Νοέμβριος 2019. Συγκέντρωση διαμαρτυρίας μπροστά από το Δικαστικό Μέγαρο της Κόρδοβα για την υποστήριξη του θύματος σεξουαλικής βίας από τη λεγόμενη «La Manada» (Αγέλη των Λύκων) τη δεύτερη ημέρα της δίκης τους. EPA/Rafa Alcaide
Τους τελευταίους μήνες φτάνουν από την Ισπανία όλο και πιο αισιόδοξες εξελίξεις αναφορικά με τα σώματα των γυναικών και τη διαφύλαξή τους. Τον περασμένο Μάιο, ύστερα από έναν ευρύ διάλογο που άνοιξε στη χώρα, εγκρίθηκαν νομοθετικές αλλαγές που αφορούν την εργασιακή άδεια περιόδου για γυναίκες οι οποίες υποφέρουν από έντονους πόνους, την αναστολή της φορολόγησης των προϊόντων περιόδου, τη χορήγηση αντισυλληπτικών και προφυλακτικών στα σχολεία και τις φυλακές, τη νομιμότητα των αμβλώσεων από την ηλικία των 16 ετών χωρίς τη συγκατάθεση γονέων ή κηδεμόνων και την ενίσχυση της σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης.
Οι αγώνες και οι διεκδικήσεις των θηλυκοτήτων οδήγησαν την κυβέρνηση της Ισπανίας να μεριμνήσει ακόμη περισσότερο για την αναπαραγωγική και σεξουαλική υγεία τους, με αποτέλεσμα η χώρα να αρχίσει να διανύει – κυριολεκτικά – μία περίοδο νομοθετικής καινοτομίας.
Αυτή τη φορά, μόλις πριν από δέκα περίπου ημέρες, εγκρίθηκε οριστικά η αυστηροποίηση της νομοθεσίας κατά της σεξουαλικής βίας στη χώρα, υιοθετώντας την υποχρέωση της ρητής συναίνεσης. Το νέο νομοσχέδιο, το οποίο έχει γίνει γνωστό ως «μόνο το ναι σημαίνει ναι», υιοθετήθηκε από το κοινοβούλιο στις 25 Αυγούστου με 205 ψήφους υπέρ και 141 κατά (καταψηφίστηκε από βουλευτές του συντηρητικού Λαϊκού Κόμματος και του ακροδεξιού Vox), αφού είχε ήδη εγκριθεί σε πρώτη ανάγνωση τον Μάιο.
To νομοσχέδιο «πλήρους διασφάλισης της σεξουαλικής ελευθερίας», όπως ονομάζεται, καθιστά τη συναίνεση βασικό και αναγκαίο στοιχείο, τονίζοντας ότι αυτή θα πρέπει «να εκφράζεται ελεύθερα με πράξεις οι οποίες θα καταδεικνύουν με ξεκάθαρο τρόπο τη βούληση του ατόμου». Ενώ μέχρι την έγκριση του νομοσχεδίου, για να αποδειχθεί ένας βιασμός έπρεπε να υπάρχουν αποδείξεις εκφοβισμού, βίας ή προσπάθειας αντίστασης, πλέον οι επιζώσες και οι επιζώντες δεν θα χρειάζεται να αποδείξουν ότι υπέστησαν βία ή εκφοβισμό στη διάρκεια επίθεσης ώστε αυτή να αναγνωριστεί ως πράξη βιασμού.
Η συγκατάθεση πρέπει να υφίσταται κατά τη διάρκεια της πράξης και δεν μπορεί να θεωρηθεί ότι έχει δοθεί σε κάποια άλλη χρονική στιγμή, παθητικά ή μέσω της σιωπής του θύματος. Ο καταλυτικός παράγοντας της συναίνεσης έρχεται να καταργήσει τη διάκριση μεταξύ σεξουαλικής κακοποίησης και σεξουαλικής επίθεσης (βιασμός). Η έγκρισή του νομοσχεδίου θεωρείται μια μεγάλη νίκη για τα θύματα βιασμού και για τους ανθρώπους που αγωνίστηκαν ώστε να υπάρξουν αυτές οι μεταρρυθμίσεις.
Επιπλέον, σύμφωνα με το BBC, o νόμος έρχεται να διευρύνει τον ορισμό της σεξουαλικής βίας συμπεριλαμβάνοντας σε αυτόν την παρενόχληση σε δημόσιο χώρο, όπου ένα άτομο υποβάλλεται σε ανεπιθύμητες «σεξουαλικές ή σεξιστικές εκφράσεις, συμπεριφορές ή προτάσεις». Παράλληλα, όποιος μοιράζεται προσωπικές εικόνες και βίντεο ενός ατόμου χωρίς τη συγκατάθεσή του, θα τιμωρείται επίσης με αυστηρότερο πρόστιμο βάσει της νέας νομοθεσίας.
