Ο 20ος αιώνας περιστρεφόταν γύρω από την περιέργεια για το πώς δημιουργήθηκε ο κόσμος. Θεωρία του big bang, θεωρία της σχετικότητας, σωματίδιο του Higgs. Πλέον, πάνω κάτω έχουμε μία γενική ιδέα για το πώς περίπου βρεθήκαμε εδώ. Τα μυστικά του σύμπαντος δεν είναι πεπερασμένα, αλλά σίγουρα οι αναλύσεις γύρω από τη δημιουργία του έχουν γίνει κάπως μπανάλ. Η δίψα για γνώση έχει αναπόφευκτα οδηγήσει σε ένα άλλο μυστήριο.
Η εμμονή με την καταστροφή του κόσμου δεν είναι απολύτως καινούργιο φαινόμενο. Κάτι οι βιβλικές αποκαλυπτικές αφηγήσεις, κάτι η εμμονή του Χόλιγουντ με τις δυστοπίες και τους αρμαγεδδώνες, έχουμε κάπως εξοικειωθεί με το αναπόφευκτο τέλος μας.
Όλα αυτά βέβαια είναι πολύ μακρινά και δεν μας αφορούν. Το αν η Γη καταβροχθιστεί από τον ήλιο ή αν μια «Μεγάλη Ρήξη» φέρει το τέλος του σύμπαντος σε μερικά δισεκατομμύρια χρόνια δεν είναι άμεση είδηση. Τι θα λέγατε για κάτι πιο επιτακτικό;
Η κλιματική αλλαγή είναι το buzzword των τελευταίων ετών. Αρκετοί έχουμε μεγαλώσει με σχολικά βιβλία που περιγράφουν φαινόμενα όπως την υπερθέρμανση, το el Niño, την τρύπα του όζοντος, την αιθαλομίχλη και λοιπά ωραία. Στην περίπτωση που το έχουμε ψάξει λίγο παραπάνω, ίσως και να έχουμε εξοικειωθεί με την ιδέα πως ο χρόνος που μας (βλέπε ζωντανοί οργανισμοί) απομένει σε αυτόν τον πλανήτη είναι πια περιορισμένος και ο δρόμος προς ένα αποκαλυπτικό, αβίωτο τοπίο πρακτικά μη αναστρέψιμος.
Μέλη της Διακυβερνητικής Επιτροπής για την Κλιματική Αλλαγή παρουσιάζουν τα ευρήματά τους στη Νότια Κορέα. | IPCC.
Η πρόσφατη έκθεση της Διακυβερνητικής Επιτροπής για την Κλιματική Αλλαγή αποτελεί τη νέα προσθήκη στην τεράστια λίστα επιστημονικών πορισμάτων που προσπαθούν να μας πείσουν να αναλάβουμε δράση για να αποτρέψουμε τα χειρότερα. 90 επιστήμονες προειδοποιούν: έχουμε 12 χρόνια για να αλλάξουμε μυαλά και συνήθειες, ώστε να μετριάσουμε κάπως την κατάσταση και να αποφύγουμε μία περιβαλλοντική δυστοπία.
Η κυρίαρχη νεοφιλελεύθερη λογική, που εγκαινιάστηκε από τη Μάργκαρετ Θάτσερ και τον Ρόναλντ Ρήγκαν στα 80s, υπαγορεύει την απαρακώλυτη δράση της «ιδιωτικής πρωτοβουλίας» και τον κατακερματισμό του κοινωνικού συνόλου σε ατομικότητες, ανίκανες να δράσουν συλλογικά. Συχνά γινόμαστε αποδέκτες μηνυμάτων που υποδεικνύουν τρόπους περισσότερο περιβαλλοντικά συνειδητής κατανάλωσης, τονίζουν τη σημασία της ανακύκλωσης, μας καλούν να κλείνουμε τη βρύση όταν πλένουμε τα δόντια μας και όλα αυτά είναι πολύ ωραία και απολύτως θεμιτά, αλλά συνήθως αγνοούν τον πρωταγωνιστή σε αυτήν την μακρά πορεία εξάντλησης των φυσικών πόρων. Και αυτός είναι κατά βάση η βιομηχανία.
