Ο διεθνής Τύπος είναι εκστασιασμένος. Το έργο του Αμερικανού καλλιτέχνη Τζεφ Κουνς -γράφουν- θα ξεπεράσει τα όρια αυτού του κόσμου. Κυριολεκτικά. Θα πάει στο φεγγάρι. Μέσα στον Φεβρουάριο, 125 μικρά σφαιρικά γλυπτά του Κουνς που αναπαριστούν φάσεις της Σελήνης -62 όπως φαίνονται από τη γη, 62 όπως φαίνονται από το διάστημα και μία έκλειψη- κλεισμένα σε έναν κύβο θα ταξιδέψουν με το διαστημόπλοιο Nova-C στη Σελήνη. Και θα μείνουν εκεί. Για πάντα.
Τέχνη στο φεγγάρι; Σαν βγαλμένη από τις αράδες ενός σύγχρονου Ιουλίου Βερν, η ιδέα μοιάζει εκπληκτική, ίσως και ρομαντική. Μόνο που δεν είναι καθόλου.
Ας εξηγήσουμε γιατί. Το Nova-C έχει προγραμματιστεί να εκτοξευτεί στο διάστημα «όχι νωρίτερα από τα μέσα Φεβρουαρίου 2024», σύμφωνα με τη NASA. Σκοπός του, να προσσεληνωθεί στον νότιο πόλο της Σελήνης μία εβδομάδα αργότερα. Το διαστημόπλοιο είναι κατασκευασμένο από την ιδιωτική εταιρεία Intuitive Machines, στο πλαίσιο του προγράμματος της NASA Commercial Lunar Payload Services (Εμπορικές Υπηρεσίες Φορτίων για τη Σελήνη).
Για μια στιγμή, όμως: Πότε μπήκαν ιδιωτικές εταιρείες στην κούρσα του διαστήματος; Και από πότε ιδιώτες σαν τον Κουνς μπορούν να στέλνουν στο φεγγάρι αντικείμενα, καθ’ υπόδειξίν της ματαιοδοξίας τους;
Ήταν μόλις το 2018 όταν η NASA επέλεξε τις πρώτες τρεις εταιρείες που θα παρείχαν διαστημόπλοια για τη μεταφορά δικής της επιστήμης και τεχνολογίας στο διάστημα, στο πλαίσιο του προγράμματος «Άρτεμις», που ανακοινώθηκε το 2019. Μία από αυτές ήταν και η Intuitive Machines που κατασκεύασε το Nova-C και εδρεύει στο Χιούστον των ΗΠΑ. Με τον καιρό, οι εταιρείες έγιναν 14.
Το πρόγραμμα «Άρτεμις» σηματοδοτεί την επιστροφή του ανθρώπου στο φεγγάρι μετά από μισό αιώνα. Γιατί το είδος μας δεν έχει πατήσει το πόδι του στον μοναδικό φυσικό δορυφόρο της Γης από τον Δεκέμβριο του 1972, όταν προσσεληνώθηκε η αποστολή Απόλλων 17, η τελευταία του ομώνυμου προγράμματος της NASA που είδε πρώτο τον Νιλ Άρμστρονγκ κι έπειτα άλλους 11 αστροναύτες να περπατούν στη Σελήνη. Μια δοκιμαστική αποστολή χωρίς αστροναύτες, η Άρτεμις Ι, πραγματοποιήθηκε το 2022. Η πρώτη προσσελήνωση αναμένεται να γίνει με το Άρτεμις ΙΙΙ. Λόγω καθυστερήσεων, δεν αναμένεται να συμβεί το 2025, όπως είχε προγραμματιστεί.
Η Intuitive Machines, λοιπόν, εξασφάλισε συμβόλαιο 77,2 εκατ. δολ. με τη NASA, με επιπλέον κίνητρο 2,5 εκατ. δολ. για να μεταφέρει πέντε φορτία στο Oceanus Procellarum, ένα σκοτεινό σημείο της Σελήνης, που έχει κεντρίσει ιδιαίτερα το ενδιαφέρον των επιστημόνων. Εκτός από έργα του Κουνς, το Nova-C θα κουβαλά μεταξύ άλλων επιστημονικά εργαλεία, κάμερες και μια συλλογή αφηγήσεων σε μικροδιαφάνειες. Μάλιστα, είναι πάλι ιδιωτική εταιρεία -με ειδίκευση στα αθλητικά είδη- η Columbia, που θα προμηθεύσει το Nova-C με μια θερμοανακλαστική επένδυση σχεδιασμένη για την προστασία από τις ακραίες θερμοκρασίες της Σελήνης.
