Στο Ιράν, εκεί που οι γυναίκες μπορεί να χάσουν τη ζωή τους για μία μαντίλα, αυτή τη φορά εκτυλίσσεται ο μεγαλύτερος αγώνας αντίστασης για ίσα δικαιώματα μεταξύ ανδρών και γυναικών. Οι γυναίκες είναι αποφασισμένες να κάνουν την επανάστασή τους και να γράψουν ιστορία, στη μνήμη της αδικοχαμένης Mahsa Amini. Η γυναικοκτονία της 22χρονης Mahsa έχει πυροδοτήσει θυελλώδεις διαδηλώσεις σε όλο το Ιράν υπέρ του δικαιώματος των γυναικών στην αυτοδιάθεσή τους, με τους νέους να βλέπουν τον θάνατό της ως μέρος της σκληρής πολιτικής της Ισλαμικής Δημοκρατίας κατά των γυναικών και της ολοένα και πιο βίαιης μεταχείρισής τους από τη λεγόμενη αστυνομία ηθικής.
Συνθήματα όπως «Θάνατος στον [Ανώτατο Ηγέτη] Αλί Χαμενεΐ!» και «Θάνατος στον Καταπιεστή!» έχουν κατακλύσει τους δρόμους, ενώ ένα τεράστιο κύμα οργής συνεχίζει να απλώνεται στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης – παρά τις απαγορεύσεις που επιβάλλει από προχθές η ιρανική κυβέρνηση στην πρόσβαση στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.
Γυναίκες και άντρες ξυρίζουν τα μαλλιά τους, καίνε τις χιτζάμπ, προτάσσουν τα σώματά τους αψηφώντας τις πλαστικές σφαίρες των αστυνομικών και δείχνουν θαρραλέα τα πρόσωπά τους, με την υπόσχεση πως θα κάνουν ό,τι περνάει από το χέρι τους για να δικαιωθούν. Οι Ιρανοί πολίτες έχουν καταλάβει πως, για να έρθει η αλλαγή, πρέπει να είναι όλοι μαζί ενωμένοι: άνδρες, γυναίκες, μικροί και μεγάλοι.
Η Amini ξυλοκοπήθηκε και κρατήθηκε από την Αστυνομία Ηθικής για παραβίαση του αυστηρά εφαρμοσμένου ισλαμικού κώδικα ενδυμασίας της χώρας, καθώς η χιτζάμπ της ήταν φαρδιά με αποτέλεσμα να φαίνονται μερικές τρίχες από τα μαλλιά της. Η Masha, η οποία επισκεπτόταν την Τεχεράνη με την οικογένειά της, αφότου συνελήφθη στις 13 Σεπτεμβρίου, μεταφέρθηκε στο κέντρο κράτησης Vozara. Στους δικούς της είπαν ότι την οδηγούσαν για «επανεκπαίδευση» και ότι θα αποφυλακιζόταν αργότερα το ίδιο βράδυ. Τελικά, τα τραύματά της την οδήγησαν στο νοσοκομείο όπου κηρύχθηκε εγκεφαλικά νεκρή και έκτοτε η Amini γίνεται το σύμβολο μιας τραγωδίας που θα μπορούσε να έχει αποφευχθεί και οφείλει να καταδικαστεί σθεναρά παγκοσμίως για να αποτραπεί η περαιτέρω βία κατά των γυναικών στο Ιράν, αλλά και σε ολόκληρη τη Μέση Ανατολή.
Η Amini ήταν υγιής και «δεν είχε καρδιοπάθεια» (όπως έσπευσε να ισχυριστεί η αστυνομία για τα αίτια του θανάτου της), δήλωσε ο θείος της σε ρεπορτάζ των περσικών μέσων ενημέρωσης. «Η αιτία του θανάτου της είναι ξεκάθαρη», τόνισε ο ίδιος, χωρίς να θελήσει να αποκαλύψει το όνομά του. «Δεκάδες κορίτσια καθημερινά ξυλοκοπούνται και οι αστυνομικοί τα βάζουν στο περιπολικό με τόση αγριότητα και τρόμο, για να τα “νουθετήσουν” επειδή φαίνονται μερικές τρίχες από τα μαλλιά τους ή οι αστράγαλοί τους».
