Φεστιβάλ Αρχείων Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας: Από την Αριστερά και την Αντίσταση στην Queer Αθήνα

ΑΣΚΙ. Αρχεία Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας. Το πιο πλούσιο αρχείο κοινωνικής ιστορίας στην Ελλάδα. Συνώνυμο, από την πρώτη ημέρα που ιδρύθηκαν από τον αείμνηστο Φίλιππο Ηλιού, της διάσωσης, της μελέτης, αλλά -αυτό κάνει τη διαφορά!- και της ελεύθερης διάθεσης των αρχειακών ιστορικών πηγών. Γιατί «αν κάτι τα ξεχωρίζει τα ΑΣΚΙ από άλλα αρχεία», σύμφωνα με τον καθηγητή κοινωνικής ιστορίας στο Τμήμα Ιστορίας, Αρχαιολογίας και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας και γραμματέα του ΔΣ τους, Πολυμέρη Βόγλη, είναι ακριβώς «η λογική του ανοιχτού αρχείου. Κάτι που την εποχή της ίδρυσής τους δεν ήταν καθόλου δεδομένο για τα πολιτικά κόμματα, αλλά και την Αριστερά. Αρχεία ανοιχτά στους ερευνητές, στην ιστορική έρευνα, χωρίς να υπάρχουν ταμπού και προκαταλήψεις». Δέσμευσή τους δηλωμένη εξαρχής ήταν εξάλλου να αποτελέσουν «ένα δυναμικό πεδίο για τη δημοκρατική μας αυτογνωσία».

Το κατόρθωσαν; Απόλυτα. Και κλείνοντας αισίως 30 χρόνια αδιάλειπτης ζωής και δουλειάς, δικαιούνται να το γιορτάσουν. Με αφορμή λοιπόν την επέτειο, αυτός ο τόσο ζωντανός «οργανισμός» και εντυπωσιακά εξωστρεφής αρχειακός φορέας για την ιστορία των πολιτικών και κοινωνικών κινημάτων καθ΄ όλη τη διάρκεια του 20ού αιώνα (έως και σήμερα), που βοήθησε μέσα στις δεκαετίες με πολλή, συχνά αθόρυβη, δουλειά, να αλλάξει ο τρόπος που προσλαμβάνουμε την Ιστορία, διοργανώνει ένα πραγματικά φιλόδοξο πολυμορφικό, εξίσου εξωστρεφές με την ταυτότητά του Φεστιβάλ Ιστορίας. Στο Κέντρο Τεχνών του Δήμου Αθηναίων, Πάρκο Ελευθερίας (πρώην ΕΑΤ-ΕΣΑ), στην Αθήνα, από σήμερα (9/2) έως τις 19 Φεβρουαρίου. Και κρύβει εκπλήξεις.

Καθημερινά, για 11 ημέρες, και με ελεύθερη είσοδο για το κοινό, θα πραγματοποιούνται θεματικές συζητήσεις (όπως για την ανεξερεύνητη και δαιμονοποιημένη Μεταπολίτευση, στις 10/2), εργαστήρια, προβολές ντοκιμαντέρ και ιστορικοί περίπατοι (όπως ο πολυαναμενόμενος «Στα χνάρια της Queer Αθήνας», την Κυριακή, 19/2, που αναμένεται, καιρού θέλοντος, σύμφωνα με τον Πολυμέρη Βόγλη, να αποτελέσει το μεγάλο hit της διοργάνωσης).

Στην «καρδιά» του Φεστιβάλ βρίσκεται η έκθεση «Όταν όλα είναι δυνατά! 4 στιγμές του 20ού αιώνα», με σπάνια τεκμήρια από τις πολύτιμες συλλογές των ΑΣΚΙ, η οποία φιλοδοξεί, σύμφωνα με τους διοργανωτές, «να προτείνει μια εναλλακτική αφήγηση της διαδρομής των ελληνικών πολιτικών και κοινωνικών κινημάτων του 20ού αιώνα, αντιμετωπίζοντάς την όχι ως μια τελεολογική ιστορία διάψευσης και ήττας, όπως συχνά συμβαίνει, αλλά ως ένα πεδίο που μας επιτρέπει να σκεφτούμε τη δυναμική της συλλογικής δράσης, των πολιτικών ιδεών και των συλλογικών προσδοκιών».

Ο Πολυμέρης Βόγλης συμμετέχει στη συζήτηση «Μεταπολίτευση: όσα δεν γνωρίζουμε και θέλουμε να μάθουμε» και μας εισαγάγει τόσο στις δράσεις του Φεστιβάλ όσο και στη δομή των ΑΣΚΙ, στις συλλογές των οποίων θησαυρίζονται εκατομμύρια τεκμήρια, εκατοντάδες αρχεία, χιλιάδες έντυπες εκδόσεις, έργα τέχνης, μια πολύτιμη συλλογή νόμιμου και παράνομου Τύπου, αφίσες, καθώς και προκηρύξεις.

