Η γενοκτονία των Αρμενίων μέσα από τα μάτια δύο 23χρονων

Το ημερολόγιο έγραφε 24.4.1915, όταν ο Αρμένικος λαός άρχισε να ανεβαίνει τον δικό του Γολγοθά, έναν Γολγοθά που ο μικρασιατικός ελληνισμός θα ανέβαινε στην ολότητά του μερικά χρόνια αργότερα, το 1922. Φέτος  είναι η επέτειος 100 χρόνων από τη γενοκτονία των Αρμενίων. Σε μία εποχή που οι εθνικισμοί – ανάμεσα σε αυτούς και ο ελληνικός – καθιστούσαν τη συνύπαρξη των λαών σε πολυεθνικές αυτοκρατορίες αδύνατη, οι λαοί έπρεπε να χωριστούν σε εθνικά κράτη. Και τα σύνορα τους τα έβαψαν με αίμα. 1.500.000 Αρμένιοι σφαγιάστηκαν ή άφησαν την τελευταία τους πνοή σε πορείες θανάτου. Ο αριθμός των Αρμενίων στην περιοχή δεν ξεπερνούσε τα 2,2 εκατομμύρια άτομα. 

Τα χρόνια πέρασαν. Και το ερώτημα έρχεται σχεδόν χωρίς σκέψη στο νου. Η μνήμη ξεθώριασε; Για την γενοκτονία των Αρμενίων και το πώς τη βιώνουν οι νέοι Αρμένιοι, μιλήσαμε με τον Ραζμίκ Ερτσενιάν και τον Οννίκ Χατσικιάν. Φίλοι από το σχολείο που μοιράζονται κοινές παιδικές μνήμες και καταγωγή, στα 23 τώρα χρόνια είναι μέλη της Αρμενικής Νεολαίας και συμμετέχουν ενεργά στις προσπάθειες του αρμενικού έθνους να κρατήσει ζωντανές τις παραδόσεις του για όσους Αρμένιους ζουν στη διασπορά, όπου ζει το 75% των απανταχού Αρμενίων.

Η αρμένικη νεολαία σε όλο τον κόσμο δρα με ένα σκοπό: να αναπαυθούν οι ψυχές των νεκρών. Και αυτό μπορεί να γίνει μόνο αν αναγνωριστεί η γενοκτονία

Πώς αισθάνεται ο νεαρός Αρμένιος του 21ου αιώνα τη γενοκτονία που υπέστη το έθνος του από τον τουρκικό εθνικισμό; «Καταρχάς δεν το αισθανόμαστε μακριά μας», λέει ο Ραζμίκ. «100 χρόνια για εμάς δεν ήταν αρκετά για να ξεχάσουμε ό,τι έγινε. Όμως, και επειδή ως λαός είμαστε αισιόδοξοι άνθρωποι, έχουμε γαλουχηθεί από τις δυσκολίες που έχουμε κληθεί να αντιμετωπίσουμε μέσα στα χρόνια και έτσι δεν βλέπουμε τη γενοκτονία σαν ένα γεγονός καταλυτικό που μας κατέστρεψε, αλλά ως μία ιστορική συγκυρία που μας κάνει ακόμα πιο δυνατούς και μας ενώνει. Πιστεύουμε πως ένας λαός σαν τον δικό μας μπορεί να τα καταφέρει να επιβιώσει και να φτάσει πολύ ψηλά».

«Σκεφτόμαστε πολύ περισσότερο πού θα βρισκόταν η Αρμενία, αν είχε αναγνωριστεί η γενοκτονία», αναφέρει ο Οννίκ. «Και αυτό γιατί η αναγνώριση της γενοκτονίας μας βοηθάει να κάνουμε ένα βήμα μπροστά στις εδαφικές και οικονομικές διεκδικήσεις που έχουμε απέναντι στην Τουρκία. Η αρμένικη νεολαία σε όλο τον κόσμο δρα με ένα σκοπό: να αναπαυθούν οι ψυχές των νεκρών. Και αυτό μπορεί να γίνει μόνο αν αναγνωριστεί η γενοκτονία. Ένα τέτοιο γεγονός θα μας βοηθούσε να προστατέψουμε την κληρονομιά μας στην Τουρκία, αρμένικες πόλεις που το τουρκικό κράτος καταστρέφει όλα αυτά τα χρόνια. Υπάρχουν μέρη που αν δεν αποτελούσαν μνημεία παγκόσμιας κληρονομιάς της UNESCO, η Τουρκία θα τα είχε αφανίσει».

