«Όταν σε ένα πιτόγυρο προσθέτεις κέτσαπ και μουστάρδα του αφαιρείς το Αιγαίο, του αφαιρείς την Ελλάδα».
Τον περασμένο Ιούνιο, η επιτυχία ενός στίχου στο facebook που εμφάνιζε τον Ελύτη να ανησυχεί για τον αφελληνισμό του εθνικού μας fast food ήταν η αρχή μιας σατιρικής σελίδας που σήμερα μετράει κάτι παραπάνω από 12,5 χιλιάδες followers. Στις 6 Φεβρουαρίου 2016 απέκτησε δημοσίως και έναν εχθρό, όταν ο Παναγιώτης Αντ. Ανδριόπουλος κατέφυγε στη Δίωξη Ηλεκτρονικού Εγκλήματος καταθέτοντας μήνυση κατά αγνώστων και ζητώντας από τη δικαιοσύνη να αποφανθεί για ένα διαδικτυακό πρότζεκτ στο οποίο, ανά τακτά χρονικά διαστήματα, παρουσιάζονται σατιρικά memes με ατάκες που υποτίθεται αποδίδονται στον Οδυσσεά Ελύτη, συνοδέυουν τη φωτογραφία του και σχολιάζουν -πάντα σατιρικά κι επιτυχημένα αν κρίνουμε από την ανταπόκριση- τη σύγχρονη πραγματικότητα. Τον “εθνικό μας ποιητή” φέρεται να τον απασχολούν ζητήματα όπως ο έρωτας στις μέρες μας, η νυχτερινή διασκέδαση, η σημερινή εικόνα των νησιών του Αιγαίου, ακόμα και η πολιτική επικαιρότητα.
Ποια ήταν η αφορμή λοιπόν για τη δημιουργία της «Ελύτης, ο ποιητής του Αιγαίου»; Μιλήσαμε με τον διαχειριστή της fb σελίδας, διαδικτυακό πρόσωπο των ημερών σε μια υπόθεση που φερνεί δυσάρεστες αναμνήσεις Γέροντα Παστίτσιου. Κι εκείνος εξηγεί στην Popaganda πως όλα ξεκίνησαν από ένα αστείο μεταξύ φίλων. «Ένα ζεστό καλοκαιρινό βράδυ ξεφυλλίζοντας καταλόγους σουβλατζίδικων με την παρέα πέσαμε πάνω σε κάτι new age σουβλάκια από αυτά μέσα σε πίτα ολικής άλεσης βάζουν λιαστή ντομάτα, κέτσαπ, μουστάρδα, σως Φιλαδέλφεια κλπ. Αφού απορήσαμε ποιος τρώει τέτοια πράματα, σκεφτήκαμε πως θα το σχολίαζαν οι χρήστες των social media που εκφράζουν τις ανησυχίες τους για την πορεία της χώρας μέσω δημοφιλών στίχων του Ελύτη. Ουσιαστικά, αν δει κάποιος τη μεγάλη εικόνα, ο Ελύτης δεν είναι καν το αντικείμενο της σάτιρας, αλλά το μέσο αυτής».
