 9, έχει καταθέσει εκ νέου αίτηση ασύλου για τον πρόσφυγα που παραμένει σε κράτηση.
Οι αγώνες συνεχίζονται ωσότου αποδοθεί δικαιοσύνη για τα θύματα και τους επιζώντες του ναυαγίου, και οι πραγματικοί υπεύθυνοι αυτής της τραγωδίας, οδηγηθούν στη φυλακή.