Σε ποιο επίπεδο πρέπει να αναγνωριστεί η γενοκτονία; «Το ιδανικό είναι η γενοκτονία να αναγνωριστεί από το τουρκικό κράτος», λέει ο Ραζμίκ. «Όμως είναι πολύ σημαντικό που ήδη μεγάλα κράτη έχουν αναγνωρίσει τη γενοκτονία. Η Γερμανία και η Αυστρία το έκαναν πρόσφατα, ενώ το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο πέρασε σχετικό ψήφισμα. Πρόσφατα ο Πάπας Φραγκίσκος περίγραψε την αρμενική τραγωδία με τον όρο γενοκτονία, γεγονός πολύ σημαντικό για τις προσπάθειές μας να αναγνωριστεί η γενοκτονία από την Τουρκία, που είναι ο τελικός μας σκοπός».

«Όλοι μας είμαστε άνθρωποι, με οικογένεια, φίλους και προσπαθούμε να αγαπήσουμε και να αγαπηθούμε. Είναι ό,τι πιο βρώμικο υπάρχει στον κόσμο να διαχωρίζεις κάποιον από τη γλώσσα του, το χρώμα του δέρματός του ή το Θεό στον οποίο πιστεύει. Έχουμε βιώσει ως λαός το ρατσισμό στο πετσί μας και αποτελεί ουσιαστικά το μεγαλύτερο εχθρό μας»

Η συζήτηση πάει αναπόφευκτα γύρω από την Τουρκία και τον τουρκικό λαό. Ο Ραζμίκ λέει: «Υπάρχει ένας πολύ βασικός διαχωρισμός μεταξύ της Τουρκίας και του λαού της. Δεν έχουμε τίποτα να χωρίσουμε με τους Τούρκους. Το πρόβλημα με την Τουρκία είναι ότι τα βιβλία που διαβάζουν τα παιδιά και η νεολαία της χώρας στα σχολεία περιέχουν πολλές ιστορικές ανακρίβειες, γεγονός που οδηγεί σε πλήρη παραπληροφόρηση. Όμως, προφανώς δεν έχουμε θέμα με τον τουρκικό λαό. Υπάρχουν μάλιστα πολλοί Τούρκοι που έχουν υποστηρίξει τα αιτήματά μας και έχουν διωχθεί με τρόπο απάνθρωπο για αυτό το λόγο. Ένας από αυτούς είναι ο Φατίχ Ακίν, που έκανε την ταινία Η Μαχαιριά, η οποία έχει ως βασικό θέμα της τη γενοκτονία των Αρμενίων».

«Οι κάτοικοι των δυτικών παραλίων της Τουρκίας είναι πολύ πιο προοδευτικοί σε σχέση με όσους ζουν στην ενδοχώρα της Μικράς Ασίας», αναφέρει ο Οννίκ. «Το μόνο στο οποίο υστερεί ο τουρκικός λαός – χωρίς να φταίει ο ίδιος – είναι η αμερόληπτη και αντικειμενική γνώση. Τα αιτήματά μας είναι απέναντι στην τουρκική κυβέρνηση και όχι απέναντι στον τουρκικό λαό. Άλλωστε, ο ίδιος ο  λαός έχει να κερδίσει ηθικά πολλά από την αναγνώριση της γενοκτονίας των Αρμενίων. Πολλοί είναι οι Τούρκοι που θέλουν η χώρα τους να αναγνωρίσει τα λάθη της».

Είναι όμως εφικτός να μπουν στη διεθνή ατζέντα εδαφικές αξιώσεις της Αρμενίας για εδάφη που σήμερα ανήκουν στην Τουρκία; «Ξέρουμε ότι είναι δύσκολο το τουρκικό κράτος να δεχτεί κάτι τέτοιο, όμως για μας παραμένει μέχρι σήμερα ένα όραμα. Δε θα σήμαινε κάτι η αναγνώριση της γενοκτονίας ως μία απλή συγγνώμη, χωρίς παράλληλη πρόβλεψη εδαφικών και πολεμικών αποζημιώσεων. Ενάμιση εκατομμύριο ψυχές δεν αποζημιώνονται απλά με λεφτά. Ο μόνος τρόπος για να αποζημιωθούν οι Αρμένιοι είναι να γυρίσουν σε αυτούς τα εδάφη που κατοικούσαν τρεις χιλιάδες χρόνια πριν από το Χριστό», αναφέρει ο Οννίκ.

