Το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης εξέδωσε πριν λίγες εβδομάδες απόφαση (12 υπέρ – 4 κατά οι ψήφοι), με την οποία διατάζει την Ιαπωνία να σταματήσει το ετήσιο «επιστημονικό» κυνήγι φαλαινών στην Ανταρκτική. Αφορμή στάθηκαν τα στοιχεία που αποκάλυψαν πως τα ιαπωνικά φαλαινοθηρικά έχουν σκοτώσει περίπου 3.600 ρυγχοφάλαινες (minke whales) από το 2005 και μετά, υπό το ιαπωνικό «ερευνητικό» πρόγραμμα στην Ανταρκτική γνωστό ως JARPA II. Μικρή –πλην σημαντική– υποσημείωση, το γεγονός ότι η απόφαση αυτή δεν θέτει καμία απαγόρευση στο εμπόριο προϊόντων από κρέας φαλαινών που παραμένει νόμιμο.
Τεράστια επιτυχία της επιστήμης
Η δικαστική διαμάχη και ο κομβικός ρόλος της Αυστραλίας
Η κυβέρνηση της Ιαπωνίας εξέφρασε τη βαθιά της απογοήτευση από την εξέλιξη και προανήγγειλε την άμεση αύξηση των φαλαινοθηρικών δραστηριοτήτων της στον Ειρηνικό Ωκεανό «με σκοπό την κάλυψη των δυσαναπλήρωτων κενών που δημιουργούνται από την αδικαιολόγητη απαγόρευση της επιστημονικής έρευνας». Εξάλλου, οι Ιαπωνικές Αρχές ανέκαθεν υποστήριζαν ότι με αυτό τον τρόπο «συλλέγουν σπάνια και χρησιμότατα επιστημονικά δεδομένα, ανεκτίμητης αξίας».
Το μορατόριουμ του 1986
Τον Μάιο του 2010 η Αυστραλία –επί πρωθυπουργίας Κέβιν Ραντ–, ήταν αυτή που κατέθεσε τον φάκελο της υπόθεσης στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης, με την αμέριστη συμπαράσταση της κυβέρνησης της Νέας Ζηλανδίας. Προκαταρκτικό αίτημα γύρω από την υπόθεση αποτελούσε η ολοκληρωμένη επανεξέταση της φαλαινοθηρικής πολιτικής της Ιαπωνίας. Το αποτέλεσμα ήταν η Χάγη να καταλήξει στο συμπέρασμα πως «η Ιαπωνία απέτυχε να δικαιολογήσει επαρκώς την έκταση και την ένταση των πρακτικών αυτών», για ερευνητικούς και μόνο λόγους. Το 1986 είχε υπογραφεί από πολλές χώρες ένα μορατόριουμ-ορόσημο, που περιόριζε σημαντικά τα επιτρεπόμενα όρια φαλαινοθηρίας με βάση περιοχές και είδη. Αυτό το μορατόριουμ όμως καταπατήθηκε επανειλημμένως με διάφορους τρόπους ενώ κάποιες χώρες φρόντισαν τεχνηέντως να εξαιρεθούν. Η Ιαπωνία μόλις ένα χρόνο μετά την υπογραφή της συμφωνίας, εφηύρε την… «επιστημονική φαλαινοθηρία». Όμως, η αλήθεια είναι ότι υπήρχαν και χώρες –με μακρά παράδοση στην «εμπορική φαλαινοθηρία»- που δεν υπέγραψαν καν την συμφωνία και συνέχισαν με αμείωτους ρυθμούς, όπως η Νορβηγία και η Ισλανδία.
