Ε Λ Λ Η Ν Α Σ Φ Ι Λ Ε Λ Ε Υ Θ Ε Ρ Ο Σ: Α Υ Τ Ο Σ Ο Α Γ Ν Ω Σ Τ Ο Σ
Κάποτε, μιλώντας με έναν καθηγητή μου στο πανεπιστήμιο, μου είπε: «Δεν γίνεται ένας άνθρωπος στον 21ο αιώνα να μην είναι φιλελεύθερος. Ποιος δεν αγαπά την ελευθερία;». Στην ελληνική πολιτική ιστορία, ωστόσο, η έννοια του φιλελευθερισμού χρησιμοποιήθηκε περισσότερο ως μομφή παρά ως πολιτικός χαρακτηρισμός.
Στο πολιτικό σύστημα μετά τη μεταπολίτευση, δεν εμφανίστηκε κανένα φιλελεύθερο-δημοκρατικό κόμμα, όπως εκείνο των Φιλελεύθερων-Δημοκρατών στη Μεγάλη Βρετανία και το Βέλγιο. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα οι ιδέες του κοινωνικού φιλελευθερισμού να γίνουν ένα στρεβλό κληροδότημα της συντηρητικής-λαϊκής δεξιάς, με απότοκο τη δαιμονοποίηση της φιλελεύθερης ατζέντας.
Κάποιος ίσως βιαστεί να πει ότι η Νέα Δημοκρατία αποτελεί τη φιλελεύθερη δύναμη στην Ελλάδα. Ίσως αυτή κάποτε να ήταν η προοπτική, όμως η αρνητική στάση της ΝΔ στα πρόσφατα νομοσχέδια της ιθαγένειας και του συμφώνου συμβίωσης για τους ομοφυλόφιλους δείχνει πως η ΝΔ έχει διολισθήσει για τα καλά στο ιδεολογικό πεδίο της συντηρητικής δεξιάς.
Τίθεται, λοιπόν, το ερώτημα: ποιος θα γίνει ο εκφραστής των αρχών του φιλελευθερισμού; Θα μπορούσε το Ποτάμι να υιοθετήσει μία φιλελεύθερη ατζέντα, στα πρότυπα της φιλελεύθερης παράδοσης στην Ευρώπη; Ή μήπως ο ΣΥΡΙΖΑ, μετασχηματιζόμενος σε ένα κόμμα της μεταρρυθμιστικής κεντροαριστεράς, θα ήταν σε θέση να γίνει ο φορέας αυτών των ιδεών, όπως συνέβη με κόμματα της Σοσιαλδημοκρατίας σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες;
«Στο κόμμα μας έχουμε έναν ειδικό τομέα που μελετά θέματα ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Αυτός ο τομέας έχει πάρει και μερικές τολμηρές στάσεις και πρωτοβουλίες, τόσο σε θέματα ισότητας των φύλων, όσο και σε θέματα διαχωρισμού Εκκλησίας και Κράτους», αναφέρει ο Γιώργος Μαυρωτάς, για να προσθέσει: «η φιλελευθεροποίηση της ελληνικής κοινωνίας μπορεί να προωθηθεί μέσα από συγκεκριμένες πολιτικές και πρωτοβουλίες. Εμείς έχουμε πολλές φορές κάνει προτάσεις προς αυτή την κατεύθυνση».