Για να το καταστήσουμε απολύτως σαφές: Αυτό που πιθανόν θα επιτευχθεί τον Φεβρουάριο, εφόσον το Nova-C καταφέρει να προσσεληνωθεί, δεν έχει προηγούμενο στην ιστορία της ανθρωπότητας.
Καταρχάς, είναι η πρώτη φορά που θα αγγίξουν τη Σελήνη ιδιωτικές εταιρείες με διαστημόπλοια και rover δικής τους κατασκευής και όχι της NASA, όπως γινόταν μέχρι σήμερα, αν και με την αδρή χορηγία της τελευταίας μέσω του προγράμματος «Άρτεμις».
Δεύτερον, και σημαντικότερο: «Εκτός από τα φορτία της NASA, οι εταιρείες ενθαρρύνονται επίσης να μεταφέρουν [στη Σελήνη] και εμπορικά», όπως σημειώνεται στην ιστοσελίδα της NASA. Με απλά λόγια, θα μπορούν να μεταφέρουν οτιδήποτε μπορεί να παραγγέλνουν οι πελάτες τους. Το φορτίο δεν επιβάλλεται να είναι επιστημονικό. Τα έργα του Κουνς δεν είναι επιστήμη. Ούτε ήταν το DNA του πρώην Αμερικανού προέδρου Τζον Κένεντι, η τούφα από τα μαλλιά του συγγραφέα επιστημονικής φαντασίας Άρθουρ Κλαρκ, οι στάχτες του δημιουργού του Σταρ Τρεκ Τζην Ροντενμπέρι και άλλων 65 ατόμων, που κουβαλούσε ένα άλλο ιδιωτικά κατασκευασμένο διαστημόπλοιο, το Pelegrine One.
Το Pelegrine One, της αμερικανικής Astrobotics Technology, εκτοξεύτηκε μόλις στις 8 Ιανουαρίου 2024 και ήταν η πρώτη ιδιωτική σεληνιακή αποστολή που χρηματοδοτήθηκε από τη NASA για να μεταφέρει πέντε πειράματα κόστους κατασκευής 9 εκατ. δολ. Για τον σκοπό αυτό, η NASA πλήρωσε την Astrobotics 108 εκατ. δολ. στο πλαίσιο του Commercial Lunar Payload Services. Η αποστολή όμως δεν ολοκληρώθηκε ποτέ, καθώς το διαστημόπλοιο ανεφλέγη στην ατμόσφαιρα εξαιτίας σοβαρής βλάβης.
Χαρακτηριστικό ωστόσο ήταν ένα θριαμβευτικό δελτίο Τύπου που δημοσιεύτηκε την ημέρα εκτόξευσης του Pelegrine One: «H DHL μεταφέρει αναμνηστικά πελατών της στο φεγγάρι», ανακοίνωνε. Η DHL είχε συνάψει συμφωνία συνεργασίας με την Astrobotics, κι έτσι καθίστατο εφικτό «να συνδεθούν σημαντικές αναμνήσεις από τη Γη με το Φεγγάρι, για πάντα».
Είχαν φορτώσει λοιπόν στο Pelegrine (φανταστείτε το σε μέγεθος μικρού αυτοκινήτου) ειδικά «Σεληνιακά Κουτιά» που περιείχαν ό,τι διάφοροι ματαιόδοξοι θέλησαν να στείλουν στο φεγγάρι πληρώνοντας κάτι λιγότερο από 500 δολάρια. Το μέγεθος του «αναμνηστικού» δεν έπρεπε να ξεπερνά τα 2,5 x 5 εκατοστά, αλλά πέρα από αυτό, δεν υπήρχαν ιδιαίτεροι περιορισμοί ως προς το είδος των «δεμάτων».
