Το Ζάαταρι δίνει μια αίσθηση κανονικότητας, αλλά στη πραγματικότητα είναι μια τεράστια φυλακή.
Kαθημερινά γινόμαστε μάρτυρες ειδήσεων, τόσο στην Ελλάδα, όσο και στον υπόλοιπο κόσμο, στις οποίες πρωταγωνιστούν παιδιά –είτε ως θύματα, είτε ως θύτες. Ωστόσο, είναι πολύ λίγα αυτά που γνωρίζουμε για το τι συμβαίνει μ’ αυτά τα παιδιά, όταν η υπόθεση στην οποία έχουν εμπλακεί, παίρνει το δρόμο της δικαιοσύνης. Ποια είναι τα δικαιώματά τους και πώς αυτά διασφαλίζονται; Πόσο φιλικό στην παιδική ηλικία είναι το σύστημα που θα κρίνει την υπαιτιότητα τους ή την αθωότητά τους; Και ποιες μπορεί να είναι οι προσδοκίες τους για την αποκατάσταση, την επανόρθωση και την επανένταξή τους;
Η διεθνής οργάνωση παιδικής προστασίας Terre des hommes (Γη των ανθρώπων- Tdh) πραγματοποιεί αυτή την περίοδο και στην Ελλάδα δύο προγράμματα σχετικά με την πρόσβαση των παιδιών στη δικαιοσύνη. Το πρόγραμμα i-RESTORE είναι ένα διετές ευρωπαϊκό πρόγραμμα που εφαρμόζεται σε πέντε χώρες της Ευρώπης. Έχει στόχο να ενισχύσει την εφαρμογή επανορθωτικών διαδικασιών στις υποθέσεις που εμπλέκονται παιδιά, είτε ως θύματα, είτε ως δράστες. Ιδιαίτερη βαρύτητα δίνεται στο να αναδειχθούν συγκεκριμένα τα οφέλη που παρουσιάζουν οι επανορθωτικές διαδικασίες για τα παιδιά-θύματα, όταν βασικές προϋποθέσεις και συνθήκες προστασίας τους έχουν εξασφαλιστεί.
Το πρόγραμμα FOCUS είναι ένα διετές πρόγραμμα που πραγματοποιείται με τη συνεργασία επτά ευρωπαϊκών χωρών. Το πρόγραμμα επιδιώκει να αναδείξει τη σημασία που έχει η ατομική και διεπιστημονική αξιολόγηση κάθε παιδιού που εμπλέκεται στο δικαστικό σύστημα, σε αρχικό στάδιο της εμπλοκής του αυτής, ώστε να αναζητηθεί η πιο πρόσφορη και εποικοδομητική διαχείριση της υπόθεσής του. Η εξατομικευμένη προσέγγιση και διαχείριση κάθε παιδιού, τόσο όταν αυτό είναι θύμα, όσο και όταν είναι ο δράστης μίας παραβατικής ενέργειας είναι ουσιώδης για την αποτελεσματική στήριξη και προστασία του. Ωστόσο, παρά τη γενική αυτή παραδοχή, στην πράξη δεν εφαρμόζονται πάντα συγκεκριμένα προσδιορισμένες διαδικασίες για τη διεπιστημονική αξιολόγηση των παιδιών. Ο στόχος του FOCUS είναι να αναδειχθεί η ισχύουσα κατάσταση στη χώρα, να εκπαιδευτούν κατάλληλα οι επαγγελματίες και να αναζητηθούν πρακτικοί τρόποι ενίσχυσης και συστηματοποίησης της διαδικασίας αξιολόγησης των παιδιών-θυμάτων και των παιδιών-θυτών, καθώς και καλές πρακτικές που θα μπορούσαν να εφαρμοστούν σε εθνικό επίπεδο.
Ωστόσο, πολλά λέγονται αλλά λίγα γνωρίζουμε για το τι σημαίνει “επανορθωτική” προσέγγιση στη δικαιοσύνη. Σε αντίθεση με τα περισσότερα συστήματα που επικεντρώνονται στην τιμωρία του δράστη, η επανορθωτική δικαιοσύνη που υποστηρίζεται και από τα δύο αυτά προγράμματα, προωθεί ένα δικαστικό σύστημα το οποίο θα εστιάζει πρωτίστως στην επανόρθωση της βλάβης που προκλήθηκε στο παιδί-θύμα και ταυτόχρονα στην ανάληψη από το παιδί-θύτη της ευθύνης για τις πράξεις που διέπραξε. “Τα οφέλη των επανορθωτικών διαδικασιών είναι πολλαπλά”, εξηγεί η υποδιευθύντρια της οργάνωσης στην Ελλάδα, Λήδα Αυγουστή: “Το παιδί-θύμα έχει τη δυνατότητα να αναλάβει ενεργό ρόλο στη δικαστική διαδικασία, να ακουστεί και να επανακτήσει τον έλεγχο της κατάστασης. Ταυτόχρονα, οι επανορθωτικές διαδικασίες εφαρμόζονται πάντα αφού έχουν εξασφαλιστεί βασικές προϋποθέσεις προστασίας και στήριξης για το θύμα. Παράλληλα, το παιδί-δράστης δεν αντιμετωπίζει απλά μία τιμωρία για την πράξη του αλλά καλείται να αναλάβει έμπρακτα την ευθύνη των πράξεων του/της, να αντιμετωπίσει τις συνέπειες και την κατάσταση που δημιούργησε και να κάνει ενεργά βήματα για την επανόρθωση της βλάβης που προκάλεσε”.
