5.498.000 ευρώ και 12 χιλιόμετρα φτιαγμένα από κονσερτίνες. Ο Χρήστος Παπουτσής βρίσκεται στο τιμόνι του Υπουργείου Προστασίας του Πολίτη κι ένας φράχτης κατασκευάζεται στο μοναδικό χερσαίο σύνορο μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας τον Φεβρουάριο του 2012 φιλοδοξώντας να συμβάλει στην αντιμετώπιση της παράνομης μετανάστευσης και τον περιορισμό της δράσης των διακινητών της. Ένας αέναος εμφύλιος πόλεμος στην εγγύς Ανατολή και μια θαλάσσια δίοδος οδηγούν τρία χρόνια μετά στο αποκορύφωμαα του προσφυγικού ζητήματος. Ναυάγια, πνιγμοί, αποτρόπαιες φρικιαστικές εικόνες που διεκδικούν τα 15 λεπτά ευαισθησίας της καθημερινής περιήγησής μας στα social media μαζί με εκδηλώσεις πρωτοφανούς αλληλεγγύης κι επιχειρήσεις διάσωσης των αγνοουμένων προσφύγων που αναζήτησαν μια καλύτερη τύχη στο δρόμο της Ευρώπης βάζοντας άθελά τους τα «νερά του Αιγαίου» καθημερινά στην πρώτη γραμμή των ειδήσεων.
2012, o Χρήστος Παπουτσής στον Έβρο
Σε συνέντευξή τους στην Εφημερίδα των Συντακτών, τρεις αρμόδιοι υπουργοί κλήθηκαν να απαντήσουν στο πως βλέπουν σήμερα τον φράχτη που υψώθηκε επί πρωθυπουργίας Γιώργου Παπανδρέου, την ώρα που φουντώνουν οι φωνές προς την κυβέρνηση να τον ρίξει και να φανεί συνεπής σε όσα έλεγε από τη θέση της αντιπολίτευσης. Ο Γιάννης Μουζάλας, ως Αναπληρωτής υπουργός Μεταναστευτικής Πολιτικής θεωρεί πως δεν αποτελεί στην παρούσα φάση λύση για τον τερματισμό της προσφυγικής κρίσης. Η άποψη βεβαια της Υπεύθυνης Τομέα Ενημέρωσης και Επικοινωνίας του Γραφείου Ύπατης Αρμοστείας ΟΗΕ για τους πρόσφυγες, Καίτης Κεχαγιόγλου, ήταν εξ αρχής πως αν κλείσεις μια πόρτα κάπου, ένα παράθυρο θα ανοίξει κάπου αλλού. «Όταν τοποθετήθηκε ο φράκτης, είχαμε προειδοποιήσει ότι αυτό θα οδηγούσε απελπισμένους πρόσφυγες να κινηθούν προς τα νησιά, πραγματοποιώντας ένα πιο δύσκολο ταξίδι. Όλες οι χώρες έχουν το δικαίωμα να προστατεύουν τα σύνορά τους, η τοποθέτηση εμποδίων ωστόσο απλά μεταφέρει το ζήτημα αλλού χωρίς να το λύνει. Οι άνθρωποι που φθάνουν στην Ελλάδα κατά το 94% είναι πρόσφυγες κυρίως από τη Συρία, το Ιράκ και το Αφγανιστάν. Είναι άτομα που φεύγουν από τον πόλεμο ή από διώξεις και από παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων μην έχοντας άλλη επιλογή. Δυστυχώς επαληθεύθηκαν οι φόβοι μας με τους δεκάδες νεκρούς στο Αιγαίο το 2015. Οι λύσεις που μπορούν να δωθούν πλέον είναι είτε η παύση του πολέμου είτε η μετεγκατάσταση αυτών των ανθρώπων στην Ευρώπη και σε γειτονικές τους χώρες ώστε να μην είναι αναγκασμένοι να προβούν σ’ ένα επικίνδυνο ταξίδι».