Το πιο ανησυχητικό είναι πως η NASA παραδέχτηκε σε συνέντευξη Τύπου ότι το φορτίο του Pelegrine One δεν ήταν υπό τον έλεγχό της. Μπορεί να χρειάστηκε έγκριση, όπως όλα όσα εκτοξεύονται από αμερικανικό έδαφος, αυτή όμως δόθηκε με κριτήρια κυρίως την εθνική ασφάλεια και την εξωτερική πολιτική. Στην ουσία η NASA είναι ένας ακόμα πελάτης σε αυτή την αποστολή – ο βασικός, αλλά όχι ο μοναδικός. Υπάρχουν κι άλλοι που πληρώνουν για να ενσωματώσουν τεχνολογία στο διαστημόπλοιο και να στείλουν πακέτα στο διάστημα.
Το Pelegrine One απέτυχε, όμως το Nova-C ή κάποια από τις επόμενες αποστολές θα πετύχει.
Οι εταιρείες το γνωρίζουν αυτό, κι επεκτείνουν τις «υπηρεσίες» τους. Είναι χαρακτηριστικό ότι η αμερικανική εταιρεία Celestis, που προσέφερε ήδη υπηρεσίες μεταφοράς ανθρώπινης τέφρας στο διάστημα, διαφημίζει πλέον πως αν θέλετε να πάνε οι στάχτες σας μια βόλτα στο φεγγάρι ή να στείλετε το DNA σας στο διάστημα (ναι, καλά διαβάσατε), μπορείτε τώρα να το κλείσετε στην ιστοσελίδα τους σε τιμή ευκαιρίας που φτάνει τα 12.995 δολάρια .
Πριν το Pelergine One, οι πρώτοι που προσπάθησαν να προσσεληνώσουν διαστημόπλοιο κατασκευασμένο από ιδιωτική εταιρεία ήταν οι Ισραηλινοί. Το 2019, το ρομποτικό διαστημόπλοιο Beresheet («Γένεση» ή «Εν Αρχή», στα εβραϊκά) εκτοξεύτηκε κουβαλώντας μεταξύ άλλων έναν δίσκο με επιστημονικές πληροφορίες 30 εκατομμυρίων σελίδων του ιδρύματος Arch Mission, μια χρονοκάψουλα με εβραϊκά πολιτισμικά σύμβολα, τη Βίβλο και… κάτι χιλιάδες βραδύπορα, ένα είδος μικρών αρθρωτών ζώων.
Το Beresheet κατάφερε να μπει σε τροχιά γύρω από τη Σελήνη, που ήταν επιτυχία καθώς το έχουν καταφέρει μόνο οι ΗΠΑ, η πρώην ΕΣΣΔ, η Κίνα, η Ιαπωνία, η Ινδία και η Ευρωπαϊκή Διαστημική Εταιρεία. Τελικά όμως συνετρίβη πριν την προσσελήνωση (μόνο οι ΗΠΑ, η πρώην ΕΣΣΔ και η Κίνα είχαν μέχρι πρόσφατα καταφέρει να προσσεληνωθούν, ενώ στη λίστα προστέθηκαν το 2023 η Ινδία και το 2024 η Ιαπωνία). Και τότε, εμπνευστές της αποστολής βρέθηκαν αντιμέτωποι με το αμείλικτο ερώτημα: Μήπως είχαν μόλις σκορπίσει στην επιφάνεια της Σελήνης το πιο ανθεκτικό ζώο στο γνωστό σύμπαν – μερικές χιλιάδες υπεραφυδατωμένα βραδύπορα; Τα βραδύπορα μπορούν να περνούν σε αδρανή κατάσταση στην οποία όλες οι μεταβολικές λειτουργίες τους σταματούν και μπορούν να επιβιώσουν σε συνθήκες που η ανθρώπινη ζωή δεν μπορεί. Το φοβερό είναι πως μπορούν να… ξαναζωντανεύουν. Επιστήμονες έχουν καταφέρει να επαναφέρουν στη ζωή βραδύπορα που βρίσκονταν ακόμα και δέκα χρόνια σε κατάσταση αδράνειας. Ο άνθρωπος μόλις έχει αρχίσει να καταλαβαίνει γιατί αυτή η μορφή ζωής είναι τόσο ανθεκτική στα πιο εχθρικά περιβάλλοντα.