Ο δικηγόρος Αθανάσιος Αναγνωστόπουλος υπήρξε συνήγορος υπεράσπισης σε μια πρόσφατη υπόθεση δίωξης της ελευθερίας στην έκφραση. Ο Γερμανός καθηγητής ιστορίας Χαινς Ρίχτερ παραπέμφθηκε σε δίκη από την Εισαγγελία Ρεθύμνου με την κατηγορία για «άρνηση εγκλημάτων του ναζισμού σε βάρος του κρητικού λαού με εξυβριστικό περιεχόμενο» στο βιβλίο του Η Μάχη της Κρήτης που προκάλεσε αντιδράσεις στην τοπική νησιωτική κοινωνία. «Δεν υπάρχει κανένα νομικό έρεισμα για την δίωξη του διαχειριστή της εν λόγω σελίδας. Εκτός του ότι εμφανώς δεν στοιχειοθετείται προσβολή μνήμης νεκρού, δεδομένου ότι ο Ελύτης με τις επίμαχες αναρτήσεις ούτε εξυβρίζεται ούτε δυσφημείται (κατά την γνώμη μου μάλιστα ούτε καν λοιδωρείται: εκείνοι που λοιδωρούνται είναι όσοι επικαλούνται ευκαίρως ακαίρως την ποίησή του), μόνο ο επιζών σύζυγος θα είχε το δικαίωμα να υποβάλει σχετικά έγκληση και όχι οποιοσδήποτε τρίτος, όσο και αν αγαπά τον εκλιπόντα ποιητή. Γενικότερα μάλιστα, φαίνεται ότι δια των επίμαχων αναρτήσεων διακωμωδείται το είδος ακριβώς της ευλάβειας προς τον Ελύτη που οδήγησε τον κ. Ανδριόπουλο στην υποβολή της μήνυσής του. Υπό αυτήν την έννοια, η εν λόγω μήνυση αναδεικνύεται αληθώς στον κολοφώνα της διαδικτυακής πλάκας που συνιστά η εν λόγω σελίδα».
Κατά τον μηνυτή, το συστηματικό τρολάρισμα αμαυρώνει τη μνήμη του, βραβευμένου με το Νόμπελ Λογοτεχνίας του ’79, ποιητή. Κατά τον Oldboy ή κατά κόσμον Κώστα Κωστάκο, οι αποδέκτες του χιούμορ χωρίζονται σε δύο κατηγορίες. «Είναι μύθος ότι υπάρχει μια ενδιάμεση κατηγορία ανθρώπων που κρίνει κατά περίπτωση πότε “κάνει” να γελάσουμε με κάτι και πότε αυτό το κάτι ξεπέρασε τα επιτρεπτά όρια. Μόνο δύο κατηγορίες υπάρχουν. Αυτοί που θεωρούν ότι τα όρια δεν υπάρχουν, ότι μπορείς κατά βάση να αστειευτείς με τα πάντα, κι εκείνοι που θεωρούν ότι, όχι, κατά βάση δεν μπορείς να αστειευτείς με τίποτα. Οι δεύτεροι βέβαια δεν θα το παραδεχτούν ποτέ. Και πρώτα – πρώτα δεν θα το ομολογήσουν και στον ίδιο τους τον εαυτό. Αλλά ακόμη κι εκεί που είναι αδύνατο να χωρέσει έστω και ιδέα νομικής καταστολής, δέχονται το αστείο -το κάθε αστείο, το κάθε τι που ανατρέπει τη σοβαρή εκδοχή του κόσμου- με κάποια περισσότερο ή λιγότερο καταπιεσμένη δυσθυμία, δέχονται το κάθε αστείο ως ύποπτο προσβολής. Για αυτούς τους ανθρώπους, το να σατιρίζεις, ειρωνεύεσαι, χαβαλεδιάζεις, κανιβαλίζεις, τρολάρεις, αποδομείς κλπ (και ναι, επιλέγω να μην τα διαφοροποιήσω, αλλά να τα βάλω στο ίδιο ζύγι) συνιστά μια μορφή εχθρικής ενέργειας. Θα προτιμούσαν να αντιμετωπίζαμε τα πάντα σοβαρά, θα προτιμούσαν όλοι και διαρκώς να σοβαρολογούσαν. Το έδαφος της σοβαρολογίας είναι ασφαλές». Για τον blogger, επικίνδυνος για την ελευθερία του λόγου δεν είναι εκείνος που θα κάνει μια μήνυση για τον Ποιητή του Αιγαίου, επικίνδυνος είναι εκείνος που θα του φανεί υπερβολική η μήνυση ή όποια αντίστοιχη αντίδραση σε τέτοιου είδους εξόφθαλμες περιπτώσεις και μόνον. «Γιατί να γελάσεις, να χαμογελάσεις ή απλά να τη βρεις με τον Ελύτη, τον Ποιητή του Αιγαίου; Τι προσφέρει η ανατρεπτικότητα του χιουμοριστικού βλέμματος; Με ποιο δικαίωμα αναποδογυρίζουμε τον κόσμο; Το κάθε τι είναι αυτό που μάθαμε ό,τι είναι, η επίσημη αφήγησή του, συμφωνείς ή διαφωνείς μαζί της, πες το, αλλά αντιμετώπισέ το σοβαρά. Μην γελάς. Δεν έχουν όλοι οι άνθρωποι την ίδια αίσθηση του χιούμορ. Κι όσοι δεν την έχουν μπορεί να νιώθουν μειονεκτικά. Αν όμως η ζωή είναι γεμάτη με τέτοια ανισοκατανομή σε φυσικά χαρίσματα, η οποία ενδεχομένως με τη σκληρή δουλειά εξομαλύνεται, αν δεν μπορείς να κάνεις τους άλλους να γελάνε, όσο σκληρά και να το δουλέψεις πάλι δεν θα μπορείς. Καλλιεργείται όμως η αντίδραση απέναντι στο χιούμορ των άλλων. Το αν το εισπράττεις ως δώρο ή ως επίθεση. Το αν μπορείς να γελάς κι εσύ με τα πάντα, με τον εαυτό σου, με αυτόν που κάνει το όποιο αστείο».
