«Όταν ξεκίνησε να αδειάζει, πονέσαμε», αναφέρει η Χρυσάνθη Βασιλειάδου, Πολιτικός Μηχανικός ΕΜΠ, υπάλληλος της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος. «Δουλεύουμε πάρα πολλά χρόνια εδώ κι έχουμε ταυτιστεί με αυτόν το χώρο. Τον αγαπήσαμε πολύ, αλλά βλέποντας τις δυνατότητες στο νέο χώρο και ξέροντας ότι μπορεί αυτό το κτίριο να αναπαλαιωθεί, να συντηρηθεί και μέσα από τις νέες του χρήσεις να συνεργαστεί με το άλλο, έχουμε θετικά συναισθήματα και ανυπομονησία να δούμε όλη αυτήν την δουλειά να αποδίδει καρπούς.»
Στο πάλαι ποτέ επιβλητικό αναγνωστήριο, με τα βαριά ξύλινα τραπέζια και τις σοφιστικέ πράσινες λάμπες γραφείου Bankers, επικρατεί ένας τακτοποιημένος χαμός. Το προσωπικό δουλεύει ατελείωτες ώρες για να μεταφέρει σωστά τα τεκμήρια.
Τα βιβλία καθαρίζονται, συντηρούνται και ταυτοποιούνται με ηλεκτρονικά συστήματα στους καταλόγους της βιβλιοθήκης. Βιβλία με φθορές από τον χρόνο προστατεύονται για να μπορέσουν να μεταφερθούν χωρίς πρόβλημα. Όμως όλη αυτή η διαδικασία θέλει ιδιαίτερη προσοχή και ασφάλεια. Οι υπηρεσίες της βιβλιοθήκης το τελευταίο διάστημα έχουν ανασταλεί ή υπολειτουργούν, προκειμένου όλο το προσωπικό να συμμετέχει στις εργασίες αυτές.
Ήδη το Βαλλιάνειο, των Χάνσεν και Τσίλλερ, μέρος της αθηναϊκής τριλογίας και ορόσημο της πόλης, έχει αδειάσει κατά το ένα τρίτο. Η μετακόμιση της γενικής συλλογής όπως και των σπάνιων εγγράφων και κειμηλίων επιχορηγείται εκτάκτως από κρατικό προϋπολογισμό 500.000€. Συνολικά, η μετεγκατάσταση και ο εκσυγχρονισμός της Εθνικής Βιβλιοθήκης πραγματοποιείται με τη δωρεά του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος, ύψους 5 εκατ. ευρώ, και την έκτακτη επιχορήγηση του ελληνικού κράτους 5.200.000€.
«Προσπαθούμε να είμαστε πανταχού παρόντες. Έχει δοθεί ιδιαίτερη μέριμνα στα σπάνια και πολύτιμα βιβλία που έχουμε, που μεταφέρονται παράλληλα με τη γενική συλλογή και θα τοποθετηθούν στα θησαυροφυλάκια» δηλώνει η Χρυσάνθη Βασιλειάδου. «Είμαστε πολύ λεπτομερείς και προσέχουμε πολύ τον τρόπο μεταφοράς των βιβλίων.»
Για να είναι λειτουργικές οι υπηρεσίες της, συνεργάστηκαν εκατοντάδες άνθρωποι, από το προσωπικό που πραγματοποίησε τις μελέτες, μέχρι την υπηρεσία συντήρησης και τους βιβλιοθηκονόμους.
Τα μέλη της Διατμηματικής Ομάδας Μεταφοράς της Εθνικής Βιβλιοθήκης επί τω έργω: Χρυσάνθη Βασιλειάδου, Πολιτικός Μηχανικός ΕΜΠ, Δρ. Ζωή Γκιννή, Συντηρήτρια αρχειακού και βιβλιακού υλικού, Βαρβάρα Μουλά, Διοικητική υπάλληλος, Εύη Στεφανή, Γραφείο Διεύθυνσης, Χριστίνα Τσαρουχά, Υπεύθυνη Υπηρεσίας Συντήρησης Συλλογών.
750.000 τεκμήρια συνολικά.
24.000 τμ. το νέο υπερσύγχρονο κτίριο.
17.000 σπάνια τεκμήρια.
5.400 χειρόγραφα από τον 9° ως τον 20° αιώνα στην συλλογή της βιβλιοθήκης.
400 θέσεις αναγνωστών στο νέο κτίριο.
400 εξωτερικοί συνεργάτες.