Κανείς λοιπόν δεν ξέρει τι απέγιναν τα βραδύπορα, και κυρίως τι επιπτώσεις μπορεί να έχει η παρουσία τους στη Σελήνη.
Το 2023, η βρετανική εταιρεία συμβούλων PWC προέβλεπε σε έκθεση 11% μελλοντική ανάπτυξη ετησίως για τον διαστημικό τομέα διεθνώς, τον οποίο εκτιμούσε στα 469 δισ. δολ. Η δε Morgan Stanley εκτιμούσε ότι τα έσοδα από τη διεθνή διαστημική βιομηχανία μπορούν να ξεπεράσουν το 1 τρισεκατομμύριο δολάρια μέχρι το 2040. Ενδέχεται να προκύψουν επενδυτικές ευκαιρίες στους τομείς της δορυφορικής ευρυζωνικότητας, της γρήγορης παράδοσης προϊόντων και ίσως του σεληνιακού τουρισμού, σημειωνόταν.
Ήδη από το 2022, η εταιρεία Virgin Galactic ξεκίνησε να πουλά εισιτήρια για διαστημικό τουρισμό, και βρήκε άμεσα 700 πελάτες, οι οποίοι πλήρωσαν 450.000 δολ. για να ταξιδέψουν 90 λεπτά στα 300.000 πόδια πάνω από τη Γη.
Την ίδια χρονιά, η εταιρεία αεροδιαστημικής τεχνολογίας SpaceX του Έλον Μασκ ξεκίνησε να συνεργάζεται με μια καναδική για να στείλει δορυφόρους με διαφημιστικές πινακίδες στο διάστημα, οι οποίες θα φωτίζονται τη νύχτα. Δεν βλέπουμε που δεν βλέπουμε πια τ’ αστέρια στις μεγάλες πόλεις, πνιγμένα καθώς είναι στο φως της «ανάπτυξης», στο εγγύς μέλλον ο τυφώνας του καπιταλισμού μπορεί να παρασύρει αμετάκλητα στην ανυπαρξία τα ελάχιστα μεταξωτά κουρέλια ρομαντισμού που έχουν απομείνει στην καρδιά μας. Θα στρέφουμε το βλέμμα στο φεγγάρι, και φωτεινές διαφημιστικές πινακίδες θα ρίχνουν ένα ξεγυρισμένο χαστούκι στα όνειρά μας.
Και όχι μόνο αυτό, αλλά μπορεί να αρχίζουν να πωλούνται οικόπεδα στη Σελήνη. Το 2022, δημοσιεύτηκε μια τουλάχιστον αμφιλεγόμενη έκθεση από το βρετανικό Ινστιτούτο Άνταμ Σμιθ. Η ιδιωτικοποίηση του φεγγαριού -υποστήριζε- είναι η επόμενη φοβερή ιδέα για την εξάλειψη της φτώχειας στη γη. Ο μοναδικός δορυφόρος του πλανήτη μας θα πρέπει να χωριστεί σε οικόπεδα, τα οποία οι χώρες θα ενοικιάζουν σε επιχειρήσεις. Θα αναπτυχθεί έτσι η οικονομία, διατεινόταν. Θα ακολουθήσουν ανακαλύψεις – και διαστημικός τουρισμός.
Είναι πασιφανές ότι έχει ξεκινήσει μια φρενήρης κούρσα ανταγωνισμού για την ιδιωτικοποίηση του διαστήματος. Ο άνθρωπος οδεύει για άλλη μια φορά προς την ύβρη, και η Συνθήκη Εξωατμοσφαιρικού Διαστήματος, η οποία υπογράφηκε πριν 57 χρόνια, δεν μπορεί να τον σταματήσει. Γιατί όταν υπογράφηκε, κανείς δεν φανταζόταν τις σημερινές εξελίξεις. Έτσι, προβλέπει μεν ότι το Διάστημα ανήκει «σε όλη την ανθρωπότητα» και απαγορεύει την εκμετάλλευση από μεμονωμένες χώρες, ωστόσο δεν ορίζει με σαφήνεια πλαίσιο δράσης για εταιρείες και ιδιώτες. Το κενό επιχειρήθηκε να καλυφθεί με την πρόσφατη Συμφωνία «Άρτεμις», που υπογράφεται από 32 κράτη και επεκτείνει την προστασία σε σεληνιακά σημεία ιστορικής σημασίας. Και πάλι όμως η συμφωνία αφορά σε κράτη, όχι σε ιδιώτες, παρόλο που απαιτεί από τα πρώτα εποπτικό ρόλο.