«Η Mahsa Amini είναι ένα από τα αμέτρητα θύματα του πολέμου της Ισλαμικής Δημοκρατίας κατά των γυναικών», δήλωσε με τη σειρά του ο Hadi Ghaemi, εκτελεστικός διευθυντής του Κέντρου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων στο Ιράν (CHRI). «Συνελήφθη υπό το πρόσχημα του κρατικού νόμου περί καταναγκαστικής χιτζάμπ και πέθανε λίγο μετά», προσέθεσε. «Η κυβέρνηση είναι υπεύθυνη για τον θάνατό της και για την καταπίεση που επί δεκαετίες έχουν υποστεί οι γυναίκες που παρενοχλούνται, κρατούνται βίαια και βλάπτονται υπό το πρόσχημα αυτού του απάνθρωπου νόμου που εισάγει διακρίσεις», συμπλήρωσε.
Η CHRI καλεί τους παγκόσμιους ηγέτες και τους διεθνείς οργανισμούς ανθρωπίνων δικαιωμάτων να λογοδοτήσουν στον Ιρανό Πρόεδρο Ebrahim Raisi για τον θάνατο της Amini και το χρονικό της επιδείνωσης των παραβιάσεων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, κατά την επίσκεψή τους στη Νέα Υόρκη για τη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ την επόμενη εβδομάδα. «Το να μιλάς ανοιχτά εναντίον του Ραΐσι και του απεχθούς ιστορικού της κυβέρνησης για τα ανθρώπινα δικαιώματα μπορεί να σε οδηγήσει στη φυλακή, ακόμη και στον θάνατο αν ζεις στο Ιράν», πρόσθεσε ο ίδιος. «Δεν έχουμε καμία δικαιολογία πια για να σωπάινουμε».
Η αστυνομία ηθικής του Ιράν, που είναι επίσης γνωστή ως αστυνομία κατά των αντιβάσεων, υποβάλλει συχνά τις γυναίκες σε κακοποιητικές συμπεριφορές και βίαιες συλλήψεις για φερόμενη «ανάρμοστη συμπεριφορά σε δημόσια θέα». Αμέτρητες γυναίκες έχουν υποστεί κρατική βία εξαιτίας των νόμων που εισάγουν διακρίσεις κατά των γυναικών, αλλά και της έλλειψης νομικής προστασίας κατά της βίας.
Η έμφυλη βία, συμπεριλαμβανομένων των λεγόμενων δολοφονιών τιμής, συνεχίζεται μέχρι σήμερα στο Ιράν και οι νόμοι της χώρας κάνουν ελάχιστα για την αποφυγή της. Σε ένα tweet ως απάντηση στον θάνατο της Amini, ο Robert Malley, ειδικός απεσταλμένος των ΗΠΑ για το Ιράν, κάλεσε τη χώρα να αυξήσει τα μέτρα προστασίας για τις γυναίκες. «Το Ιράν πρέπει να σταματήσει τη βία κατά των γυναικών για την άσκηση των θεμελιωδών δικαιωμάτων τους», είπε ο ίδιος.
Οι κανόνες στο Ιράν, που χρονολογούνται από τις ημέρες που διαδέχτηκαν την Ισλαμική Επανάσταση του 1979, επιβάλλονται από την αστυνομία ηθικής. Η επίσημα γνωστή ως Περιπολία Καθοδήγησης, σταθμεύει σε δημόσιους χώρους και αποτελείται από άνδρες αλλά και γυναίκες. Το νέο πολίτευμα της χώρας εγκρίθηκε συγκεκριμένα στο δημοψήφισμα της 31ης Μαρτίου 1979. Οι ψηφοφόροι κλήθηκαν να ψηφίσουν είτε υπέρ της διατήρησης της μοναρχίας (κάτι που φάνταζε απίθανο), είτε κατά της μοναρχίας με ταυτόχρονη εγκαθίδρυση ισλαμικού κράτους, δίχως να υπάρχει τρίτη επιλογή.
Ο πρωθυπουργός Μπαζαργκάν, που δεν ήταν φανατικός ισλαμιστής, επιθυμούσε να υπάρχει ως επιλογή και η εγκαθίδρυση ενός μετριοπαθούς αβασίλευτου καθεστώτος, αλλά ο Χομεϊνί αρνήθηκε. Υπό αυτές τις συνθήκες, το Ιράν ανακηρύχθηκε Ισλαμική Δημοκρατία, όπου την ουσιαστική εποπτεία του καθεστώτος θα είχε ο πανίσχυρος Ανώτατος Ηγέτης της Επανάστασης (θέση που μέχρι τον θάνατό του το 1989 ανέλαβε ο Χομεϊνί).