286 τελικός αριθμός υπαλλήλων.
157 υπάλληλοι την πρώτη μέρα λειτουργίας.
140 ο σημερινός αριθμός. 200 τροχήλατα ειδικά κατασκευασμένα για την μετακόμιση της Εθνικής Βιβλιοθήκης.
130 μεταφορείς.
50 απαιτητικά υποέργα για την μετεγκατάσταση.
25 χρόνια μέχρι να φτάσει πληρότητα βιβλίων το κτίριο.
18 μέτρα το ύψος του Πύργου Βιβλίων.
8 αναγνωστήρια.
4 θησαυροφυλάκια.
3 χρόνια εντατικής προετοιμασίας.
1 χρόνος μελέτης για την χωροθέτηση των συλλογών.
Ανεβαίνουμε στ’ απόκρυφα μέρη της βιβλιοθήκης, στα βιβλιοστάσια, όπου τέσσερις υπάλληλοι, φορώντας μάσκες, μεταφέρουν τα βιβλία σε ένα από τα διακόσια τροχήλατα που κατασκευάστηκαν αποκλειστικά για την μεταφορά του πολιτιστικού πλούτου της Εθνικής Βιβλιοθήκης και είναι επενδεδυμένα με ένα αφρώδες αδρανές υλικό που προστατεύει από κραδασμούς.
Ακόμη κι αν καθαρίστηκαν τα βιβλία, η σκόνη συνεχίζει να αιωρείται, οπότε οι μάσκες και τα γάντια είναι απαραίτητα εργαλεία για το προσωπικό.
Τα παλιά βιβλιοστάσια έχουν σχεδόν αδειάσει.
Προσεκτική μεταφορά στα τροχήλατα…
…με την αφρώδη επένδυση για αποφυγή των κραδασμών και μετατοπίσεων του υλικού.
Κάθε ράφι ταυτοποιείται ηλεκτρονικά και αμέσως μετά τοποθετείται στην τροχήλατη βιβλιοθήκη. Κάθε τροχήλατη βιβλιοθήκη μόλις γεμίζει, κλείνει, σφραγίζεται υπό την επίβλεψη υπαλλήλου της Εθνικής Βιβλιοθήκης, τοποθετείται σε φορτηγό με ελεγχόμενες κλιματικές συνθήκες και, τέλος μεταφέρεται στο ΚΠΙΣΝ συνοδεία υπαλλήλου της Εθνικής Βιβλιοθήκης.
Στη συνέχεια, επανατοποθετείται και ελέγχεται εκ νέου. Οι συντηρητές της Βιβλιοθήκης επιβλέπουν και παρέχουν επιπλέον οδηγίες στις ομάδες εργασίας κατά τη διάρκεια εκτέλεσης του έργου.
Μετά η υπηρεσία συντήρησης συντονίζει κι επιβλέπει την διαδικασία της συσκευασίας, έτσι ώστε κάθε κιβώτιο να μεταφέρεται με τον κατάλληλο τρόπο.
Όπου υπάρχουν σκαλοπάτια και κλιμακοστάσια, αξιοποιούνται ειδικές ράμπες με κατάλληλη κλίση για την ασφαλή μετακίνηση των τροχήλατων βιβλιοθηκών. Τα ράφια, ένα-ένα, δένονται με σκοινιά και μεταφέρονται στο ισόγειο, για να μπούν τελικά στο φορτηγό σε τριάδες.
Με γερανό κατεβαίνουν οι σπάνιες συλλογές.
Για να μπουν με προσοχή απευθείας στο φορτηγό…
…το οποίο καταφτάνει στο νέο σπίτι της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος.
Φτάνουμε στον τελικό προορισμό, στο Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος. Οι συντηρητές της Βιβλιοθήκης, ανά δύο ή ανά τρεις, συνοδεύουν τις συλλογές, τις οποίες προσέχουν σαν τα μάτια τους, μην τυχόν και γίνει κάποιο μπέρδεμα.
Οι χειρόγραφοι κώδικες μεταφέρονται στο θησαυροφυλάκιο εγγράφων…
Όπως το σύνολο των ειδικών συλλογών, σπανίων και πολυτίμων, χειρογράφων και αρχείων, που θα φυλάσσεται εντός τεσσάρων θησαυροφυλακίων σε κατάλληλες συνθήκες θερμοκρασίας, υγρασίας, φωτισμού και ασφάλειας.