Τριάντα χρόνια ΑΣΚΙ. Ένα ικανό διάστημα και για απολογισμούς. Το Φεστιβάλ έχει κι έναν τέτοιο χαρακτήρα;

Όχι ακριβώς του απολογισμού, αλλά περισσότερο της προβολής των όλων όσων έχουν πετύχει τα ΑΣΚΙ σε αυτά τα 30 χρόνια. Ενώ, δηλαδή, ξεκίνησε ως ένα Αρχείο βασισμένο κατά κύριο λόγο σε ένα μέρος του Αρχείου του Κομμουνιστικού Κόμματος της Ελλάδας και της ΕΔΑ κ.ά, σταδιακά, μετά από 30 χρόνια, τα ΑΣΚΙ διαθέτουν μια τεράστια συλλογή με πάρα πολύ αρχειακό υλικό για πολλές περιόδους της ελληνικής ιστορίας, κυρίως από τη δεκαετία του 40 και μετά. Αλλά και πέρα από το αρχειακό υλικό, έχουν πλούσια βιβλιοθήκη, περιοδικά, προκηρύξεις, αφίσες και φωτογραφίες, αναπτύσσοντας παράλληλα μια πλούσια δραστηριότητα. Έχουν ραδιοφωνική εκπομπή στον σταθμό Στο Κόκκινο, διοργανώνουν ημερίδες και συνέδρια, εκδίδουν το Αρχειοτάξιο, συμμετέχουν σε ευρωπαϊκά προγράμματα, έχουν προχωρήσει στις ψηφιοποιήσεις ενός μεγάλου μέρους του αρχειακού υλικού. Άρα τα ΑΣΚΙ δεν είναι απλά ένας αρχειακός φορέας αλλά ένας πολυσχιδής οργανισμός.

Ποια είναι η ιδιαιτερότητα στην πολυσχιδή ταυτότητά τους;

Αυτό που πάντα χαρακτήριζε τα ΑΣΚΙ κι ήταν σφραγίδα των ιδρυτών του: η λογική του ανοιχτού αρχείου. Κάτι που την εποχή της ίδρυσής τους δεν ήταν καθόλου δεδομένο για τα πολιτικά κόμματα, αλλά και την Αριστερά. Αρχεία ανοιχτά στους ερευνητές, στην ιστορική έρευνα, χωρίς να υπάρχουν ταμπού και προκαταλήψεις.

Τα ΑΣΚΙ είναι από τα πρώτα ανοιχτά στο κοινό αρχεία πολιτικών κομμάτων;

Ναι. Πολιτικών κομμάτων και πολιτικών φορέων. Αλλά και πέρα από τα πολιτικά κόμματα, τα ΑΣΚΙ διαθέτουν αρχειακές συλλογές που αφορούν, για παράδειγμα, τη νεολαία, την αντιδικτατορική δράση, το εργατικό κίνημα ή, για να φτάσουμε πιο κοντά στην εποχή μας, την αλβανική μετανάστευση. Είναι σίγουρα το πιο πλούσιο αρχείο κοινωνικής ιστορίας στην Ελλάδα σήμερα. Με λίγα λόγια, όποιος/α θέλει να μελετήσει από ιστορική σκοπιά την ελληνική κοινωνία θα πρέπει σίγουρα να επισκεφτεί και τα ΑΣΚΙ για να μελετήσει το υλικό που διαθέτουν.

Τα ΑΣΚΙ τα χαρακτηρίζει η εξωστρέφεια, κάτι που αποδεικνύει και το Φεστιβάλ, στη βάση της λογικής ότι η Ιστορία πρέπει να γίνει κοινό κτήμα, προσβάσιμη απ’ τους πάντες. Τι ρόλο έχουν παίξει σε αυτό η ραδιοφωνική εκπομπή και τα online ψηφιοποιημένα προγράμματα;