Καθώς δίνεται η δυνατότητα στους χρήστες του facebook να επικοινωνήσουν με τους διαχειριστές της εκάστοτε σελίδας που παρακολουθούν γιατί τους αρέσει είτε όχι, ο «ποιητής του Αιγαίου» έχει δεχτεί -πριν και κατόπιν της μήνυσης- ποικίλα σχόλια στο inbox του «Κατά καιρούς έχω δεχτεί υβριστικά μηνύματα από αυτόκλητους υπερασπιστές του έργου Ελύτη, ακόμα και σ’ αυτά απαντούσα με χιούμορ και δεν θα έμπαινα ποτέ σε αντιπαράθεση με κάποιον που πιστεύει ότι τα memes μου μπορούν να μπερδέψουν κάποιον και να πιστέψει ότι ο Ελύτης έχει τοποθετηθεί πάνω στο ζήτημα της διάσπασης του ΣΥΡΙΖΑ και τη δημιουργία της ΛΑΕ. Αλλά τα περισσότερα ήταν ενθαρρυντικά που γελούσαν με τα memes μου. Άνθρωποι κάθε μορφωτικού επιπέδου, ηλικίας και πολιτικής τοποθέτησης, από από μαθητές λυκείου μέχρι καθηγητές πανεπιστημίου, από δεξιούς που στις εσωκομματικές της ΝΔ στήριξαν Άδωνι Γεωργιάδη μέχρι αναρχικούς. Το πραγματικά ενδιαφέρον είναι μετά από την ιστορία με την ΔΗΕ τα μηνύματα αποδοκιμασίας ήταν μόλις 2 ενώ τα πραγματικά συγκινητικά στήριξης ξεπέρασαν τα 100. Ανάμεσα τους ξεχωρίζω αυτά νεαρών δικηγόρων που θέλησαν να με βοηθήσουν από την πρώτη στιγμή καθώς και αυτά πραγματικών οπαδών του Ελύτη και μελετητών του έργου που με διαβεβαίωναν ότι και ο ίδιος θα τα έβρισκε αστεία».