---

Ορίστε, εξολοθρεύστε αυτή τη φυλή! Αφανίστε την Αρμενία!
Δείτε αν μπορείτε να το κάνετε.
Στείλτε τους από τα σπίτια τους στις ερήμους.
Αφήστε τους δίχως ψωμί και δίχως νερό.
Κάψτε τα σπίτια και τις εκκλησίες τους.
Και μετά δείτε αν θα γελάσουν και πάλι,
δείτε αν δεν θα τραγουδήσουν και δε θα προσευχηθούν ξανά.
Και δείτε.
Όταν δύο από αυτούς
συναντηθούν οπουδήποτε στον κόσμο,
Αν δεν θα δημιουργήσουν μια Νέα Αρμενία.

Ουίλιαμ Σαρογιάν

---

Ποιο είναι το μήνυμα της αρμένικης τραγωδίας στον 21ο αιώνα;  «Η γενοκτονία αποτελεί το μεγαλύτερο έγκλημα κατά της ανθρωπότητας», αναφέρει ο Ραζμίκ. «Πέρα από αρμένικο, το ζήτημα της γενοκτονίας είναι πανανθρώπινο. Αν δεν αναγνωριστεί μία γενοκτονία, πρέπει να φοβόμαστε πως κάπου στον κόσμο μία άλλη θα γίνει. Αν δεν αναγνωρίζονται τα ιστορικά λάθη, επαναλαμβάνονται». 

Ο αρμένικος λαός έζησε την πιο ακραία μορφή εθνικιστικού φανατισμού, αυτή που επιδιώκει να αφανίσει ένα άλλο έθνος. Μοιάζει σε πολλά με τον αντισημιτισμό των Ναζί, που θα εμφανιστεί 20 χρόνια αργότερα και θα εξοντώσει επτά εκατομμύρια Εβραίους. Είναι η μορφή εθνικισμού που οδήγησε στη γενοκτονία περισσότερων από 350 χιλιάδων Ποντίων (του μισού και πλέον ποντιακού πληθυσμού) την περίοδο 1919-1923. Τι σημαίνουν όμως όλα αυτά για την Ελλάδα, η οποία στα χρόνια της κρίσης ποτίστηκε με ρατσιστικές και μισαλλόδοξες αντιλήψεις που έκαναν τη Χρυσή Αυγή τρίτη κοινοβουλευτική δύναμη; «Η οικονομική κρίση οδηγεί στα άκρα», αναφέρει ο Ραζμίκ. «Τα φαινόμενα ρατσισμού μας πληγώνουν ιδιαίτερα. Όλοι μας είμαστε άνθρωποι, με οικογένεια, φίλους και προσπαθούμε να αγαπήσουμε και να αγαπηθούμε. Είναι ό,τι πιο βρώμικο υπάρχει στον κόσμο να διαχωρίζεις κάποιον από τη γλώσσα του, το χρώμα του δέρματός του ή το Θεό στον οποίο πιστεύει. Έχουμε βιώσει ως λαός το ρατσισμό στο πετσί μας και αποτελεί ουσιαστικά το μεγαλύτερο εχθρό μας».

Το φιλειρηνικό μήνυμα αλληλεγγύης μεταξύ των λαών που έχει η επέτειος από τα 100 χρόνια της αρμένικης γενοκτονίας επιχειρείται να αποτυπωθεί και στις συμβολικές δράσεις και εκδηλώσεις των αρμενικών οργανώσεων στην Ελλάδα. «Ο Αρμένικος Κυανός Σταυρός – ένας σύλλογος που συγκροτείται από Αρμένισες – στο πλαίσιο των φιλανθρωπικών δραστηριοτήτων του συγκέντρωσε ξηρά τροφή και τη διένειμε στους άπορους. Ήταν μία συμβολική κίνηση αλληλεγγύης: όπως εμείς ήρθαμε εδώ πριν από 100 χρόνια και η Ελλάδα μας αγκάλιασε, έτσι τώρα θέλουμε εμείς να βοηθήσουμε τους συμπολίτες μας που βρίσκονται σε ανάγκη», αναφέρει ο Ραζμίκ.

