Διανύουμε την εποχή των social media, οι τρόποι που προσφέρονται για να επικοινωνούμε είναι πολλοί και οι εποχές χωρίς κινητό τηλέφωνο μοιάζουν πολύ μακρινές. Βέβαια, ακόμα και τώρα ανταλλάσουμε φωνητικά μηνύματα, η ηχητική επικοινωνία δεν είναι κάτι που έχει πάψει να υπάρχει, απλώς γίνεται διαφορετικά.
Όπως ακόμα νιώθουμε την ανάγκη να μιλάμε, έτσι δεν έχουμε σταματήσει και να ακούμε. Ίσως είναι ζήτημα γρήγορων ρυθμών, σε κάθε περίπτωση όμως δεν έχουμε χάσει επαφή με τη φωνή, τη δική μας και των γύρω μας.
Σκεφτείτε λοιπόν ότι βρίσκεστε σε μια στάση λεωφορείου και περιμένετε υπομονετικά το δρομόλογιό σας. Αντί να ανταλλάσσετε μηνύματα στο messenger για να περάσει η ώρα ή να ακούτε μουσική, φανταστείτε ότι έχετε τη δυνατότητα μέσω μιας εφαρμογής να ακούσετε τη φωνή ενός ανθρώπου που σας μιλάει για ένα βίωμά του, μπορεί μάλιστα να ταυτιστείτε με αυτό(ν) ή ακόμα και να μάθετε κάτι που δεν γνωρίζατε. Μπορεί να σας αφηγείται μια ιστορία από τον τόπο του και τη ζωή του εκεί μέχρι τις δικές του θύμησες για ένα ιστορικό γεγονός. Αλλά μπορεί να σας μιλάει και για έναν έρωτα, μια σημαντική φιλία, μια συνταγή, όσα ξέρει για ένα αρχιτεκτόνημα, τη συνάντησή του με ένα πρόσωπο που τον σημάδεψε. Θα αναρωτηθείτε «αυτό δεν είναι που λέγεται podcast;». Είναι το Istorima που συμβαδίζει με αυτή την τάση, αλλά είναι και πολλά παραπάνω.
Με ιδρύτριες την ιστορικό και κοσμήτορα του NYU, Κάθριν Φλέμινγκ, και τη δημοσιογράφο Σοφία Παπαϊωάννου, το Istorima στοχεύει στο να δημιουργήσει ένα εκτενές αρχείο προφορικών ιστοριών της Ελλάδας μέσα από την προσφορά απασχόλησης σε εκατοντάδες νέους όλης της χώρας, θέλει να στηρίξει το μέλλον τους καταγράφοντας το παρελθόν της χώρας.
«Με την Κάθριν Φλέμινγκ συναντηθήκαμε τηλεοπτικά, όταν της πήρα συνέντευξη παρουσιάζοντας το σημαντικό της έργο και την αγάπη της για την Ελλάδα. Δεν είχαν προλάβει να τελειώσουν τα γυρίσματα της εκπομπής και σκεφτόμασταν ήδη τι θα δημιουργούσαμε μαζί στο μέλλον. Πιστεύω ότι και στις δύο μας, με διαφορετικούς
τρόπους, υπέβοσκε για χρόνια μία ιδέα παρόμοια με το Istorima, και όταν πια ειπώθηκε -ότι αυτό θα έπρεπε να κάνουμε, να διασώσουμε τις ιστορίες της Ελλάδας που χάνονται, είπαμε και οι δύο αμέσως “αυτό είναι!”». Στη συνέχεια, η ιδρυτική δωρεά του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος έδωσε στην ιδέα μας μεγαλύτερες διαστάσεις και προοπτικές», περιγράφει η Σοφία Παπαϊωάννου.
Η ιδέα τους υλοποιείται με ιδρυτική δωρεά από το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος (ΙΣΝ) και εντάσσεται στην πρωτοβουλία του Ιδρύματος για την Επανεκκίνηση και Ενίσχυση των Νέων. Το Istorima θα απασχολήσει προσωρινά και θα εκπαιδεύσει 1.500 νέους ερευνητές από 18-35 ετών που θα απλωθούν σε όλη τη χώρα για τα επόμενα τέσσερα χρόνια, συλλέγοντας προφορικές ιστορίες από τον τόπο καταγωγής τους.
