Ως επισκέπτης των Ηνωμένων Πολιτειών, ο Πάπας Φραγκίσκος έχει να αντιμετωπίσει μία μικρή πρόκληση: τα αγγλικά του. Στοπλαίσιο της επίσκεψής του στις ΗΠΑ, ο ποντίφικας θα δώσει 18 ομιλίες, από τις οποίες μόλις τέσσερις θα είναι στα αγγλικά. Για τις υπόλοιπες θα προστρέξει στη μητρική του γλώσσα, την ισπανική, μέσω της οποίας θα του είναι ευκολότερο να μεταφέρει το μήνυμα της Καθολικής Εκκλησίας.
Αυτό, προφανώς, δεν εκπλήσσει. Σε αντίθεση με την αγιοποίηση του πατέρα Χουνίπερο Σέρα, η τελετή της οποίας έγινε από τον Πάπα Φραγκίσκο με μία – πρωτότυπη – γλωσσική αλλαγή: οι κύριες προσευχές της λειτουργίας, συμπεριλαμβανομένης της θείας ευχαριστίας, λέχθηκαν στα λατινικά.
«Είναι πολύ περίεργο», είπε ο καθολικός ιερέας και καθηγητής του Georgetown University, Τζον Ο’ Μάλεϊ. «Δεν είναι πρωτάκουστο, ωστόσο δεν έχει και πολύ νόημααν είσαι αγγλόφωνος ή ισπανόφωνος ιερέας να ψάλεις στα λατινικά».
Μέχρι και λίγο μετά τα μέσα του 20ού αιώνα, τα λατινικά αποτελούσαν βασικό στοιχείο της καθολικής πίστης: οι ιερείς χρησιμοποιούσαν τη λατινική γλώσσα σε ολόκληρη τη λειτουργία. Ήταν, δηλαδή, κάτι ανάλογο με τα αρχαία ελληνικά και την ορθόδοξη λειτουργία, κατά τη διάρκεια της οποίας λίγα καταλαβαίνει ο πιστός. Το καθολικό τελετουργικό είχε πάρει τη συγκεκριμένη μορφή από τα μέσα του 16ου αιώνα, όταν και εγκρίθηκε από τα αρμόδια όργανα του Βατικανού.
Όσο μικρή καιαν είναι αυτή η αλλαγή, μας θυμίζει πάντως ότι καμία πρωτοβουλία του Πάπα – έστω και ασήμαντη – δεν μένει μακριά από ιστορικούς συμβολισμούς. Ίσως αυτός να είναι ο πιο σκληρός αντίπαλος στην προσπάθεια του Πάπα Φραγκίσκου να φιλελευθεροποιήσει την Καθολική Εκκλησία.
Το 1970 αποτέλεσε έτος ριζικών αλλαγών για τον καθολικισμό, καθώς δημοσιεύθηκε από τον Πάπα Παύλο τον 6ο μία νέα μορφή λειτουργίας, το λεγόμενο Missale Romanum. Από τότε, η Καθολική Εκκλησία επέτρεψε τη χρήση των τοπικών και εθνικών γλωσσών για όλα τα μέρη της θείας λειτουργίας. Την απόφαση για τη στροφή αυτή είχε ήδη λάβει το Δεύτερο Συμβούλιο του Βατικανού. Με το διάταγμα Sacrosanctum Consilium, οι επίσκοποι αποφάσισαν να φέρουν τη θεία λειτουργία πιο κοντά στις μάζες των καθολικών, απλοποιώντας το τελετουργικό, προωθώντας τη συμμετοχή των πιστών στη λειτουργία και τελικά επιτρέποντας τη χρήση της δημοτικής γλώσσας.
Αν και «θρησκευτικά φιλελεύθερη», ή ακριβώς επειδή ήταν «θρησκευτικά φιλελεύθερη», η νέα λειτουργία προκάλεσε τριβές μεταξύ των ιερέων της Καθολικής Εκκλησίας. Η λειτουργία στα λατινικά έγινε από πολλούς επισκόπους σύμβολο πίστης στις παραδοσιακές αρχές της καθολικισμού. H Αγία Έδρα έδωσε μάλιστα άδεια σε θρησκευτικές οργανώσεις να πραγματοποιούν τη θεία λειτουργία στα λατινικά.