Μεταξύ άλλων, άρχισαν να τίθενται σε εφαρμογή νέοι νόμοι, που πλέον δεν βασίζονταν στο κοσμικό δίκαιο αλλά στο Κοράνι: ενδεικτικά, οι γυναίκες όφειλαν να καλύπτουν το κεφάλι τους στους δημόσιους χώρους, το αλκοόλ απαγορεύτηκε, οι μη ισλαμικές επιρροές εκριζώθηκαν από την εκπαίδευση.
Η επιβολή αυτών των νόμων χαλάρωσε υπό τον πρώην Πρόεδρο Χασάν Ροχανί, έναν σχετικά μετριοπαθή πρόεδρο που επιχείρησε κατά τη θητεία του να κατηγορήσει την αστυνομία ηθικής ως «υπερβολικά επιθετική». Το 2017, ο επικεφαλής της δύναμης δήλωσε ότι δεν θα συλλαμβάνει πλέον γυναίκες για παραβίαση του κώδικα ενδυμασίας. Η κατάσταση όμως ανατράπηκε το 2020, όταν εξελέγη και ανέλαβε την εξουσία ο σκληροπυρηνικός Ιρανός Πρόεδρος Ebrahim Raisi.
Τον Ιούλιο του 2022, ο Raisi κάλεσε όλες τις κυβερνητικές οντότητες να επιβάλουν αυστηρά την «αγνότητα των γυναικών και τη χιτζάμπ» και περιέγραψε την ειρηνική αντίσταση στον νόμο περί καταναγκαστικής χιτζάμπ ως «οργανωμένη προώθηση της [ηθικής] διαφθοράς στην ισλαμική κοινωνία». Από τότε που ο Ραΐσι ανέλαβε την εξουσία, η Κυβέρνηση του Ιράν έχει εντείνει την καταστολή των θεμελιωδών δικαιωμάτων των γυναικών σε ολόκληρη τη χώρα.
Τώρα, μετά την εγχώρια και διεθνή οργή για την υπόθεση της Amini, το υπουργείο Εσωτερικών και η εισαγγελία της Τεχεράνης δήλωσαν ότι θα ερευνήσουν την υπόθεση. Το γραφείο του ΟΗΕ για τα ανθρώπινα δικαιώματα με τη σειρά του, είπε πως νεαρές γυναίκες έχουν χαστουκιστεί στο πρόσωπο, ξυλοκοπήθηκαν με ρόπαλα και οδηγήθηκαν βίαια σε αστυνομικά οχήματα τους τελευταίους μήνες.
Η Mahsa Amini δεν είναι η μόνη γυναίκα που έχασε τη ζωής της εξαιτίας των έμφυλων διακρίσεων στη χώρα, ωστόσο είναι εκείνη που ενέπνευσε τους ανθρώπους του Ιράν όσο ποτέ άλλοτε, να ξεσηκωθούν στους δρόμους και να διεκδικήσουν τα δικαιώματα των γυναικών, με όποιο κόστος.
Πιο πρόσφατα, η συγγραφέας Sepideh Rashnoo ξυλοκοπήθηκε υπό κρατική κράτηση και αναγκάστηκε να κάνει δηλώσεις στην κρατική τηλεόραση μετά τη σύλληψή της τον Ιούλιο του 2022 για την κατηγορία ότι φορούσε «ακατάλληλη χιτζάμπ» σε λεωφορείο στην Τεχεράνη. Τώρα, έρχεται αντιμέτωπη με τη φυλάκισή της, αφού κατηγορήθηκε για τη διάπραξη «εγκλημάτων εθνικής ασφάλειας».
Το 2019, μια Ιρανή ονόματι Sahar Khodayari ντύθηκε άντρας για να μπει κρυφά σε ένα γήπεδο και να παρακολουθήσει έναν αγώνα ανδρικού ποδοσφαίρου. Όταν η 29χρονη συνελήφθη από την αστυνομία και έμαθε ότι μπορούσε να περάσει έξι μήνες στη φυλακή, η Khodayari αυτοπυρπολήθηκε σε ένδειξη διαμαρτυρίας, με αποτέλεσμα να χάσει τη ζωή της. Το περιστατικό προκάλεσε οργή στη χώρα.