Όπως επισημαίνει η Κάθριν Φλέμινγκ, υπάρχουν πολλά διαφορετικά πρότζεκτ στην Ελλάδα και σε όλη την Ευρώπη που ασχολούνται με την προφορική ιστορία «κι αυτό είναι υπέροχο». Στη Μεγάλη Βρετανία π.χ. στις αρχές του 2000, το BBC ξεκίνησε ένα τεράστιο πρότζεκτ με αναμνήσεις και ιστορίες του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. «Η βασική διαφορά του Istorima είναι ότι, ενώ φυσικά ενδιαφέρεται για το παρελθόν και την ιστορία, στον πυρήνα του επικεντρώνεται στους νέους-χωρίς εργασία-Έλληνες του σήμερα παρέχοντάς τους ουσιαστική
απασχόληση, προοπτικές σταδιοδρομίας και πνευματικές προκλήσεις», κατά την αμερικανίδα ιστορικό. «Παρόλο που, όπως είπε η Κάθριν υπάρχουν πολλοί φορείς που ασχολούνται με την συλλογή προφορικών ιστοριών, τo Istorima πιστεύουμε πως είναι μοναδικό για τα εγχώρια και τα διεθνή δεδομένα. Διότι για τα επόμενα τέσσερα χρόνια, 1500 νέοι ερευνητές θα βρεθούν σε κάθε χωριό, πόλη και νησί της χώρας συλλέγοντας ιστορίες, παλιές και σύγχρονες, από ένα εύρος θεμάτων», συμπληρώνει η ελληνίδα δημοσιογράφος.
Σοφία Παπαϊωάννου
Αυτήν τη στιγμή, στα γραφεία του Istorima στην Αθήνα, ακούνε τις 300 ιστορίες που έχουν καταγραφεί μέχρι τώρα, ενώ παράλληλα δημιουργούν μια -διαφορετική και φιλική για τον χρήστη- ψηφιακή βιβλιοθήκη. Οι ερευνητές του Istorima θα συλλέγουν διηγήσεις και ιστορίες, παλιές και σύγχρονες, από διάφορες ιστορικές περιόδους κι από μεγάλο εύρος θεμάτων. Θα παρακινούν, εκτός από όσους αφηγούνται και, τα μέλη της οικογένειάς τους, τους φίλους και τους κατοίκους της κοινότητάς τους, να μοιραστούν τη δική τους αφήγηση ώστε να μη χαθούν οι ιστορίες της Ελλάδας. Στην Κάσο, για παράδειγμα, η Κατερίνα που έχει σπουδάσει ανθρωπολογία βρήκε κίνητρο προκειμένου να παραμείνει για τουλάχιστον εννέα μήνες ακόμα καιρό στο νησί της μέσω της συμμετοχής της ως ερευνήτρια για το Istorima.
Κάθριν Φλέμινγκ
Οι σπουδές πάνω στις ανθρωπιστικές επιστήμες είναι βοηθητικές αλλά δεν αποτελούν απαραίτητη προϋπόθεση για τη συμμετοχή κάποιου στο πρότζεκτ, από τη στιγμή που η ομάδα της Αθήνας ταξιδεύει και οργανώνει ημερίδες εκπαιδεύοντας τους ερευνητές για τη «λήψη ιστοριών», πάνω στη μεθοδολογία της Προφορικής Ιστορίας και τις τεχνικές της συνέντευξης, τους εξηγεί τα νομικά θέματα και τα τεχνικά θέματα που αφορούν το εγχείρημα.
Στη διάρκεια της δωρεάς, το Istorima στοχεύει να καταγράψει οπτικοακουστικά πάνω από 50.000 ιστορίες οι οποίες θα διαφυλάσσονται και θα καταγράφονται σε ένα αρχείο προσβάσιμο στoυς ερευνητές και το ευρύ κοινό. Επιλεγμένες ιστορίες θα ανεβαίνουν σε video και podcast στην ιστοσελίδα που φιλοδοξεί να γίνει η νέα μας συνήθεια.