Αντίθετα, γίνονται μεμονωμένα κινήσεις προς τη θεσμοθέτηση της ιδιωτικής πρωτοβουλίας στη Σελήνη. Το 2015, το αμερικανικό Κογκρέσο, υπό την προεδρία του Μπάρακ Ομπάμα, πέρασε νόμο που παραχωρεί σε αμερικανικές εταιρείες το δικαίωμα στην εμπορική εκμετάλλευση, ανάκτηση και χρήση πόρων του διαστήματος. Μπορεί η Συνθήκη του Διαστήματος να προβλέπει ότι το Διάστημα και τα Σώματά του δεν ανήκουν σε κανένα, αλλά οι ΗΠΑ επιχειρηματολόγησαν ότι δεν διεκδικούν κυριότητα. Έπειτα, ο Ντόναλντ Τραμπ με εκτελεστική του εντολή επικύρωσε κι ενθάρρυνε περαιτέρω την πολιτική εμπορευματοποίησης του διαστήματος.
Όταν έμαθαν ότι η εταιρεία Celestis θα μετέφερε ανθρώπινη τέφρα με το Pelegrine One προς εναπόθεση στη Σελήνη, οι Ινδιάνοι Navajo εξανέστησαν. «Η πράξη της εναπόθεσης ανθρώπινων υπολειμμάτων και άλλων υλικών που θα μπορούσαν να εκληφθούν ως απορρίμματα σε οποιαδήποτε άλλη τοποθεσία, στο φεγγάρι ισοδυναμεί με βεβήλωση αυτού του ιερού χώρου», έγραψε στις 21 Δεκεμβρίου ο πρόεδρος των Navajo Buu Nygren στον διοικητή της NASA Μπιλ Νέλσον και άλλους αξιωματούχους. Ζητούσε την καθυστέρηση της αποστολής. «Το φεγγάρι κατέχει ιερή θέση στην κοσμολογία των Navajo», διευκρίνιζε σε άλλη δήλωση. «Η ιδέα της μετατροπής του σε ησυχαστήριο για ανθρώπινα υπολείμματα είναι βαθιά ενοχλητική και μη αποδεκτή από τον λαό μας και πολλές άλλες φυλές».
Άλλες αντιδράσεις δεν εντοπίσαμε, εκτός από ένα ψήφισμα που μπορείτε κι εσείς να υπογράψετε και καλεί να μη σταλούν τα έργα του Κουνς στο φεγγάρι, γιατί δίνεται «το μήνυμα ότι η επιφάνεια του φεγγαριού είναι προς πώληση για όποιον έχει τα χρήματα να στείλει τα αγαπημένα του αντικείμενα». Καλεί σε προστασία της Σελήνης και σε ασφαλή επιστημονική έρευνα.
Το φεγγάρι ανήκει σε όλους και ταυτόχρονα σε κανέναν. Κι όμως, παραδίδεται βορά στην εν πολλοίς ανεξέλεγκτη ιδιωτική πρωτοβουλία. Σαν να μην έφτανε που καταστρέφουμε τον δικό μας πλανήτη, τώρα βαλθήκαμε θα καταστρέψουμε και τον μοναδικό φυσικό δορυφόρο της Γης – που ρυθμίζει τον άξονά της κι εμπνέει τα όνειρά της.
Οι Navajo μελετούν τον ουρανό εδώ και αιώνες. Η αστρονομία τους εντάσσεται στη γενικότερη φιλοσοφία τους, που απέχει παρασάγγας από τη δυτική. Ο κόσμος των Navajo περιλαμβάνει ένα σύμπαν όπου όλα συνδέονται μεταξύ τους και ταυτόχρονα το κάθε κομμάτι εμπεριέχει ολόκληρο το σύμπαν. Οι δυτικοί βλέπουν τον εαυτό τους έξω από τη φύση και το σύμπαν και ανοίγουν πόλεμο μαζί τους.
Ποιος όμως χάνει μέχρι τώρα;