Αισθάνονται οι νεαροί Αρμένιοι την Ελλάδα ως δεύτερη πατρίδα τους; «Σε κάθε περίπτωση», λέει ο Οννίκ. «Έλληνες και Αρμένιοι συνυπήρξαν για πολλούς αιώνες μέσα στην ιστορία. Πρόκειται για δύο λαούς με πολύ δυνατούς δεσμούς φιλίας. Αν πας στην Αρμενία και τους πεις ότι είσαι Έλληνας, θα σε υποδεχτούν σαν αδερφό τους. Εμείς νιώθουμε ευλογημένοι που ζούμε σε μία χώρα σαν την Ελλάδα και θέλουμε με τη σειρά μας να τη βοηθήσουμε να ορθοποδήσει και πάλι. Η μισή μας καρδιά είναι ελληνική». «Η νοοτροπία της κοινότητάς μας είναι ότι δεν πρέπει να ξεχάσουμε τις ρίζες μας και να αφομοιωθούμε πλήρως χάνοντας τις παραδόσεις μας. Από την άλλη πλευρά, είμαστε ενεργά μέλη της κοινωνίας στην οποία ζούμε και κομμάτι της ελληνικής πραγματικότητας. Την αγαπάμε και μας αγαπάει», συμπληρώνει ο Ραζμίκ.

Ποια η σχέση των Αρμενίων της διασποράς με την Αρμενία και τον αρμένικο πολιτισμό; Ο Οννίκ αναφέρει: «Ως Αρμένιοι έχουμε αναπτύξει μία πολύ δυνατή εθνική συνείδηση, αγαπάμε πολύ την πατρίδα μας και τιμούμε τις παραδόσεις και τον πολιτισμό μας. Ακούμε αρμένικα τραγούδια και στο σπίτι μιλάμε αρμένικα. Πηγαίνουμε σε αρμένικες εκκλησίες. Όμως αυτό δεν θα πρέπει να το συγχέει κανείς με τον εθνικισμό. Πρέπει να διαχωρίσουμε τον εθνισμό από τον εθνικισμό. Εθνικιστής δεν γίνεσαι όταν αγαπάς την πατρίδα σου, αλλά όταν γίνεσαι μισαλλόδοξος, όταν δεν δέχεσαι τη θρησκεία και τα πιστεύω του άλλου. Όταν δεν μπορείς να συνυπάρξεις με έναν άνθρωπο μίας άλλης εθνικότητας».

Ο Ραζμίκ έχει στο κινητό του ένα απόσπασμα από το έργο «Ο Αρμένιος και ο Αμερικάνος», που ανήκει στον Αμερικανό συγγραφέα αρμένικης καταγωγής Ουίλιαμ Σαρογιάν. Με αυτό ο Ραζμίκ θέλει να περιγράψει το πώς αισθάνεται τη σχέση του με την Αρμενία και την πορεία της πατρίδας του μετά τη γενοκτονία. Διαβάζει λοιπόν τις περίφημες δύο τελευταίες παραγράφους του έργου:

Θα ήθελα να δω οποιαδήποτε δύναμη στον κόσμο αυτό
να καταστρέψει αυτή τη φυλή,
Αυτό το μικρό έθνος ασήμαντων ανθρώπων των οποίων η ιστορία έχει τελειώσει,
Των οποίων οι πόλεμοι έχουν χαθεί,
Των οποίων οι κατασκευές έχουν καταρρεύσει,
Των οποίων η λογοτεχνία δεν έχει διαβασθεί,
Των οποίων η μουσική δεν έχει ακουσθεί,
Και των οποίων οι προσευχές δεν εισακούονται πλέον.

Ορίστε, εξολοθρεύστε αυτή τη φυλη! Αφανίστε την Αρμενία!
Δείτε αν μπορείτε να το κάνετε.
Στείλτε τους από τα σπίτια τους στις ερήμους.
Αφήστε τους δίχως ψωμί και δίχως νερό.
Κάψτε τα σπίτια και τις εκκλησίες τους.
Και μετά δείτε αν θα γελάσουν και πάλι,
δείτε αν δεν θα τραγουδήσουν και δε θα προσευχηθούν ξανά.
Και δείτε.
Όταν δύο από αυτούς
συναντηθούν οπουδήποτε στον κόσμο,
Αν δεν θα δημιουργήσουν μια Νέα Αρμενία.