Μήπως τελικά ο φράχτης αποπροσανατολίζει την συζήτηση από το πραγματικό διακύβευμα, δηλαδή την ασφαλή διέλευση κι εν τέλει την ομαλή εγκατάσταση των εχόντων δικαίωμα ασύλου; Αυτός ακριβώς είναι ο ισχυρισμός του Κωστή Τσιτσελίκη, καθηγητή του τμήματος Βαλκανικών Σλαβικών και Ανατολικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας και προέδρου της Ελληνικής Ένωσης για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου. «Ο φράχτης δε συμβαδίζει με την βασική αρχή του προσφυγικού δικαίου για την διασφάλιση της αβλαβούς και απρόσκοπτης διάβασης των συνόρων εκείνων που έχουν δικαίωμα διατύπωσης αιτήματος ασύλου. Στη συνέχεια είναι στην διακριτική ευχέρεια του κράτους να αποφασίσει για την αποδοχή ή την απόρριψη του αιτήματος σύμφωνα με το εθνικό και διεθνές δίκαιο, την απόδοση δηλαδή του καθεστώτος του πρόσφυγα ή την διενέργεια απέλασης προς την χώρα καταγωγής. Ο φράχτης αρχικά λειτούργησε αποτρεπτικά μειώνοντας κατά πολύ τους αριθμούς εισόδου από εκείνο το συγκεκριμένο σημείο τελικά όμως οδήγησε τους ανθρώπους που αναζητούσαν πέρασμα προς άλλα σημεία, ενώ συνέβαλε στην άνοδο των τιμών που χρεώνουν οι διακινητές, με αποτέλεσμα την αύξηση του κινδύνου και τον πολλαπλασιασμό των θανάτων». Ο ίδιος θεωρεί πως ο φράχτης αποτελεί ένα αμφισβητούμενο μέτρο από μόνο του που δεν εξυπηρετεί τίποτα απολύτως ως προς τη διαχείριση του προσφυγικού ζητήματος αφού ασφαλής διέλευση μπορεί να γίνει από οποιοδήποτε σημείο της ελληνοτουρκικής μεθορίου, αρκεί να υπάρχει συνεργασία, όπως συμβαίνει στην Ειδομένη μεταξύ Ελλάδας και Πρώην Γιουγκοσλαβικής Δημοκρατίας της Μακεδονίας. «Είναι θλιβερό το γεγονός πως αμφισβητείται πολύ συχνά το θεμελιώδες δικαίωμα στην ασφαλή διέλευση από τον κυρίαρχο πολιτικό και δημόσιο λόγο. Η τήρηση της νομιμότητας δεν είναι κάτι που αφορά τους “μακρινούς ξένους” αλλά πρέπει να αποτελεί συστατικό στοιχείο της δικής μας δημοκρατίας. Η επίλυση της προσφυγικής κρίσης απαιτεί σοβαρές πολιτικές αποφάσεις βασισμένες στο δίπολο ασφαλής διέλευση – ασφαλής εγκατάσταση. Εκτός κι εάν προσπαθήσει η ΕΕ να λύσει το πρόβλημα στη ρίζα του, συμβάλλοντας ουσιωδώς στον τερματισμό του πολέμου της Μέσης Ανατολής. Διαφορετικά ο χειμώνας προβλέπεται δύσκολος και οι φράχτες κάθε είδους δεν θα ωφελήσουν κανέναν».
ασφαλής διέλευση μπορεί να γίνει από οποιοδήποτε σημείο της ελληνοτουρκικής μεθορίου, αρκεί να υπάρχει συνεργασία, όπως συμβαίνει στην Ειδομένη μεταξύ Ελλάδας και Πρώην Γιουγκοσλαβικής Δημοκρατίας της Μακεδονίας
Ειδομένη, Αύγουστος 2015 (φωτό: Γιώργος Παπαδόπουλος)
«Ένας φράχτης που διχάζει. Ένας φράχτης που διαιρεί. Ένας φράχτης προκαλεί εντάσεις. Διαιρεί χώματα, λαούς, ανθρώπους. Διχάζει γνώμες. Ανασύρει ρατσιστικά και φοβικά πρότυπα». Έτσι προλογίζει η Νατάσα Γκαρά ένα πρόσφατο άρθρο της σχετικά με το πολύπλευρο ζήτημα της φύλαξης των συνόρων της χώρας. Η βουλευτής Έβρου ωστόσο θεωρεί πως η συζήτηση για τη διαχείριση του προσφυγικού ζητήματος δεν μπορεί να περιορίζεται μόνο στον φράχτη, τονίζοντας πως η αντιμετώπιση της προσφυγικής κρίσης χρήζει συνολικής και ευρωπαϊκής αντιμετώπισης. «Βασικό μας μέλημα είναι η δημιουργία ασφαλών διόδων για τους πρόσφυγες, ώστε να μετακινούνται συντεταγμένα και ελεγχόμενα. Για τον λόγο αυτό προτείνουμε και πιέζουμε να αναγνωριστεί η Τουρκία ως χώρα υποδοχής, οι πρόσφυγες να καταγράφονται εκεί, έπειτα με αξιόπλοα πλοία ή οδικώς να φτάνουν στη χώρα προορισμού τους με ασφάλεια και αξιοπρέπεια ενώ η Ελλάδα θα παίζει ρόλο διόδου. Αυτό βέβαια απαιτεί τόσο τη συνεργασία της Ευρώπης , όσο της Τουρκίας και της Βουλγαρίας, ώστε οι προσφυγικές ροές να μην καθορίζονται από τους “δουλεμπόρους” και η μετακίνηση να γίνεται συντεταγμένα. Διεκδικούμε από την Ευρώπη να δείξει την αλληλεγγύη της και να μη μετατρέπεται φρούριο στήνοντας τείχη και φράχτες». Παρότι πρόκειται για ένα θέμα που ξεφεύγει από τους κόλπους της εσωτερικής πολιτικής και κοινωνίας, δεν αποτελεί αμελητεό παραγοντα η αντιμετώπιση του από τους κατοίκους μιας γεωστρατηγικής θέσης που συζητιέται εντόνως σε τοπικό και διεθνές επίπεδο. «Εκτιμώ ότι οι ντόπιοι, όπως και όλοι μας, επιθυμούν να ζουν σε μία περιοχή που δε διαταράσσεται η ασφάλεια και η σταθερότητα. Εδώ και δεκαετίες, ο Έβρος δέχεται πρόσφυγες και μετανάστες και οι κάτοικοι έχουν δείξει την αλληλεγγύη και την προσφορά τους».