Η αλήθεια είναι ότι είναι πολύ πιο εύκολο να μετατρέψουμε την κλιματική αλλαγή σ’ ένα ατομικό πρόβλημα με ατομικές λύσεις. Να αλλάξουμε τις λάμπες μας, να πίνουμε τον καφέ μας με καλαμάκια πολλαπλών χρήσεων, να μην χρησιμοποιούμε το ασανσέρ, να μην κάνουμε παιδιά. Οι αλλαγές στο lifestyle μας δίνουν την ψευδαίσθηση πως, αλλάζοντας τον τρόπο ζωής μας σώζουμε τον κόσμο, όμως τις περισσότερες φορές καθίστανται ουσιαστικά ανούσιες από τη δράση των πολυεθνικών επιχειρήσεων: εκατό εταιρείες ορυκτών είναι υπεύθυνες για το 71 τοις εκατό των εκπομπών άνθρακα, η βιομηχανία της αλιείας ευθύνεται για πολύ μεγαλύτερο ποσοστό της θαλάσσιας ρύπανσης σε σχέση με, παραδείγματος χάρη, τα πλαστικά καλαμάκια και τα κέντρα δεδομένων από τα οποία περνά η πληροφορία που καταναλώνουμε διαδικτυακά απαιτούν τεράστια ποσότητα ενέργειας για τη λειτουργία τους.
Από την αυγή της Βιομηχανικής Επανάστασης, καίμε ορυκτά καύσιμα, όπως άνθρακα, πετρέλαιο και φυσικό αέριο, με την εντύπωση πως είναι απεριόριστα. Σε σχέση με την προβιομηχανική εποχή, ο πλανήτης μας είναι θερμότερος κατά 1 βαθμό Κελσίου και οι επιπτώσεις αυτής της θερμοκρασιακής αύξησης έχουν ήδη γίνει ορατές στην αύξηση της στάθμης των ωκεανών κατά 20 περίπου εκατοστά σε σχέση με το 1880, στο λιώσιμο των πάγων και σε ακραία καιρικά φαινόμενα.
Όλο αυτό συνδέεται με την ανάδειξη της κλιματικής αλλαγής και της υπερθέρμανσης του πλανήτη σε καυτή πατάτα για την επιστημονική κοινότητα και τις περιβαλλοντικές οργανώσεις και προϊόν αυτής της κατάστασης είναι η αναφορά των Ηνωμένων Εθνών.
Αν λοιπόν δεν γίνει η προαναφερθείσα αλλαγή μυαλών και συνηθειών, η θερμοκρασία του πλανήτη θα φτάσει τον 1,5 ή και τους 2 βαθμούς πάνω από τα προβιομηχανικά επίπεδα. Εφόσον δεν αλλάξουν τα πράγματα, τα τωρινά δεδομένα μας έχουν βάλει σε πορεία αύξησης 3 βαθμών μέχρι το τέλος του αιώνα.
Απεικόνιση των πιθανών εκδοχών αύξησης της θερμοκρασίας. | Iris Gottlieb/The New York Times.
Τι μπορεί να σημαίνει κάτι τέτοιο; Αυτή η φαινομενικά ελάχιστη αύξηση της θερμοκρασίας θα εκθέσει δυνητικά εκατομμύρια ανθρώπων σε ακραία φαινόμενα καύσωνα (14 με 37 τοις εκατό του παγκόσμιου πληθυσμού), λειψυδρίας (350 με 411 εκατομμύρια) και παράκτιων πλυμμηρών (31 με 80 εκατομμύρια). Ακόμα και μεταξύ 1,5 και 2 βαθμών υπάρχει τεράστιο χάσμα: από το μισό αυτό βαθμό εξαρτάται η ύπαρξη ή μη θαλάσσιου πάγου στην Αρκτική κατά τους θερινούς μήνες, η ύπαρξη ή μη κοραλλιογενών υφάλων.
Στη μυθοπλασία που πραγματεύεται το τέλος του κόσμου, μητροπόλεις όπως η Νέα Υόρκη βρίσκονται συνήθως στο επίκεντρο των συμβάντων. Στην πραγματικότητα, οι συνέπειες της κλιματικής αλλαγής θα επηρεάσουν κατά βάση αυτούς που έχουν συνεισφέρει το λιγότερο σε αυτή και έχουν επωφεληθεί το λιγότερο από τις πηγές της, αλλά και εκείνους που έχουν στη διάθεσή τους τα λιγότερα μέσα για να την αντιμετωπίσουν.