Η υποδοχή του Μπαράκ Ομπάμα στον Πάπα Φραγκίσκο, στοπλαίσιο της πρώτης επίσκεψης του Ποντίφικα στις ΗΠΑ.
Στα τέλη του 1970, ο αριθμός των «παραδοσιακών» ιερέων αυξήθηκε σημαντικά λόγω της έντονης «ακτιβιστικής» δράσης μίας συντηρητικής ομάδας πατέρων, της οποίας ηγείτο ο Γάλλος Μαρσέλ Λεφέβρ και η οποία επιθυμούσε την κατάργηση της λειτουργίας στη δημοτική και την επιστροφή στα λατινικά. To 1984, ο Πάπας Ιωάννης Παύλος o 2ος αφόρησε τους «αποστάτες», επιτρέποντας ωστόσο την ευκολότερη παροχή αδειών για να πραγματοποιείται η θεία λειτουργία με το τελετουργικό του 16ου αιώνα.
Το 2007, ο Πάπας Βενέδικτος ο 16ος, σε μία προσπάθεια σύγκλισης «παραδοσιακών» και «εκσυγχρονιστών», χαρακτήρισε τις δύο εκδοχές του τελετουργικού ως «δύο διαφορετικές πτυχές της μίας και μοναδικής λειτουργίας της Ρώμης». Αποφάσισε μάλιστα ότι οι ιερείς δεν θα χρειάζονταν πλέον άδεια για να ακολουθήσουν το παραδοσιακό τελετουργικό, ενώ προέτρεψε και τους ιερείς να μάθουν να πραγματοποιούν τη λειτουργία και στα λατινικά, καθώς επρόκειτο για «εξαιρετική» μορφή έκφρασης της αγάπης προς το θεό, όπως είχε πει ο ίδιος.
Πίσω από τη μάχη των δύο διαφορετικών τελετουργικών αναδύεται η αντιπαράθεση που υπάρχει από δεκαετίες στους κόλπους της Καθολικής Εκκλησίας μεταξύ των συντηρητικών ιερέων και όσων επιθυμούν να πραγματώσουν το aggiornamento, την ανανέωση δηλαδή του θρησκευτικού μηνύματος του Βατικανού και την ανταπόκρισή του στις ανάγκες της σύγχρονης ζωής.
Αυτό είναι που κάνει τη σημερινή επιλογή του Πάπα Φραγκίσκου ενδιαφέρουσα. Φαίνεται ότι ο ποντίφικας θέλει να δώσει σε όλους το μήνυμα ότι είναι έτοιμος, ανάμεσα στις υπόλοιπες προοδευτικές πρωτοβουλίες του, να υπερκεράσει τις παλαιές αντιπαραθέσεις της Ρώμης. Είναι ο πρώτος Πάπας που δεν έχει συμμετάσχει την τελευταία πεντηκονταετία στο Δεύτερο Συμβούλιο του Βατικανού, το εκκλησιαστικό όργανο στο οποίο και αναπτύσσονται κατά βάση οι αντιπαραθέσεις μεταξύ των διάφορων αντιλήψεων στην Καθολική Εκκλησία. «Αυτό είναι καλό», λέει ο Ο’ Μάλεϊ, «καθώς έτσι μένει μακριά από τις συγκρούσεις του Συμβουλίου».
Εκτός από το μήνυμα ενότητας που ο Πάπας Φραγκίσκος ήθελε να στείλει μέσα από τα λατινικά, η απόφαση του να ψάλει στα λατινικά εμπεριείχε και τον συμβιβασμό του βολικού: μέτρια αγγλικά και αρκετά ισπανικά, ο ποντίφικας είπε να κάνει και μία αλλαγή, ενσωματώνοντας μία νέα γλώσσα στην επίσκεψή του στις ΗΠΑ. Όσο μικρή και αν είναι αυτή η αλλαγή, μας θυμίζει πάντως ότι καμία πρωτοβουλία του Πάπα – έστω και ασήμαντη – δεν μένει μακριά από ιστορικούς συμβολισμούς. Ίσως αυτός να είναι ο πιο σκληρός αντίπαλος στην προσπάθεια του Πάπα Φραγκίσκου να φιλελευθεροποιήσει την Καθολική Εκκλησία.