Η οργάνωση Terre des hommes έχει μακρόχρονη δράση στον τομέα της δικαιοσύνης ανηλίκων, σε πολλές χώρες του κόσμου. Me 22 προγράμματα, και 13 δημοσιεύσεις, έχει κατοχυρώσει ηγετική θέση στην προώθηση της επανορθωτικής προσέγγισης. Πιο συγκεκριμένα, η δράση της εστιάζει στην προώθηση των μη στερητικών για την ελευθερία των παιδιών ποινών, στη βελτίωση των συνθηκών κράτησης, όπως και στην αύξηση της πρόληψης της παιδικής παραβατικότητας αλλά και της επανένταξης.
Στην Ελλάδα ξεκίνησε πέρυσι τη δράση της σε αυτόν τον τομέα με αυτά τα δύο προγράμματα. Αν και δεν υπάρχουν επικαιροποιημένα στοιχεία για τη χώρα μας, 1358 παιδιά καταγράφηκαν ως παιδιά θύματα το 2018 (πηγή: Χαμόγελο του Παιδιού) και 6215 παιδιά δράστες το 2017 (Ελληνική Στατιστική Αρχή).
Ένα από τα πρωτοπόρα στοιχεία των δύο αυτών προγραμμάτων είναι ότι τα ίδια τα παιδιά συμμετέχουν και κάνουν τη φωνή τους να ακουστεί, διαμορφώνοντας μάλιστα τη δομή και τα αποτελέσματα των παραδοτέων: “Συστήσαμε μια ομάδα Συμβουλευτικής Νέων (Child Advisory Board) για το κάθε πρόγραμμα, με 8-9 παιδιά ηλικίας από 15 έως 17 ετών και διαφορετικής πολιτισμικής καταγωγής, τα οποία συνεργάζονται μαζί μας για την υλοποίηση των προγραμμάτων” εξηγεί η Δήμητρα Μουστάκα, συντονίστρια των προγραμμάτων για την Tdh Hellas. “Πιο συγκεκριμένα, τα CAB πραγματοποιούν μηνιαίες συναντήσεις στις οποίες τα μέλη τους εκπαιδεύονται σε ζητήματα φιλικής προς τα παιδιά δικαιοσύνης, επανορθωτικής δικαιοσύνης, παιδικών δικαιωμάτων κλπ. Στη συνέχεια, τα παιδιά θα κληθούν να συμμετάσχουν στη διαμόρφωση και τελειοποίηση όλων των εργαλείων και εκπαιδευτικών υλικών που θα δημιουργηθούν στο πλαίσιο του προγράμματος, προτείνοντας ιδέες και αλλαγές που θεωρούν σημαντικές. Στο τέλος, τα ίδια τα παιδιά θα δημιουργήσουν μία καμπάνια συνηγορίας για το iRESTORE για να ενημερώσουν το ευρύ κοινό σχετικά με τα δικαιώματα τους και τους τρόπους με τους οποίους μπορούμε να συμβάλλουμε στην καλύτερη προστασία τους. Eπίσης, θα ενώσουν τις φωνές τους με τα μέλη των Ομάδων στις άλλες χώρες στις οποίες εφαρόζεται το πρόγραμμα, διεκδικώντας ένα καλύτερο και πιο φιλικό σύστημα δικαιοσύνης για όλα τα παιδιά”.
Στις μηνιαίες συναντήσεις που πραγματοποιεί η ομάδα, για το πρόγραμμα FOCUS, τα παιδιά εκπαιδεύονται με συμμετοχικές μεθόδους στα διαδικαστικά δικαιώματα τους, στο νομικό πλαίσιο που ισχύει στην Ελλάδα για την εξατομικευμένη αξιολόγηση των παιδιών που εμπλέκονται σε δικαστικές διαδικασίες, στο δημόσιο λόγο, καθώς και στους τρόπους που τα μέσα και η τέχνη μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να μεταδώσουν ένα δυνατό μήνυμα. Με τη διετή συμμετοχή τους στο πρόγραμμα, τα παιδιά αυτά θα γίνουν η φωνή όλων των παιδιών που διεκδικούν ένα σύστημα δικαιοσύνης που θα σέβεται και θα προστατεύει τις ιδιαιτερότητες τους και θα ακούει τη φωνή τους.
H Τerre des hommes, μαζί με συνεργάτες της, αυτές τις μέρες λανσάρει μια πλατφόρμα για την δικαιοσύνη ανηλίκων η οποία θα παρέχει ενημέρωση, εργαλεία, οδηγίες και συστάσεις σε επαγγελματίες που εργάζονται στον τομέα της δικαιοσύνης ανηλίκων σε όλο τον κόσμο.
Για πρόσβαση πατήστε εδώ: https://justicewithchildren.org/.