«Ο ακραίος οικονομικός φιλελευθερισμός (νέο-φιλελευθερισμός) που χαρακτηρίζει το Ποτάμι, στη σημερινή συγκυρία συνοδεύεται με πολιτικές πρακτικές «νόμου και τάξης» που ανατρέπουν την λογική της ανοχής που χαρακτηρίζει παραδοσιακά και εξ ορισμού τον φιλελευθερισμού και τους φιλελευθέρους», Μιχάλης Σπουρδαλάκης
Σχετικά με το ρόλο του ρόλο του Ποταμιού ως φορέα φιλελεύθερων ιδεών, ο Γιάννης Τσίμπρας, αναφέρει: «Νομίζω ότι σε αυτό το επίπεδο το Ποτάμι δεν είναι ξεκάθαρο και ότι υπάρχουν διαφορετικές τάσεις εντός του. Μπορεί μεν να έχει κάποιες θετικές φιλελεύθερες προτάσεις σε επίπεδο ατομικών δικαιωμάτων, ταυτόχρονα όμως σε κάποια θέματα, όπως, για παράδειγμα, σε θέματα ασφάλειας, επιτήρησης, του μεταναστευτικού ή της ιθαγένειας, που επίσης άπτονται του πεδίου των ατομικών δικαιωμάτων, κινείται και προς την αντίθετη κατεύθυνση ή οι θέσεις του είναι τουλάχιστον ασαφείς. Για παράδειγμα, σε έρευνα που διεξήχθη στο ιδρυτικό του συνέδριο η πλειοψηφία των συνέδρων ήταν υπέρ των φυλακών τύπου Γ, η στάση του κόμματος στο θέμα της απόκτησης ιθαγένειας κινείται μάλλον σε συντηρητική κατεύθυνση».
«Παράλληλα», προσθέτει ο κ. Τσίμπρας, «υπάρχει ισχυρή νεοφιλελεύθερη τάση εντός του κόμματος, η οποία, για παράδειγμα, πάλι σύμφωνα με στοιχεία του συνεδρίου, υποστηρίζει τη οικονομική συμμετοχή των γονιών στα δημόσια σχολεία και άλλα ανάλογα μέτρα. Συνεπώς, μια έστω δειλή φιλελευθεροποίηση στο κοινωνικό επίπεδο, αν συνδυάζεται, εν μέσω κρίσης, με προτάσεις για σκληρότερα μέτρα που πλήττουν τους οικονομικά αδύναμους, ουσιαστικά αυτοακυρώνεται».
Ο Σταύρος Θεοδωράκης με τον επικεφαλής των Φιλελεύθερων-Δημοκρατών στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, Γκι Φερχόφστατ.
Το ότι δεν υπάρχει Κόμμα Φιλελεύθερων-Δημοκρατών στην Ελλάδα αποτελεί μία «ιδιαιτερότητα που εξηγείται με ιστορικούς όρους πολιτικής οικονομίας», αναφέρει ο Πασχάλης Αγανίδης. «Άλλωστε, η ιστορική κληρονομιά του φιλελευθερισμού στην Ελλάδα εκφράστηκε στο μεγαλύτερο μέρος του προηγούμενου αιώνα από το πολιτικό ρεύμα του «κεντρώου βενιζελισμού». Η πολιτική γεωγραφία του φιλελευθερισμού είναι ρευστή. Υπάρχουν οριζόντιες εκφράσεις του πολιτικού φιλελευθερισμού στο πολιτικό σύστημα, από την ριζοσπαστική αριστερά και την σοσιαλδημοκρατία μέχρι την κεντροδεξιά, ενώ στο οικονομικό πεδίο υπάρχει δυσπιστία ή και εχθρότητα απέναντι στον «νεοφιλελευθερισμό», ακόμα και από τις παραδοσιακές εκφράσεις της συντηρητικής δεξιάς».
Μπορεί το Ποτάμι να γίνει ο εκφραστής των αρχών του φιλελευθερισμού; «Το ιδεολογικά και πολιτικά ευρύχωρο Ποτάμι μπορεί να εκφράσει τις κοινωνικές ομάδες που επιθυμούν περισσότερη πολιτική και οικονομική ελευθερία. Το ερώτημα, όχι μόνο για το Ποτάμι αλλά και για την κεντροαριστερά, είναι πώς μπορεί να εκφραστεί ένα πιο τυπικό φιλελεύθερο πολιτικό πρόταγμα βασισμένο στο σύγχρονο πλαίσιο «παγκοσμιοποίηση, εξωστρέφεια, άρση θεσπισμένων ανισοτήτων, μικρότερη ρυθμιστική παρέμβαση του κράτους, ιδιοκτησιακά δικαιώματα, ιδιωτικοποίησεις, δικαιοσύνη», προσθέτει ο κ. Αγανίδης.