Η επαφή των Αρμενόπουλων που μένουν στην Ελλάδα με τον πολιτισμό των προγόνων τους ξεκινά από πολύ μικρή ηλικία: «Η βαθιά σχέση με την αρμένικη παράδοση ξεκινά από τη στιγμή που γεννιέσαι, από την κούνια», λέει ο Οννίκ. «Οι οικογένειές μας κρατάνε σε τέτοιο βαθμό ζωντανό το αρμένικο στοιχείο που πολλοί θεωρούν ότι δεν έχουμε Έλληνες φίλους. Κάτι τέτοιο βέβαια δεν ισχύει. Μάλιστα έρχονται πολλοί Έλληνες στις δράσεις και τις εκδηλώσεις μας. Σε όλα τα σπίτια Αρμενίων θα ακούσεις κυρίως αρμένικα. Είναι αναγκαίο, καθώς αν δεν τα μιλάς με την οικογένεια θα τα ξεχάσεις». «Εγώ όταν ξυπνάω λέω παριλούις (σ.σ.: καλημέρα στα αρμένικα) και όταν πάω για ύπνο κισέρπαρι (σ.σ.: καληνύχτα). Μου βγαίνει φυσικά και το νιώθω μέσα μου να το πω», αναφέρει ο Ραζμίκ.

Εκτός από την οικογένεια, την επαφή των νεαρών Ελληνοαρμενίων με τον αρμένικο πολιτισμό καλλιεργεί και το αρμένικο σχολείο. «Στην Αθήνα έχουμε αρμένικα σχολεία, από νηπιαγωγείο μέχρι γυμνάσιο. Αυτά βρίσκονται στη Νίκαια, το Νέο Κόσμο και το Παλαιό Φάληρο, ενώ έχουμε ακόμη και πολιτιστικό σωματείο, όπου λειτουργεί ομάδα χορού, και αθλητικά σωματεία», αναφέρει ο Οννίκ. «Εκεί συναναστρέφεσαι με παιδιά που έχουν την ίδια ιστορία και καταγωγή με εσένα, κάτι πολύ σημαντικό για την παράδοσή μας». Τόσο ο Ραζμίκ, όσο και ο Οννίκ πήγαν σε αρμένικο σχολείο, όπου έμαθαν, πλάι στην ελληνική, την αρμένικη γλώσσα και ιστορία. «Νιώθουμε πολύ περήφανοι που έχουμε καταφέρει να κρατήσουμε ζωντανή τη φλόγα του πολιτισμού μας και μας αρέσει να το προβάλλουμε με τον τρόπο μας», λέει ο Οννίκ, ενώ ο Ραζμίκ προσθέτει: «Αυτή η προσπάθεια διατήρησης των παραδόσεών μας είναι μία πολύ συνειδητή προσπάθεια. Είναι πολύ εύκολο να αφομοιωθείς στο πλαίσιο της σημερινής κοινωνίας». 

Και κάπου εκεί στη συζήτησή μας μπαίνει το θέμα της προοπτικής μίας μόνιμης εγκατάστασης στην Αρμενία. «Εμένα είναι ένα από τα όνειρά μου», λέει ο Ραζμίκ, που επισκέφθηκε για πρώτη φορά την πατρίδα του όταν ήταν 11 χρόνων. «Παρότι ήμουν μικρός, δάκρυσα όταν πήγα στην Αρμενία. Μάλιστα οι συγγενείς μου εκεί με υποδέχτηκαν στο αεροδρόμιο με ένα μπαλόνι που έγραφε “Welcome Home”. Η Αρμενία είναι για μας το σπίτι μας». 