Η Ιαπωνία κατηγόρησε την Αυστραλία για δόλια προσπάθεια που στράφηκε εναντίον της μακραίωνης κουλτούρας της χώρας, χωρίς όμως να ωφεληθεί δικαστικά από αυτή την επιχειρηματολογία. Ο λόγος ήταν πως η βάση του επιχειρήματος αυτού ήταν εξαιρετικά ασταθής, καθώς οι Ιάπωνες ξεκίνησαν μεγάλης κλίμακας φαλαινοθηρικές επιχειρήσεις στις αρχές του 20ου αιώνα, υιοθετώντας μάλιστα πρακτικές από τους πρωτοπόρους Ευρωπαίους (Νορβηγούς, Ισλανδούς και Ρώσους). Στα τέλη της δεκαετίας του ’30 θανατώνονταν τουλάχιστον 50.000 φάλαινες ετησίως σε παγκόσμιο επίπεδο. Άλλες χώρες που δραστηριοποιούνται σε αυτό το «δημοφιλές σπορ» είναι παραδοσιακά ο Καναδάς, τα Νησιά Φερόε, η Γροιλανδία, η Ρωσία, οι Φιλιππίνες, η Ν. Κορέα, όπως επίσης και εννέα φυλές αυτοχθόνων, από τα παράλια της Αλάσκα στις ΗΠΑ.
Οι πληθυσμοί των φαλαινών
Οι ρυγχοφάλαινες βρίσκονται σε αφθονία. Συγκεκριμένα, ο πληθυσμός υπολογίζεται γύρω στο 1,5 εκατομμύριο, με αποτέλεσμα η ανεξέλεγκτη σφαγή του να θεωρείται επουσιώδης από τη στιγμή που δεν χαρακτηρίζεται ως είδος υπό εξαφάνιση. Στην αντίπερα όχθη, οι φάλαινες μπαλένα είναι εξαιρετικά σπάνιες. Ο πληθυσμός τους υπολογιζόταν γύρω στις 50.000 μέχρι το 1966 ενώ σήμερα δεν ξεπερνούν τις 24.000. Δηλαδή, μιλάμε για αφανισμό του μισού πληθυσμού τους. Το συγκεκριμένο είδος φάλαινας χαρακτηρίζεται από κάποιες ιδιαιτερότητες που δεν θα μπορούσαν να περάσουν απαρατήρητες. Για παράδειγμα, το προσδόκιμο ζωής τους φτάνει μερικές φορές ακόμη και τα 300 χρόνια (ναι, είναι το μακροβιότερο θηλαστικό στον πλανήτη).
Οι εξωγενείς παράγοντες κινδύνου
Βέβαια, η αλήθεια είναι ότι οι φάλαινες κινδυνεύουν και από άλλους παράγοντες όπως η μόλυνση, το μπλέξιμο-πνίξιμο από ξένα δίχτυα και η σύγκρουση με καράβια τα οποία παράγουν θόρυβο που τους προκαλεί σύγχυση προσανατολισμού με μοιραία αποτελέσματα. Και μάλιστα, οι έρευνες δείχνουν ότι από αυτούς τους κινδύνους προκύπτουν μεγαλύτερα ποσοστά θνησιμότητας. Οι ακτιβιστές, λοιπόν, παραδέχονται ότι οι εξωγενείς παράγοντες είναι ουσιαστικά ανεξέλεγκτοι γι’ αυτό ζητούν τον περιορισμό της φαλαινοθηρίας. Επειδή, συνδυαστικά, είναι η μόνη πηγή κινδύνου με άμεση και σκόπιμη επέμβαση του ανθρώπινου παράγοντα και φυσικά αποτελεί τη μόνη που θα μπορούσε να ελεγχθεί.
Ο επιχειρηματικός κολοσσός Rakuten ως ρυθμιστής του παιχνιδιού
Η Rakuten είναι ένας γιγαντιαίος διαδικτυακός έμπορος. Συγκεκριμένα, συνιστά τον μεγαλύτερο έμπορο κρέατος φαλαινών και ελεφαντόδοντου παγκοσμίως, ενώ κατέχει διόλου αμελητέο ποσοστό στην πίτα του κρέατος δελφινιών. Επίσης, η Rakuten έχει στην κατοχή της το εμπορικό portal, play.com, που ειδικεύεται στην πώληση video games, DVD, CD και μηχανήματα οικιακής ψυχαγωγίας, ενώ διαθέτει και μεγάλο μερίδιο μετοχών του Pinterest. Μία αρκετά διαδεδομένη θεωρία συνωμοσίας, θέλει τη Rakuten να δέχεται με μερική ανακούφιση την απόφαση της Χάγης, χρησιμοποιώντας την ως κάλυμμα, καθώς η εμπλοκή της σε αυτή τη δραστηριότητα, τη ζημιώνει μακροπρόθεσμα σε μεγάλο βαθμό, κυρίως γύρω από το προφίλ της στον δυτικό κόσμο.