Η εξωστρέφεια των ΑΣΚΙ είναι κομμάτι της έκρηξης στην Ελλάδα αυτού που ονομάζεται δημόσια ιστορία. Για αυτό κι έχουν μια πολύ έντονη παρουσία. Ή, για να παραπέμψω σε έναν από τους αγαπημένους μου ιστορικούς, τον Έντσο Τραβέρσο, η ιστορία είναι πεδίο μάχης. Διαφορετικές ιδέες για το τι είναι Ιστορία, τι έχει συμβεί στο παρελθόν, έρχονται σε αντιπαράθεση, σε σύγκρουση μερικές φορές, προκαλώντας δημόσια συζήτηση. Και σε αυτό αποσκοπούν και τα ΑΣΚΙ με όλες τους τις δραστηριότητες. Από εκεί και πέρα, σε σχέση με την ψηφιοποίηση, η λογική ήταν ένα μέρος του αρχειακού υλικού, αλλά και περιοδικών, όπως ο Πολίτης ή η Επιθεώρηση Τέχνης, να ψηφιοποιηθεί και να ανέβει στον διαδικτυακό κόμβο των ΑΣΚΙ, ούτως ώστε να είναι διαθέσιμο στην ιστορική έρευνα, ακόμη και για ανθρώπους που δεν θα μπορούσαν να επισκεφτούν τα ΑΣΚΙ στα γραφεία τους. Γενικά, αν κάτι έχει αλλάξει, πέρα από τον εμπλουτισμό των αρχειακών συλλογών, είναι ότι τα ΑΣΚΙ έχουν ένα πολύ πιο έντονο αποτύπωμα στη δημόσια σφαίρα. Θεωρούμε, δηλαδή, ότι η Ιστορία δεν αφορά μόνο τους ιστορικούς και τους ερευνητές, αλλά αφορά, ή πρέπει να αφορά, συνολικά την κοινωνία. Για αυτό το κεντρικό μότο του Φεστιβάλ είναι ότι «η Ιστορία μάς αφορά».

Είναι σαφές ότι τα ΑΣΚΙ αντιλαμβάνονται την Ιστορία ούτως ή άλλως με διαφορετικό τρόπο από τον «παραδοσιακό», καθώς το Φεστιβάλ έχει ιστορικό περίπατο με θέμα τα Χνάρια της Queer Αθήνας, ή θεματική Women in Resistance και Αλβανική Μετανάστευση.

Τα ΑΣΚΙ θέλουν να εμπλέξουν ή να προκαλέσουν το ενδιαφέρον της ευρύτερης κοινωνίας. Να μην είναι κάτι στενά ακαδημαϊκό, που απευθύνεται μόνο στους ερευνητές. Άρα, με αυτή την έννοια, ανοίγουν οι θεματικές, διευρύνονται οι προσανατολισμοί, ούτως ώστε να καλυφθούν οι περισσότερες όψεις του κοινωνικού, που μέχρι σήμερα είναι υποφωτισμένες ή δεν απασχολούν την ιστορική έρευνα. Τα Χνάρια της Queer Αθήνας (αν μας το επιτρέψει ο καιρός), ενδέχεται να αναδειχθούν στο hit του Φεστιβάλ. Δείχνει λοιπόν και την απόσταση που έχει διανυθεί αυτά τα 30 χρόνια! Από την Αριστερά και την Αντίσταση στην Queer Αθήνα ή, για να το πω καλύτερα, το ένα δεν αποκλείει πλέον το άλλο, μάς ενδιαφέρουν και τα δύο! Και η κοινότητα των ΛΟΑΤΚΙ έχει ιστορία. Είναι κομμάτι μιας ιστορίας, που δεν έχει ειπωθεί, δεν έχει μελετηθεί, αποσιωπήθηκε, φιμώθηκε, οι περισσότεροι αγνοούν. Άρα αυτό το κομμάτι της Ιστορίας και για εμάς συνιστά πρόκληση να ακουστεί. Στον περίπατο αυτό να μιλήσουν οι ίδιοι για τον εαυτό τους.

Στο Φεστιβάλ συμμετέχετε στην εκδήλωση για τη Μεταπολίτευση, για «όσα δεν ξέρουμε και θέλουμε να μάθουμε». Τι ακριβώς δεν ξέρουμε;

To βασικό είναι ότι δεν έχουμε ιστορικές έρευνες για τη Μεταπολίτευση. Έχουμε σοβαρές μελέτες από κοινωνικούς και πολιτικούς επιστήμονες, αλλά στερούμαστε μιας αντίστοιχης παραγωγής ιστορικής γνώσης για αυτή την περίοδο. Κι άρα, στην ουσία, για τους Ιστορικούς παραμένει μια άγνωστη περίοδος. Παρότι βιωματικά είναι αρκετά οικεία, με την έννοια ότι έχουμε ζήσει, θυμόμαστε τη Μεταπολίτευση. Αλλά η περίοδος αυτή δεν έχει γίνει αντικείμενο έρευνας.

Η συζήτηση έχει επομένως σαν στόχο να προκαλέσει ένα δημόσιο προβληματισμό, για το ποια θα μπορούσε να είναι τα θέματα μιας ερευνητικής ατζέντας για τη Μεταπολίτευση. Σημειωτέον, ότι η Μεταπολίτευση βρέθηκε την τελευταία δεκαπενταετία στο επίκεντρο μιας απαξιωτικής κριτικής, ότι για όλα φταίει -και ειδικά για τη χρεοκοπία της Ελλάδας και τα Μνημόνια-, η Μεταπολίτευση και η λεγόμενη «κουλτούρα της Μεταπολίτευσης». Ένας παραπάνω λόγος για να μελετήσουμε σοβαρά και χωρίς προκαταλήψεις την εποχή. Γενικότερα, όλοι όσοι ενδιαφέρονται για την Ιστορία είμαι σίγουρος ότι θα βρουν στο Φεστιβάλ μια προβολή, μια συζήτηση, έναν περίπατο που να τους ικανοποιήσει το ιστορικό ενδιαφέρον, ή, αν θέλετε, την ιστορική περιέργεια.