Πόσο συχνά θυμόμαστε μία ιστορία, που όταν ο αφηγητής έχει πια χαθεί, μετανιώνουμε που δεν την καταγράψαμε; Και οι νεότεροι πόσο γρήγορα απαντάμε «δεν μπορώ να σκεφτώ καμία» όταν κάποιος μας ζητάει να αφηγηθούμε μία ιστορία δική μας; Πρωταρχικός στόχος του Istorima είναι να καταγράψει περιόδους που σύντομα θα χαθούν από την προφορική ιστορία: Ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος, η εμπειρία της Κατοχής, το Ολοκαύτωμα, ο εμφύλιος πόλεμος, οι μεταπολεμικές επιχειρήσεις του Oργανισμού Περίθαλψης και Αποκατάστασης των Ηνωμένων Εθνών (UNRRA), κ.α. «Υπάρχουν ακόμα ζωντανοί μάρτυρες αυτών των περιόδων και θεμάτων, αλλά όχι πολλοί. Τα τελευταία 70 χρόνια η Ελλάδα έχει υποστεί δραματικές κοινωνικές, οικονομικές και δημογραφικές αλλαγές κι εμείς ενδιαφερόμαστε για το θέμα του μετασχηματισμού. Θέλουμε να αποτυπώσουμε την εμπειρία αυτής της αλλαγής μέσα από τις αφηγήσεις εκείνων που την έζησαν και την όρισαν». Τους ενδιαφέρει όμως και η καταγραφή των ηθών και των εθίμων, η σύγχρονη ιστορία, «τοπικά θέματα και κυρίως, προσωπικές αφηγήσεις που δίνουν όμως μία μεγαλύτερη εικόνα της κάθε εποχής και του κάθε τόπου».
Η Ιστορία δεν είναι απλά κάτι «εκεί έξω», κάτι που απομνημονεύεται και που μαθαίνεται. Ούτε είναι μόνο η οπτική της ελίτ ή των «ηρώων» ή των «νικητών» -παρόλο που κατά αυτόν τον τρόπο γραφόταν για πολλά χρόνια, όπως εξηγούν οι δύο ιδρύτριες του Istorima. «Μία από τις κεντρικές ιδέες της προφορικής ιστορίας είναι ότι επιτρέπει να γραφτεί η Ιστορία “από τα κάτω” -ιστορία δηλαδή που δεν εξιστορείται από προέδρους, βασίλισσες, κυβερνήσεις, κράτη, ή την πλουτοκρατία αλλά ιστορία όπως την έζησαν, την βίωσαν και τη δημιούργησαν οι καθημερινοί, απλοί άνθρωποι».
Λέμε πως η ιστορία κάνει κύκλους, ότι πρέπει να γνωρίζουμε το παρελθόν για να αποφεύγουμε τα λάθη στο μέλλον. Τι θα ήθελαν ιδανικά η Σοφία Παπαϊωάννου και η Κάθριν Φλέμινγκ να συμπεράνουμε για την Ιστορία μέσω του Istorima; «Πρέπει να γνωρίζουμε την ιστορία ώστε να κατανοούμε άλλες έννοιες κι άλλες κοινωνίες -όχι μόνο τη δική μας- ώστε να αντιληφθούμε την αλλαγή: ποια πράγματα στην κοινωνία παραμένουν, ποια αλλάζουν και γιατί. Δεν έχουμε καμία επιθυμία να μετατρέψουμε το Istorima σε όργανο για κανένα σκοπό. Προσβλέπουμε, αρκετά απλοϊκά, ότι οι πολλές διαφορετικές ιστορίες που θα μαζέψουν οι ερευνητές θα προσδώσουν ξεκάθαρα μεγαλύτερο εύρος και βάθος στην ιστορία της Ελλάδας και στην ελληνική εμπειρία. Ευελπιστούμε ότι το Istorima θα δώσει σε χιλιάδες Έλληνες μία στενότερη σχέση με την Ιστορία μέσα από την αφήγηση των δικών τους προσωπικών ιστοριών. Κι ελπίζουμε ότι θα δώσει σε δεκάδες χιλιάδες Έλληνες πρόσβαση στην Ιστορία μέσα από τις ιστορίες των άλλων».