Ο διδάκτορας νομικής και μεταφραστής Άκης Γαβριηλίδης υποστηρίζει πως η συγκεκριμένη μήνυση δεν έχει καμία νομική αξία και τύχη, παρά μόνο αν τεθεί κατευθείαν στο αρχείο ως προδήλως αβάσιμη και στερούμενη σοβαρότητας.«Κάποιος που δεν ξέρει τι να κάνει στη ζωή του, σκέφτηκε: “Δεν τραβάω μια μήνυση στη σελίδα που τρολάρει τον Ελύτη; Η μήνυση θα απορριφθεί, αλλά εγώ θα έχω κερδίσει πέντε λεπτά δημοσιότητας. Το να δημιουργήσεις έναν λογαριασμό στο facebook όχι με το δικό σου αλλά με ένα άλλο, έστω ήδη υπαρκτό όνομα, δεν είναι παράνομο. Ούτε σπάνιο. Υπάρχουν λογαριασμοί με ονόματα ιστορικών ή φανταστικών προσώπων (Αλή Πασάς, Gilles Deleuze, Michel Foucault, Karl Marx, αλλά και Jesus Christ, God, Satan) οι οποίοι αναρτούν με σατιρική ή και με σοβαρή πρόθεση, χωρίς κανένα πρόβλημα. Στα λεγόμενά του, άλλωστε, ο κ. Ανδριόπουλος δεν επικαλείται κάποιο συγκεκριμένο αδίκημα. Παραπονιέται ότι, αφενός, “μπορεί να παραπλανηθεί ο κάθε αδαής και να νομίσει ότι αυτά τα έχει γράψει ή τα έχει πει ο Ελύτης”, αφετέρου δε, και κυρίως, ότι ο λογαριασμός “προσβάλλει βάναυσα τη μνήμη του ποιητή”. Όμως: α) το να νομίσει κάποιος ότι αυτά τα έχει πει ο Ελύτης, είναι πρακτικά απίθανο, ακόμη δε και αν συμβεί, δεν συνιστά παρανομία, β) Η “προσβολή μνήμης νεκρού”, στο σχετικό άρθρο (365 ΠΚ) προϋποθέτει “βάναυση ή κακόβουλη εξύβριση ή συκοφαντική δυσφήμηση”. Τίποτε απ’ αυτά δεν συντρέχει. Τέλος, προστίθεται και ένα επιχείρημα οιονεί “κατηγορικής προσταγής”: για να μας φέρει στο φιλότιμο, ο μηνυτής “θλίβεται” επειδή στη σελίδα “κάνουν like άνθρωποι εγγράμματοι, διδάκτορες και πάντως όχι τυχαίοι”. “Πώς θα τους φαινότανε να τους κάνει κάποιος κάτι αντίστοιχο;”, διερωτάται. Ούτε αυτό έχει νομική αξία».
Ποια είναι η «νομική» συμβουλή του κυρίου Γαβριηλίδη; Να αντιμετωπίζουμε με αστείο τρόπο όσα λέγονται στα αστεία, και, ει δυνατόν, επίσης όσα λέγονται στα σοβαρά. «Πολλά πράγματα καθημερινά “μας φαίνονται” έτσι ή αλλιώς, αλλά δεν τα μηνύουμε. Προσωπικά, ως άνθρωπος κατά τεκμήριο “εγγράμματος”, έχω ήδη δει αρκετούς να μου “κάνουν κάτι αντίστοιχο”. Όχι βέβαια να μου υφαρπάζουν την ταυτότητα, αλλά να μου αποδίδουν χαρακτηρισμούς ή ενέργειες απολύτως φανταστικές και ανύπαρκτες μιλώντας στο τρίτο πρόσωπο. Πρόσφατα κάποιος που μου είναι τελείως άγνωστος πληροφόρησε με απόλυτη σοβαρότητα (στο επίπεδο των προθέσεων) τους συνομιλητές του ότι είμαι … θαυμαστής του Ερντογάν και του Νετανιάχου. Στο ερώτημα αν “μου άρεσε”, η απάντηση είναι προφανώς όχι. Ωστόσο, ένα μήνυμα που μου έστειλε την επομένη κάποιος φίλος από μακριά, σκασμένος στα γέλια, με τίτλο “Σφαγέα των Αράβων Γαβριηλίδη”, μου θύμισε ότι δεν πρέπει να υπάρχει χρήστης του διαδικτύου που να έχει πει κάτι δημόσια και να μην έχει χαρακτηριστεί φασίστας, πράκτορας των Αμερικανών, των Κινέζων, του Σόρος, των εξωγήινων, δεν ξέρω ποιου. Ο πληθωρισμός των χαρακτηρισμών υπονομεύει ο ίδιος την αξία τους. Με τις μηνύσεις όχι μόνο δεν τους περιορίζουμε, αλλά τους αναπαράγουμε διευρυμένους».