Το περασμένο Σάββατο πραγματοποιήθηκε διαδήλωση στο χωριό Καστανιές με την πανελλαδική συμμετοχή πολιτών και συλλογικοτήτων από Αθήνα, Λάρισα, Θεσσαλονίκη, Κομοτηνή. Ο Δημήτρης Βαρελτζής από την Πρωτοβουλία Αθήνας ενάντια στον φράχτη του Έβρου εξηγεί γιατί η βούληση που έχει η επιδείξει η κοινωνία όσον αφορά την στήριξη των προσφύγων δημιουργεί την ανάγκη -αλλά και τη δυνατότητα- να υπάρξουν στο μέλλον κι άλλοι τέτοιοι κινηματικοί κόμβοι. «Ένα πράγμα το οποίο πρέπει να χουμε στο νου μας είναι πως η ύπαρξη του φράχτη στον Έβρο και οπουδήποτε αλλού δεν θα εμποδίσει τους ανθρώπους από το να συνεχίσουν να προσπαθούν να ξεφύγουν από τον πόλεμο,την φτώχεια,τις διώξεις που βιώνουν στις χώρες τους. Η κατασκευή αυτή λειτουργεί ως βασικός πυλώνας μιας ορισμένης βιοπολιτικής της ΕΕ και των κρατών-μελών , εξωθώντας τους μετανάστες στο θάνατο, ταυτόχρονα όμως αποτελεί το κυρίαρχο σύμβολο μιας Ευρώπης, οχυρωμένης απέναντι στους πρόσφυγες. Από την πλευρά μας είναι ξεκάθαρη η τοποθέτηση μας επί του ζητήματος: πρέπει να πέσει,να διασφαλιστεί ασφαλής δίοδος για τους πρόσφυγες και τους μετανάστες διατηρώντας τη δυνατότητα να μετακινηθούν ελεύθερα». Επιστρέφοντας στην πρόσφατη υπουργική συνέντευξη, ο Αναπληρωτής υπουργός Προστασίας του Πολίτη, Νίκος Τόσκας υποστηρίζει πως η χώρα αγκαλιάζει τους πρόσφυγες χωρίς να προσπαθεί να τους απομονώσει, ενώ ο Θοδωρής Δρίτσας από τη θέση του υπουργού Ναυτιλίας αναφέρει πως στην ιεράρχηση της κυβερνητική αντζέντας πρώτη θέση κατέχει η προστασία της ανθρώπινης ζωής. «Η κυβέρνηση ισχυρίζεται οτι έχει σχέδιο για την μεταναστευτική πολιτική και μάλιστα με ανθρωπιστικό πρόσιμο . Το μόνο σίγουρο είναι πως το να δεχτούμε ότι μπορεί να αποτελεί κομμάτι αυτού του (όποιου) σχεδίου η διατήρηση του φράχτη και η σκληρή φύλαξη των συνόρων είναι σαν να πιστεύουμε οτι οι σταυροί που υψώνονταν στην επικράτεια της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας σαν εργαλείο πειθάρχησης, ωμής βίας και συμβολοποίησης της πυγμής του Καίσαρα, λειτουργούσαν σωφρονίζοντας. Ανεξάρτητα λοιπόν από τις διαφορετικές αποχρώσεις στις τοποθετήσεις στελεχών της κυβέρνησης, η προσπάθεια να καλυφθεί η απουσία πολιτικής βούλησης με αοριστολογίες περί διαπραγματεύσεων με τους εταίρους και η επιλογή Τσίπρα να χαρακτηρίσει ανίδεους όσους ζητούν την πτώση του φράχτη, σηματοδοτούν την πλήρη υιοθέτηση μιας στρατηγικής της ΕΕ σχετικά με τους πρόσφυγες. Και αυτή περιλαμβάνει φράχτες, απώθηση των προσφύγων πίσω στην Τουρκία, νέους θανάτους».
«Είναι ένα έργο που έχει και πρακτική και συμβολική αξία. Θα αποθαρρύνει τους διακινητές και τη λαθρομετανάστευση, ενώ θα στείλει μήνυμα ότι η Ελλάδα δεν είναι ξέφραγο αμπέλι. Δεν θα επιτρέψουμε να μετατραπεί η Ελλάδα σε μια χώρα transit για τις άλλες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης». Χάριν της ιστορικής ακρίβειας αξίζει να αναφερθεί πως αυτή ήταν η δήλωση του Χρήστου Παπουτσή κατά την έναρξη των διαδικασιών κατασκευής των χαλύβδινων συρματοπλεγμάτων. Χάριν της επικαιρότητας, αυτές οι φωτογραφίες είναι ένα μόνο εκ των αποτελέσματων του μηνύματος που θέλησε να περάσει κάποτε ο τέως υπουργός.