«Είμαστε έτοιμοι να υποστηρίξουμε κάθε είδους μεταρρύθμιση την οποία θεωρούμε σωστή, με την προϋπόθεση το κόμμα που θα βρεθεί απέναντί μας θα είναι διαλλακτικό και δεν θα είναι τη λογικής «όχι σε όλα». Η συναίνεση δεν μπορεί να λειτουργήσει μονόπλευρα», Χάρης Θεοχάρης
Από την πλευρά του ο καθηγητής Μιχάλης Σπουρδαλάκης αναφέρει: «Πολύ φοβάμαι ότι ο ρόλος που υποθέτετε για το Ποτάμι δεν μπορεί να επιβεβαιωθεί. Ο ακραίος οικονομικός φιλελευθερισμός (νέο-φιλελευθερισμός) που το χαρακτηρίζει, στη σημερινή συγκυρία συνοδεύεται με πολιτικές πρακτικές «νόμου και τάξης» που ανατρέπουν την λογική της ανοχής που χαρακτηρίζει παραδοσιακά και εξ ορισμού τον φιλελευθερισμού και τους φιλελευθέρους. Αντίθετα, φαίνεται ότι ο ΣΥΡΙΖΑ, προγραμματικά και με την πρακτική του στο κοινωνικό πεδίο, τουλάχιστον κατά την αντιπολιτευτική του περίοδο, υπόσχεται την έκφραση αυτής της παράδοσης, μάλιστα εμπλουτισμένη με την πρακτική έμφαση της διεκδικητικής συμμετοχής των πολιτών. Αυτός ακριβώς είναι και ο λόγος που θεωρώ ότι αυτό το ιδεολογικοπολιτικό ρεύμα μπορεί να εκφραστεί πιο αποτελεσματικά από τη ΝΔ, μετά φυσικά τις αναγκαίες πολιτικές προσαρμογές υπό νέα ηγεσία».
Είναι αλήθεια ότι «στην Ελλάδα, στο δεξιό φάσμα του πολιτικού συστήματος, δεν υπάρχει μια σαφής έκφραση φιλελεύθερων ιδεών», αναφέρει η καθηγήτρια Βάλια Αρανίτου. «Μάλιστα, η ΝΔ επί αρχηγίας Αντώνη Σαμαρά περιόρισε, έως αφανισμού, τις όποιες δειλές εκφράσεις κοινωνικού φιλελευθερισμού. Από την άλλη πράγματι το Ποτάμι έχει υιοθετήσει την ατζέντα του κοινωνικού φιλελευθερισμού (γάμος ομοφυλοφίλων, μεταναστευτικό) που, αποτελεί και το σημείο τομής με τον ΣΥΡΙΖΑ. Ωστόσο, ο ακραίος οικονομικός φιλελευθερισμός που το χαρακτηρίζει, σε μια μάλιστα περίοδο βαθιάς οικονομικής κρίσης, είναι πολύ πιθανό να επικρατήσει του κοινωνικού και πολιτικού φιλελευθερισμού που μοιάζει να υιοθετεί σε πρώτο χρόνο. Από την άλλη πλευρά η ΝΔ μετά την αποχώρηση του Σαμαρά, μπορεί αφενός να ισχυροποιηθούν οι δυνάμεις εκείνες που υποστήριζαν τον κοινωνικό φιλελευθερισμό και οι οποίες θα μπορούν πολύ ευκολότερα να συνεργαστούν με ένα σημαντικό ρεύμα του οικονομικού πατριωτισμού».
Η ανάδειξη του Βαγγέλη Μεϊμαράκη στην ηγεσία της Νέας Δημοκρατίας συνοδεύτηκε με μία προσπάθεια επιστροφής στο χώρο της Κεντροδεξιάς και του κοινωνικού φιλελευθερισμού.
Στην επόμενη σελίδα: Και όταν λέμε μεταρρυθμίσεις, τι εννοούμε;