Οι μειονότητες και οι φτωχοί αναμένεται να πληγούν περισσότερο από τα ακραία καιρικά φαινόμενα που θα ακολουθήσουν, κάτι που στηρίζεται και σε ιστορικό προηγούμενο, αν αναλογιστούμε ποιες κοινότητες επλήγησαν περισσότερο από τους τυφώνες Χάρβεϊ, Ίρμα και Μαρία και τον τραγικό απολογισμό του τυφώνα Κατρίνα για την μαύρη κοινότητα της Νέας Ορλεάνης. Άλλωστε, οι «φυσικές» καταστροφές σπάνια είναι πραγματικά απολύτως φυσικές, αλλά διέπονται από πολιτικές, κοινωνικές και οικονομικές παραμέτρους, οι οποίες καθορίζουν τη διαχείρισή τους.
Ήδη οι τεράστιες καταστροφές που επέφεραν οι τυφώνες που έπληξαν το Πουέρτο Ρίκο δημιούργησαν μεταναστευτικές ροές προς τις ΗΠΑ, ενώ κάποια δημοσιεύματα έχουν προτείνει μία αμφιλεγόμενη ερμηνεία της έναρξης της κρίσης στη Συρία, την οποία αποδίδουν σε οικονομικές ανησυχίες που ήρθαν ως απόρροια μίας μακράς περιόδου ξηρασίας. Ίσως λοιπόν το κινηματογραφικό κλισέ που θέλει τις ελίτ του κόσμου να κρύβονται σε σύγχρονες κιβωτούς, όσο οι υπόλοιποι κοινοί θνητοί μένουν εγκλωβισμένοι σε μία δυστοπία να μην είναι εν τέλει τόσο εξωφρενικό.
Προφανώς και στο ζήτημα έχει δοθεί μία τεράστια πολιτική διάσταση. Στις ΗΠΑ, ο Μεγάλος Κακός είναι πια ο Ντόναλντ Τραμπ (και το Ρεπουμπλικανικό Κόμμα εν γένει) και η εμμονή του να διορίζει άσχετους ανθρώπους σε ρόλους-κλειδί για περιβαλλοντικά θέματα, όπως τον αρνητή της κλιματικής αλλαγής Σκοτ Προύιτ στη θέση του προέδρου της εθνικής Υπηρεσίας Προστασίας του Περιβάλλοντος. Η αποχώρηση των ΗΠΑ από τη Συμφωνία του Παρισιού για την κλιματική αλλαγή σήκωσε θύελλα αντιδράσεων, όμως ο ίδιος ο Τραμπ, ο οποίος στο παρελθόν έχει χαρακτηρίσει την κλιματική αλλαγή «ανύπαρκτη»,«μυθική» και«απόλυτη απάτη», μοιάζει απτόητος από όλες τις ενδείξεις που υποδεικνύουν πως τα πράγματα δεν πάνε καθόλου καλά.
Βέβαια, ο Τραμπ βρίσκεται στο Λευκό Οίκο για κάτι λιγότερο από δύο χρόνια. Δεν αρκούν οι άκυρες επιλογές του για να δικαιολογήσουν το βαθμό εξάντλησης των φυσικών πόρων κατά τις τελευταίες δεκαετίες. Από τα 70s, όποτε η παραγωγή πολυχλωριωμένων διφαινυλίων (PCBs) απαγορεύτηκε στις ΗΠΑ μέχρι τα πρόσφατα κελεύσματα για υιοθέτηση περισσότερο οικολογικών καταναλωτικών συνηθειών, η κλιματική αλλαγή είναι κάτι σαν το φάντασμα που πλανιέται πάνω από τον κόσμο μας. Είναι γνωστή από κυβερνήσεις και πολυεθνικές και οι χλιαρές πρωτοβουλίες για καταπολέμηση του φαινομένου ελάχιστα δηλώνουν δέσμευση στη βιωσιμότητα.
Ο πρώην αντιπρόεδρος των ΗΠΑ Αλ Γκορ είναι ίσως η μεγαλύτερη φωνή για την κλιματική αλλαγή, έχοντας διατελέσει και παραγωγός ενός οσκαρικού ντοκιμαντέρ και βραβευτεί με Νόμπελ για την περιβαλλοντική του δράση. Ωστόσο, έχει συχνά επισκιαστεί από τα αντιδραστικά αντανακλαστικά των Ρεπουμπλικανών απέναντι σε οτιδήποτε έχει να κάνει με την αναγνώριση της κλιματικής αλλαγής και τη δυσανεξία τους στον επιστημονικό λόγο.