Η άποψη ενός έγκριτου και αντισυστημικού ακαδημαϊκού
Σε αυτό το σημείο αξίζει να σταθούμε στην οπτική ενός ανθρώπου που η άποψή του φαίνεται πως έχει ειδικό βάρος. Ο Δρ. Jun Morikawa είναι λέκτορας στο πανεπιστήμιο Rakuno Gakuen. Διδάσκει διεθνείς σχέσεις ενώ ειδικεύεται στις σχέσεις μεταξύ Ιαπωνίας και αφρικανικών χωρών. Το 2009 εξέδωσε ένα βιβλίο με τίτλο «Whaling in Japan: Power, Politics and Diplomacy». Αυτές είναι κάποιες από τις βασικές του σημειώσεις επί του θέματος.
Η φαλαινοθηρία στην πραγματικότητα δεν είναι και τόσο σημαντική για την Ιαπωνία όσο θέλει να δείχνει προς τα έξω η κυβέρνηση της χώρας. Εξάλλου, το κρέας της φάλαινας αντιστοιχεί μόλις στο 0,2% της ποσότητας κρέατος που καταναλώνεται σε εθνικό επίπεδο.
Οι αρμόδιες Αρχές βασίζουν αορίστως τα πάντα σε επιστημονικά-ερευνητικά προγράμματα ενώ πρόσφατα έβαλαν στο παιχνίδι και την αρχαίωνη κουλτούρα του ιαπωνικού λαού. Δεν υφίσταται, όμως, τέτοια εθνική κουλτούρα, τουλάχιστον όπως την περιγράφουν στην επιχειρηματολογία τους. Υπάρχουν κάποιες τοπικές κουλτούρες που ενθαρρύνουν την φαλαινοθηρία, υπάρχουν όμως και άλλες τόσες για τις οποίες η πράξη αυτή φαντάζει αδιανόητη και απάνθρωπη.
Η Ιαπωνία παραδοσιακά είναι μεγάλος καταναλωτής πάρα πολλών ειδών άγριας ζωής, ακόμη και αρκετών υπό εξαφάνιση.
Οι ακτιβιστές δεν είναι εχθρικοί με τους Ιάπωνες, απλώς τα media αποσιωπούν τις παραβιάσεις των χωρών του δυτικού κόσμου, με αποτέλεσμα να φαίνονται οι σφαγείς των φαλαινών στα μάτια του κόσμου.
Μήπως οι φάλαινες είναι απλώς μεγάλα ψάρια;
Οι πιο κυνικοί –και ντεμέκ ψύχραιμοι– σχολιάζουν ειρωνικά ότι τα δάκρυα για τις φάλαινες είναι βαθιά υποκριτικά από ανθρώπους που τρώνε κατά κόρον ψάρια. Οι φάλαινες, όμως, δεν είναι απλώς τα μεγαλύτερα ψάρια. Η φύση τους δεν αφήνει περιθώρια για τέτοιου είδους εξωφρενικές απλουστεύσεις. Η φάλαινα είναι το μεγαλύτερο θηλαστικό του πλανήτη, έχει πάρα πολύ υψηλή νοημοσύνη και αρκετά είδη της κινδυνεύουν από εξαφάνιση. Τι θα μπορούσε, λοιπόν, να γίνει όταν οι φαλαινοθήρες –ακόμη και αν έχουν τις «καλύτερες προθέσεις»– δεν μπορούν να έχουν τον απόλυτο έλεγχο στο είδος των φαλαινών που θανατώνουν, αφού σύμφωνα με έρευνες, το 25% των σφαγιασθέντων κοιτών ανήκει σε είδη υπό εξαφάνιση; Μήπως τελικά η παγκόσμια κοινότητα, πρέπει να κάνει κάτι παραπάνω από το να ποστάρει οργισμένα tweets μόνο κατά των «αδίστακτων Ιαπώνων»;