Η παλαιακή μυρωδιά του Βαλλιάνειου θα σκεπαστεί από τον φρέσκο αέρα του νεόδμητου Πύργου Βιβλίων. Τα δύο κτίρια όμως έχουν εντελώς διαφορετική διαρρύθμιση κι εδώ έγκειται η πρόκληση.
…έχουν ήδη μεταφερθεί αρκετές χιλιάδες βιβλίων, κάποια προστατευμένα και τυλιγμένα σε πλαστική θήκη.
Επανέλεγχος, καταλογογράφηση, ραδιοσήμανση.
Στο αναγνωστήριο των ερευνητών, μπορεί κανείς να προπαραγγείλει online τα βιβλία που θέλει διαθέσιμα συγκεκριμένη ώρα για να τα διαβάσει στον χώρο ή να τα ζητήσει επί τόπου.
Το διατηρητέο νεοκλασσικό Βαλλιάνειο κτίριο είναι συγκεντρωτικό, με το αναγνωστήριο στο κέντρο, όπου και έρχονται οι συλλογές από τις δύο περιμετρικές πτέρυγες.
Το καινούργκιο κτίριο με την αρχιτεκτονική υπογραφή του Renzo piano είναι πολυώροφο, έχει πολλαπλά αναγνωστήρια και τα βιβλία έρχονται από όλα τα επίπεδα.
Ακόμη και στο ισόγειο, έχουν τοποθετηθεί περιμετρικά βιβλία, έτσι ώστε ο αναγνώστης να παίρνει όποιο τίτλο θέλει, χωρίς να τον ζητήσει από το προσωπικό -τακτική που ισχύει για συγκεκριμένες συλλογές.
Εξαίρεση αποτελούν τα αναγνωστήρια θετικών και θεωρητικών επιστημών, όπου ο αναγνώστης θα πρέπει να ζητήσει από τους υπαλλήλους τον κωδικό του βιβλίου που επιθυμεί να διαβάσει.
Ένα κεντρικό, κινητό βιβλιοστάσιο θα στεγάσει το μεγαλύτερο ποσοστό των βιβλίων, γύρω στα 650.000 τεκμήρια, αποτελώντας τον τροφοδότη όλων των αναγνωστηρίων. Βιβλιοθήκες όμως έχουν κατασκευαστεί περιμετρικά σε όλα τα επίπεδα, ενώ τα αναγνωστήρια είναι συνολικά οκτώ. Αν για παράδειγμα θες να διαβάσεις κάποιο επιστημονικό περιοδικό, θα κινηθείς στο ανάλογο αναγνωστήριο.
«Τα βιβλία όπως είναι εδώ ταξινομημένα, εύκολα προσβάσιμα και διαχειρίσιμα προς τον κόσμο, πρέπει να τοποθετηθούν κατά τέτοιο τρόπο στις βιβλιοθήκες, ούτως ώστε να δίνονται στους ερευνητές-χρήστες στους βέλτιστους χρόνους και χωρίς να δημιουργείται μποτιλιάρισμα στο προσωπικό» αναφέρει η Χρυσάνθη Βασιλειάδου.
Για το χρονικό διάστημα που χρειάζεται για να εξυπηρετηθεί κάποιος και για τον τρόπο που θα επιστρέφουν τα βιβλία στις αρχικές τους θέσεις, για να είναι και την επόμενη μέρα εύκολα διαχειρίσιμα πραγματοποιείται ειδική μελέτη.
Στις συλλογές της Εθνικής Βιβλιοθήκης περιλαμβάνονται πάνω από 4.500 χειρόγραφοι κώδικες από τον 9° ως τον 19° αιώνα και μεγάλος αριθμός σημαντικών ιστορικών εγγράφων και αρχείων, ενώ επιλεγμένα χειρόγραφα της Εθνικής Βιβλιοθήκης στο ΚΠΙΣΝ θα εκτίθενται εκ περιτροπής, δίνοντας στο κοινό την ευκαιρία να θαυμάσει τους θησαυρούς και την πολιτιστική κληρονομιά της Ελλάδος.
Το ευχάριστο νέο είναι η δημιουργία ενός νέου τμήματος, του Δανειστικού, το οποίο στήθηκε από την αρχή. Ένα μέρος του προέρχεται από πολλαπλά αντίτυπα της Εθνικής Βιβλιοθήκης κι ένα μέρος αγοράστηκε μέσω της δωρεάς του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος, για να εμπλουτιστεί. Καλύπτει πάρα πολλές θεματικές και είναι ποικίλης ύλης. «Δεν συνηθίζεται οι Εθνικές βιβλιοθήκες να έχουν δανειστικό τμήμα, κυρίως είναι αρχειακές. Για ‘μας είναι πρόκληση αυτό το πρότυπο τμήμα» σημείωσε η πολιτικός μηχανικός.