Αξίζει να σημειώσουμε πως η Ισπανία πρωτοπορεί στο θέμα της καταπολέμησης της σεξουαλικής βίας ήδη από το 2004, μετά την υιοθέτηση νόμου ο οποίος, μεταξύ άλλων, θεωρεί τη διαφορά στο φύλο του δράστη και του θύματος επιβαρυντικό παράγοντα στην περίπτωση άσκησης βίας, αναδεικνύοντας την έμφυλη διάσταση της πράξης.
Καταλυτικό συμβάν για την ψήφιση της απόφασης-ορόσημο, αποτέλεσε ο βιασμός μιας 18χρονης γυναίκας από πέντε άντρες κατά τη διάρκεια του φεστιβάλ ταυροδρομίας Running of the Bulls το 2016 στην Παμπλόνα της Ισπανίας, ένα διαβόητο έγκλημα που έκτοτε έγινε γνωστό ως η επίθεση της «Αγέλης των Λύκων» (Manada), από το όνομα που χρησιμοποιούσαν οι βιαστές στα ομαδικά τους chats. Κατά την εκδίκαση της υπόθεσης “Manada”, η υπεράσπιση υποστήριξε στο δικαστήριο ότι το βίντεο από τα κινητά των ανδρών – που δείχνει τη γυναίκα ακίνητη και με τα μάτια της κλειστά κατά τη διάρκεια της επίθεσης – ήταν η απόδειξη της συναίνεσής της, καθώς η ίδια φαίνεται να ήταν παθητική και να μην προσπαθεί να πει «όχι», να διαφύγει ή να αντισταθεί και δεν υπέστη σωματική βία από τους άντρες.
Το δικαστήριο αρχικά απάλλαξε και τους πέντε για την κατηγορία του βιασμού, κρίνοντάς τους ένοχους για το μικρότερης βαρύτητας έγκλημα, εκείνο της σεξουαλικής κακοποίησης, επειδή «δεν είχαν ασκήσει βία για να εξαναγκάσουν τη γυναίκα να συμμετάσχει στην σεξουαλική πράξη».
Μετά όμως από τη δημόσια κατακραυγή, η κατηγορία άλλαξε από το Ανώτατο Δικαστήριο σε βιασμό και η ποινή τους αυξήθηκε στα 15 έτη έκαστος. Λίγο καιρό αργότερα, σε μία άλλη υπόθεση κατά την οποία πέντε άνδρες κατηγορήθηκαν για τον βιασμό ενός 14χρονου κοριτσιού, αυτοί καταδικάστηκαν επίσης με την κατηγορία της σεξουαλικής κακοποίησης με την αιτιολογία ότι το θύμα βρισκόταν υπό την επήρεια ναρκωτικών και αλκοόλ – ακόμη και παρά το γεγονός ότι ήταν ανήλικο.
Σε δήλωσή της, η μητέρα της επιζήσας του βιασμού το 2016 είπε ότι η ψήφιση του νέου νομοσχεδίου είναι «η απόρροια της γενναιότητας, της επιμονής και της αξιοπρέπειας ενός κοριτσιού που ήξερε πώς ήθελε να ζήσει χωρίς να την κρίνει κανείς» και που «αποφάσισε να προχωρήσει νομικά και να μιλήσει δημόσια για να γνωρίζουμε όλοι τον άθλιο δρόμο της δικαιοσύνης που χρειάστηκε μέχρι σήμερα να ακολουθήσουν πάρα πολλά θύματα στην προσπάθειά τους να δικαιωθούν».
Αποκαλώντας την 25η Αυγούστου ως «ημέρα της νίκης», η υπουργός Ισότητας Irene Montero, η οποία έπαιξε σημαντικό ρόλο στη δημιουργία του νόμου, είπε ότι η σεξουαλική ελευθερία θα είναι επιτέλους δικαίωμα στην Ισπανία: «Θα ανταλλάξουμε τη βία με την ελευθερία και θα ανταλλάξουμε τον φόβο με τη θέληση. Από σήμερα, η Ισπανία είναι μια πιο ελεύθερη και ασφαλής χώρα για όλες τις γυναίκες», δήλωσε η Montero. «Καμία γυναίκα δεν θα χρειαστεί ποτέ να αποδείξει ότι υπήρξε βία ή εκφοβισμός για να θεωρηθεί σεξουαλική επίθεση αυτό που βίωσε».