Ίσως γενικά σαν χώρα να μην πιστεύουμε πως μας αφορά το φαινόμενο της κλιματικής αλλαγής – άσχετα που η πρόγνωση αναφέρει πως η περιοχή της Μεσογείου αναμένεται να υποστεί τις επιπτώσεις μίας σοβαρότατης ξηρασίας, εφόσον η θερμοκρασία όντως αυξηθεί στους 2 βαθμούς,
Στα καθ’ ημάς, εν αντιθέσει με τις ΗΠΑ, όπου κάθε μερικές ώρες δημοσιεύονται καινούργιες αναλύσεις και άρθρα, είναι κάπως παράξενο που τα ευρήματα της διακυβερνητικής επιτροπής, πέρα από τα συνήθη δημοσιογραφικά κλισέ, δείχνουν να μην αφορούν και πάρα πολύ τον ελληνικό μιντιακό μικρόκοσμο. Ίσως γενικά σαν χώρα να μην πιστεύουμε πως μας αφορά το φαινόμενο της κλιματικής αλλαγής. Έχουμε άλλωστε το περίφημο εύκρατο μεσογειακό κλίμα, το ιδανικότερο σε όλο τον κόσμο – άσχετα που η πρόγνωση αναφέρει πως η περιοχή της Μεσογείου αναμένεται να υποστεί τις επιπτώσεις μίας σοβαρότατης ξηρασίας, εφόσον η θερμοκρασία όντως αυξηθεί στους 2 βαθμούς σε σχέση με τα προβιομηχανικά επίπεδα.
Ο παθητική αποδοχή ή ο κυνισμός θα ήταν ίσως αποδεκτές αντιδράσεις στην περίπτωση που το πόρισμα έκανε λόγο για αναπόφευκτη καταστροφή – σίγουρα προτιμότερες από τον έτσι και αλλιώς μη παραγωγικό πανικό και την απελπισία. Αλλά εδώ δεν πρόκειται για κάτι τέτοιο. Η έκθεση μας δίνει την απτή απόδειξη μίας τελευταίας ευκαιρίας: να αναθεωρήσουμε τις επιλογές μας, να επαναπροσδιορίσουμε τη σχέση μας με το περιβάλλον και τους φυσικούς πόρους, να μην κλείσουμε αυτιά, μάτια και στόμα μπροστά στις ασύδοτες πρακτικές των βιομηχανιών. Δεν είναι δηλαδή απλά μία είδηση που απλά μπαίνει στην κατηγορία των διεθνών και δεν μας αγγίζει, αλλά ένα επιτακτικό κάλεσμα που θα έπρεπε το λιγότερο να αποτελεί αγκάθι στο πλευρό μας.
Πόσο ρεαλιστικό είναι να μαζέψουμε τα ασυμμάζευτα μέσα σε μία δεκαετία; Η αλήθεια είναι πως όχι και τόσο. Όπως σημειώνει ο Ντέιβ Ρόμπερτς του Vox, απαιτείται ένα πρωτοφανές και παγκόσμιο εγχείρημα επαναβιομηχάνισης μακράς διαρκείας. Τα μέσα ωστόσο βρίσκονται στην κατοχή μας: ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, ηλεκτρικά οχήματα κ.ο.κ. Αυτό που δεν είναι ιδιαίτερα ενθαρρυντικό είναι:
https://twitter.com/pixelatedboat/status/1049170313294925824?ref_src=twsrc%5Etfw” target=”_blank” rel=”noopener noreferrer
Όσο ακόμα συνεχίζει να ισχυεί ένα καθεστώς ατιμωρησίας για τις επιχειρήσεις και μία βραχυπρόθεσμη λογική κερδοσκοπίας και μία λογική εξατομίκευσης στην περιβαλλοντική δράση, δεν πρόκειται να δούμε ουσιαστικές αλλαγές. Η αλήθεια είναι πως η παγκόσμια στροφή στη βιωσιμότητα μπορεί να αποφέρει τρισεκατομμύρια δολάρια σε κέρδη μέχρι το 2030. Το ζήτημα – εκεί που μάλλον καταρρέουν όλα – είναι να πειστούν οι κυβερνήσεις να ξοδέψουν μερικά δισεκατομμύρια τώρα.
Στο μεταξύ, η μανία γύρω από το πώς και το πότε του αφανισμού της ζωής από τον πλανήτη μας καλά κρατεί. Και ίσως εν τέλει να πάρουμε αυτό που ζητάμε, τουλάχιστον όσο παραμένουμε γοητευμένοι από την πιθανότητά του τέλους και ταυτόχρονα αδρανείς μπροστά σε οτιδήποτε μας καλεί να αντιδράσουμε στο ενδεχόμενό του.