Η Nasrin Sotoudeh, δικηγόρος ανθρωπίνων δικαιωμάτων, φυλακίστηκε το 2018 και καταδικάστηκε σε 38 χρόνια κάθειρξη για την υπεράσπιση ορισμένων ακτιβιστριών. Παρά την άσχημη κατάσταση της υγείας της από τις απεργίες πείνας και τον COVID-19, αφού κατάφερε να πάρει για πολύ λίγες μέρες εξιτήριο, επέστρεψε σύντομα στη φυλακή.
Η ακτιβίστρια για τα πολιτικά δικαιώματα, Narges Mohammadi, φυλακίστηκε το 1998, το 2010, το 2012 και ξανά από το 2016-2020 (απελευθερώθηκε πρόωρα από ποινή φυλάκισης 16 ετών) για τον ειρηνικό ακτιβισμό της για τα δικαιώματα των γυναικών και άλλα ανθρώπινα δικαιώματα, καθώς και για τον αγώνα της κατά της θανατικής ποινής.
Η Bahareh Hedayat, εξέτισε ποινή φυλάκισης 6,5 ετών (από το 2010-2016) με την κατηγορία της ίδρυσης της ειρηνικής εκστρατείας «Ένα εκατομμύριο υπογραφές» για τον τερματισμό των διακρίσεων λόγω φύλου, ενώ πρόσφατα καταδικάστηκε σε άλλα 4 χρόνια (με έφεση) για μια ειρηνική διαμαρτυρία που πραγματοποίησε.
Τέλος, κρατούμενες – υπερασπιστές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, δημοσιογράφοι, ακτιβίστριες εργατικών δικαιωμάτων και δικηγόροι, συνεχίζουν να φυλακίζονται, συμπεριλαμβανομένων των Yasaman Aryani, Monireh Arabshahi και Mojgan Keshavarz, οι οποίες φυλακίστηκαν επειδή διαμαρτυρήθηκαν για τους νόμους περί υποχρεωτικής κάλυψης με χιτζάμπ κατά την Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας το 2019, αλλά και άλλων γυναικών – υπερασπιστών των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, όπως η Atena Daemi και Golrokh Iraee.
Οι γυναίκες στο Ιράν είναι από τις πιο μορφωμένες της Μέσης Ανατολής, ωστόσο συνεχίζουν να έρχονται αντιμέτωπες με σοβαρές παραβιάσεις των δικαιωμάτων τους και διακρίσεις. Παρά το γεγονός ότι οι Ιρανές έχουν πλήρη πρόσβαση στην εκπαίδευση, εργάζονται εκτός σπιτιού και κατέχουν δημόσια αξιώματα, απαιτείται να ντύνονται «σεμνά» δημόσια, κάτι που περιλαμβάνει τη χρήση χιτζάμπ καθώς και μακριές, φαρδιές ρόμπες.
Οι κατάφωρες διακρίσεις λόγω φύλου διαπερνούν σχεδόν όλους τους τομείς του δικαίου, αντιμετωπίζοντας τις Ιρανές γυναίκες ως πολίτες δεύτερης κατηγορίας. Μάλιστα, το Ιράν είναι ένα από τα λίγα κράτη που δεν έχουν υπογράψει και επικυρώσει τη Σύμβαση για την Εξάλειψη όλων των Μορφών Διακρίσεων κατά των Γυναικών.
Ακόμη, οι ανύπαντροι άνδρες και γυναίκες απαγορεύεται να συναναστρέφονται. Στην περίπτωση των ανήλικων μάλιστα κοριτσιών, ένα παιδί 13 ετών μπορεί να παντρευτεί, ενώ τα κορίτσια ακόμη μικρότερης ηλικίας, μπορούν να παντρευτούν νόμιμα με δικαστική και πατρική συναίνεση. Κατά το πρώτο εξάμηνο του τρέχοντος ιρανικού ημερολογιακού έτους, πάνω από 16.000 κορίτσια ηλικίας μεταξύ 10 και 14 ετών παντρεύτηκαν, σύμφωνα με επίσημα στοιχεία της κυβέρνησης.
Το Ιράν βρίσκεται στα χαμηλότερα επίπεδα της παγκόσμιας κατάταξης για την ισότητα των γυναικών. Κατατάχθηκε 148ο ανάμεσα σε 153 χώρες – Μόνο η Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό, η Συρία, το Πακιστάν, το Ιράκ και η Υεμένη σημείωσαν χειρότερη βαθμολογία.