Ο Οννίκ λέει με τη σειρά του: «Όλοι θα θέλαμε να ζούσαμε στην Αρμενία. Πάντα η προσαρμογή σε ένα άλλο περιβάλλον είναι δύσκολη, όμως έχουμε τέτοια αγάπη για την πατρίδα που αυτό λίγη σημασία έχει». Ο Οννίκ δεν έχει επισκεφθεί ακόμη την Αρμενία, όμως φέτος η αρμένικη νεολαία θα οργανώσει, με αφορμή τα 100 χρόνια από τη γενοκτονία, ταξίδια στην πατρίδα για όλα τα μέλη της νεολαίας. Έτσι ο Οννίκ θα έχει σύντομα την ευκαιρία να επισκεφθεί την Αρμενία για πρώτη φορά στη ζωή του. «Θα είναι μία στιγμή πολύ συγκινητική για μένα. Είμαι σίγουρος πως τις πρώτες μέρες δε θα μπορώ να συνειδητοποιήσω το πού βρίσκομαι. Όταν ακούς από δύο χρόνων ιστορίες για την πατρίδα, όταν ξέρεις ότι τα χώματα που πατάς είναι των προγόνων σου, δεν μπορείς να μην περιμένεις με συγκίνηση αυτή την ιδιαίτερη στιγμή».

Ο Ραζμίκ και ο Οννίκ φορούν μία μπλούζα της αρμένικης νεολαίας, στην οποία είναι γραμμένα τα ονόματα έξι αρμένικων πόλεων, που σήμερα βρίσκονται στην Τουρκία.  «Είναι το Βαν, το Ερζερούμ, το Καρς, το Μους, το Μπιτλίς και το Αμπνταχάν», αναφέρει ο Ραζμίκ, δείχνοντάς με το χέρι του την κηλίδα αίματος που είναι ζωγραφισμένη δίπλα από κάθε πόλη. «Είναι οι έξι τόποι που διεκδικούμε εδαφικά και οι οποίοι υπέστησαν και τις μεγαλύτερες σφαγές στη γενοκτονία», προσθέτει ο ίδιος. «Η κηλίδα συμβολίζει το θάνατο και τις καταστροφές των πόλεων από την γενοκτονία». Στην πίσω πλευρά της μπλούζας τους είναι γραμμένη η φράση «Το αίμα των αθώων δεν στεγνώνει». 

Όσοι λαοί ξεριζώθηκαν – οι Αρμένιοι από τις πατρογονικές τους εστίες με τη μαζική εξόντωση του 1915, οι Έλληνες από τη Μικρά Ασία και τον Πόντο την περίοδο 1914-1922, οι Μουσουλμάνοι από τη Μακεδονία και την Κρήτη με την ανταλλαγή των πληθυσμών το 1922, οι Εβραίοι από τις εστίες τους στην Ευρώπη την περίοδο της ναζιστικής Γερμανίας – κουβαλούν μέσα τους μία νοσταλγία για τις χαμένες πατρίδες. Και μαζί με αυτό τον πόνο, την αναγκαιότητα να μην υπάρξει ξανά ούτε το αρμένικο ’15, ούτε το ελληνοτουρκικό ’22. Πουθενά και για κανέναν στον κόσμο.

Τα παιδιά μου μίλησαν για το βουνό Αραράτ, που βρίσκεται σήμερα στην τουρκική επικράτεια, κοντά στα σύνορα με την Αρμενία. «Το Αραράτ μπορείς να το δεις από το Ερεβάν, την πρωτεύουσα της Αρμενίας. Όταν λοιπόν το κοιτάζεις από εκεί, σε πιάνει η ψυχή σου, γιατί το σύμβολο της Αρμενίας βρίσκεται σε ξένα χέρια», αναφέρει ο Οννίκ, που ξέρει ότι θα δει το Αραράτ, όταν θα επισκεφθεί την Αρμενία σε λίγους μήνες.

Το Αραράτ συμβολίζει για τους Αρμένιους μία χαμένη πατρίδα, ένα χαμένο κομμάτι της ιστορίας τους. Όσοι λαοί ξεριζώθηκαν – οι Αρμένιοι από τις πατρογονικές τους εστίες με τη μαζική εξόντωση του 1915, οι Έλληνες από τη Μικρά Ασία και τον Πόντο την περίοδο 1914-1922, οι Μουσουλμάνοι από τη Μακεδονία και την Κρήτη με την ανταλλαγή των πληθυσμών το 1922, οι Εβραίοι από τις εστίες τους στην Ευρώπη την περίοδο της ναζιστικής Γερμανίας – κουβαλούν μέσα τους μία νοσταλγία για τις χαμένες πατρίδες. Και μαζί με αυτό τον πόνο, την αναγκαιότητα να μην υπάρξει ξανά ούτε το αρμένικο ’15, ούτε το ελληνοτουρκικό ’22. Πουθενά και για κανέναν στον κόσμο.

---

H Αρμένικη επιτροπή στο Facebook.