Στην Ελλάδα υπάρχει η αίσθηση ότι έχει αναθερμανθεί το ενδιαφέρον για την Ιστορία. Όντως. Στην Ελλάδα υπάρχει έντονο ενδιαφέρον για την Ιστορία εδώ και πολλά χρόνια. Δεν μπορώ να προσδιορίσω πότε συνέβη αυτή η έκρηξη ενδιαφέροντος. Αλλά πάντως σίγουρα τα τελευταία 20, ίσως και παραπάνω χρόνια, υπάρχει μια ζήτηση, ένα ενδιαφέρον για Ιστορία. Το ζήτημα για μένα είναι με ποιο τρόπο μπορεί κάποιος να ξαναδεί την Ιστορία χωρίς απαραίτητα να την προσεγγίζει από μια ταυτοτική άποψη. Δηλαδή, η Ιστορία δεν είναι μια ενασχόληση για να βεβαιώσεις ή να εδραιώσεις ταυτότητες. Η Ιστορία είναι ένας τρόπος για να καταλάβεις το παρελθόν, να καταλάβεις την εξέλιξη της ελληνικής κοινωνίας. Να καταλάβεις κομβικές αλλαγές της ελληνικής κοινωνίας, χωρίς αυτό να συνδέεται με το ζήτημα της κατασκευής μια συλλογικής ταυτότητας. Γιατί, δυστυχώς, πιστεύω ότι, σε μεγάλο βαθμό, η συζήτηση στην Ελλάδα και το ενδιαφέρον για την Ιστορία έχει εγκλωβιστεί στο ταυτοτικό ενδιαφέρον, και πρωτίστως στην εθνική ταυτότητα. Το  ερώτημα είναι «μπορούμε να απεγκλωβιστούμε από αυτό;». Το Φεστιβάλ των ΑΣΚΙ είναι μια ευκαιρία για αυτό, γιατί δείχνει διαφορετικούς τρόπους για να αντιληφθούμε το τι είναι ιστορία.

Σε ποια κατάσταση είναι σήμερα τα ΑΣΚΙ; Πόσο εύκολη η επιβίωσή τους και η απρόσκοπτη συνέχιση του πολύτιμου έργου τους; Τα ΑΣΚΙ είναι ένας φορέας ο οποίος βίωσε τις επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης, τα χρόνια των Μνημονίων. Ευτυχώς, δεν απειλήθηκε η λειτουργία τους τότε. Σήμερα είναι σε μια αρκετά καλύτερη οικονομική φάση. Και βέβαια απαραίτητη προϋπόθεση για τη λειτουργία των ΑΣΚΙ είναι αναμφίβολα το προσωπικό τους, οι άνθρωποι, οι οποίοι εργάζονται σε αυτά. Από την άλλη πλευρά, υπάρχει διαρκής προσπάθεια προσέλκυσης χρηματοδοτήσεων από ερευνητικά προγράμματα, είτε ελληνικά, είτε διεθνή. Το στοίχημα όμως δεν είναι απλώς η επιβίωση. Αυτό το έχουν πετύχει. Το στοίχημα είναι η περαιτέρω ανάπτυξη και εμπλουτισμός των ΑΣΚΙ την επόμενη δεκαετία.

---

#Το εντεκαήμερο Φεστιβάλ Ιστορίας των ΑΣΚΙ στο Κέντρο Τεχνών του Δήμου Αθηναίων, Πάρκο Ελευθερίας (πρώην ΕΑΤ-ΕΣΑ), στην Αθήνα, ξεκινά σήμερα (9/2) και διαρκεί έως τις 19 Φεβρουαρίου, με είσοδο ελεύθερη για το κοινό.

Το πλήρες πρόγραμμα: https://www.askiweb.eu/…/366-30-xronia-aski-i-istoria-mas

Πληροφορίες: www.askiweb.eu, aski@askiweb.gr, 210-3223062

Με την υποστήριξη του Υπουργείου Πολιτισμού, του Οργανισμού Πολιτισμού, Αθλητισμού και Νεολαίας (ΟΠΑΝΔΑ) – Δήμος Αθηναίων, του Ιδρύματος Ρόζα Λούξεμπουργκ – Παράρτημα Ελλάδας, και των Φίλων των ΑΣΚΙ.