Πριν από δύο χρόνια, ο Φίλιππος Λοΐζος, διαχειριστής της σελίδας «Γέροντας Παστίτσιος» καταδικάστηκε σε δεκάμηνη φυλάκιση με τριετή αναστολή. Παρότι η υπόθεση αυτή δεν αποτελεί δεδικασμένο για την περίπτωση του Ποιητή του Αιγαίου, ο διαχειριστής της fake σελίδας που μηνύθηκε στις αρχές του μήνα αναρωτιέται -και δεν είναι ο μόνος- πότε το χιούμορ θα σταματήσει να στέκεται ενώπιον της δικαιοσύνης. «Είναι απόλυτα φυσιολογικό όταν κάποιος κάνει σάτιρα κάποιος άλλος να ενοχλείται, κάποιος να μην το βρίσκει καν αστείο, κάποιος να ξινίζει τη μούρη του. Αλλιώς δεν είναι σάτιρα. Αλλά σε τούτο δω το κομμάτι γης που λούζεται από τον ήλιο και τη θάλασσα και λέγεται Ελλάδα έχουμε συνηθίσει κάθε τρεις και λίγο να κάνουμε τη δημόσια συζήτηση για τα όρια της σάτιρας η οποία πολλές φορές καταλήγει στα δικαστήρια. Ως πότε άραγε;». Αξίζει να σημειωθεί πως ο ΦίλιπποςΛοΐζος κρίθηκε ένοχος για καθύβριση θρησκεύματος, έπειτα από ερώτηση που κατέθεσε σχετικά με τη σατυρική σελίδα στη Βουλή ο βουλευτής της Χρυσής Αυγής -κατηγορούμενος για διεύθυνση εγκληματικής οργάνωσης και παράνομη οπλοκατοχή- Χρήστος Παππάς.
O σκιτσογράφος Σπύρος Δερβενιώτης απειλήθηκε δημόσια πριν από μερικούς μήνες με αγωγή αποζημίωσης για συκοφαντική δυσφήμιση όταν δημοσίευσε κριτικό κείμενο για την αντιμετώπιση των στελεχών της Χ.Α από γνωστό free press. Απαντά λοιπόν για την υπόθεση του «ποιητή» με ένα σκίτσο που παρότι είχε δημοσιευτεί το 2007 παραμένει όπως λέει «δυστυχώς, σταθερά επίκαιρο».
Ας υποθέσουμε πως το να συζητάμε περί ελευθερίας της έκφρασης είναι κάτι το ατελέσφορο, ενώ περί του να σπάσουν τα όρια της σάτιρας κάτι το μαξιμαλιστικό. Ο μηνυτής αναφέρει σε κείμενο που είχε αναρτήσει στο προσωπικό του ιστολόγιο, πριν πληρώσει τα απαραίτητα κατά τον νόμο παράβολα, πως η περί ης ο λόγος σελίδα ενδέχεται να παραπλανήσει χρήστες που θα πιστέψουν πως τα λόγια αυτά ανήκουν στον πραγματικό εκπρόσωπο της γενιάς του ’30. Αδαή, όπως σε αποκάλεσε Παναγιώτης Αντ. Ανδριόπουλος, χρήστη του διαδικτύου και ανυποψίαστε liker του facebook, αν με διαβάζεις αυτή τη στιγμή θα ήθελα να σε ενημερώσω πως ο πραγματικός Οδυσσέας Ελύτης απεβίωσε το 1996. Ακόμα δηλαδή και αν ήθελε να επισκεφθεί το Noel, το Senza ή το Φουάρ προκειμένου να αντλήσει έμπνευση για να μας αφηγηθεί (όχι και τόσο) λυρικά τις ερωτικές του περιπέτειες ή να βρεθεί στο Cabezon μπαίνοντας σε συζητήσεις για τον ευρωμονόδρομο και τη ρεφορμιστική Αριστερά, δε βρίσκεται κοντά μας για να γνωρίζει τέτοιου είδους στέκια και εξελίξεις, φευ!