Ήταν πάγιος προβληματισμός ο χώρος της βιβλιοθήκης, καθώς οι συλλογές δεν ήταν συγκεντρωμένες σε ένα σημείο και η χωρητικότητα του αναγνωστηρίου ήταν μικρή. Στις παλιές εγκαταστάσεις χωρούσαν 80 άτομα, ενώ στο ΚΠΙΣΝ μπορούν να εξυπηρετηθούν μέχρι και 400. «Ήμασταν πάντα σε τρία κτίρια τουλάχιστον. Το κέλυφος του διατηρητέου νεοκλασικού δεν αντέχει να δώσει στον κόσμο υπηρεσίες που παρέχει αυτήν την στιγμή το Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος. Θα μπορούσε να είναι ένας ενημερωτικός χώρος ή χώρος ειδικών συλλογών που συνδέεται πάντα με τις νέες εγκαταστάσεις και να υπάρχει μια ροή του κόσμου» συνέχισε.
Αποστολή της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος είναι να εντοπίζει, να συγκεντρώνει, να οργανώνει, να περιγράφει και να διαφυλάσσει στο διηνεκές τα Tεκμήρια της επιστήμης και του πολιτισμού που δημιουργούνται στην Ελλάδα ή διεθνώς και σχετίζονται με τον ελληνισμό στη διαχρονία του, προσφέροντας ανοικτή και ισότιμη πρόσβαση σε κάθε ενδιαφερόμενο.
Το νέο κτίριο προβλέπεται να φτάσει την ύψιστη χωρητικότητα βιβλίων σε μια δεκαπενταετία. Ο Renzo Piano προέβλεψε ένα από τα μεγάλα αναγνωστήρια της αίθουσας να αντέχει μεγάλα φορτία, ούτως ώστε όταν πεπεραστεί ο αριθμός των ραφιών στο μέλλον, να γίνει και αυτό βιβλιοστάσιο. «Άρα, με τα σημερινά δεδομένα της εκδοτικής παραγωγής, είναι σε θέση να καλύψει μια 25ετία, ίσως και περισσότερο», μας πληροφορεί η Διατμηματική Ομάδα Μεταφοράς.
Ο Πύργος Βιβλίων, που εκτείνεται σε όλο το ύψος του κτιρίου, περιβάλλεται από ένα σύστημα ελαφρών εξωστών και βιβλιοστασίων ενώ στο εσωτερικό του φιλοξενεί δύο αναγνωστήρια.
Εκτός αυτού, η χώρα είχε μείνει λίγο πίσω στις υπηρεσίες της Εθνικής Βιβλιοθήκης κι αυτό οφείλεται στον ελλιπή προϋπολογισμό, έλλειψη προσωπικού κλπ. Με την στήριξη του υπουργείου όμως και μέσω της δωρεάς, προσλήφθηκε προσωπικό, άλλαξε ο προϋπολογισμός και δόθηκε η δυνατότητα να αναπτυχθούν οι νέες υπηρεσίες.
«Το προσωπικό ποτέ δεν θα είναι αρκετό. Γίνονται όμως προσπάθειες με όποιον τρόπο μπορεί να φανταστεί κανείς να αυξηθεί το προσωπικό. Εξάλλου είναι μέσα στην σύμβαση ο αριθμός προσωπικούς που χρειάζεται για να μπορέσουμε να παρέχουμε σωστά τις υπηρεσίες μας. Τώρα είμαστε 140 υπάλληλοι και την πρώτη μέρα που θ’ ανοίξει η βιβλιοθήκη πρέπει να είμαστε 157, βάσει της σύμβασης. Τελικός στόχος είναι να φτάσει στα 286 άτομα» ενημερώνει η Χρυσάνθη Βασιλειάδου.
Ο φόβος μη χαθεί ο ανθρωπιστικός της ρόλος και γίνει ο προορισμός για μια βόλτα υπάρχει ακόμη. Μια κοινωνία που απαρνείται την κουλτούρα του βιβλίου, γιατί την θέση του έχει καταλάβει το ίντερνετ, είναι μια ακατέργαστη, φοβική κοινωνία που υποτάσσεται στην απαιδευσιά και γίνεται η μήτρα όλων των κακών -του φασισμού μη εξαιρουμένου.