Τους τελευταίους μερικούς μήνες ακούμε συχνά να μπαίνουν στην ίδια πρόταση οι λέξεις: Ακρόπολη, Παρθενώνας, επίδειξη μόδας, Dior. Όλα αυτά με αφορμή την επικείμενη επίδειξη του θρυλικού γαλλικού οίκου, ο οποίος επέλεξε την ελληνική πρωτεύουσα για να παρουσιάσει την “Croisière 2022”, η οποία θα αντλήσει έμπνευση από τα 200 χρόνια από την ελληνική επανάσταση.
«Ο Οίκος επέλεξε την Αθήνα, προορισμό εξαιρετικού χαρακτήρα, κοιτίδα του δυτικού πολιτισμού και των ευρωπαϊκών τεχνών, για την κολεξιόν Croisière 2022», έμπνευση της Ιταλίδας σχεδιάστριας Maria Grazia Chiuri, αναφέρεται στην ανακοίνωση. Το ντεφιλέ «θα συνεχίσει την μαγεία του σόου που δημιουργήθηκε το 2020 στο Λέτσε…στην καρδιά της ελληνικής πρωτεύουσας με απόλυτο σεβασμό των υγειονομικών μέτρων που βρίσκονται σε ισχύ», τονίζεται στην ανακοίνωση. Όπως και πέρυσι στην κεντρική πλατεία του Λέτσε, η επιλογή του τόπου έχει ως στόχο την ανάδειξη «της δημιουργικότητας των τοπικών καλλιτεχνών και τεχνιτών» που έχουν πληγεί από την υγειονομική κρίση.
Από την πρώτη στιγμή που κυκλοφόρησε η είδηση και άρχισε να ακούγεται πως οι υπεύθυνοι του οίκου εκδήλωσαν ενδιαφέρον για τον χώρο της Ακρόπολης, πολλές ήταν οι φωνές που διατύπωσαν έντονα τη δυσαρέσκεια τους, αλλά και τη διαφωνία τους απέναντι σε μια τέτοιο προοπτική. Στο παρελθόν ο οίκος Dior είχε κάνει φωτογράφιση μπροστά από τον Παρθενώνα, ενώ δεν είναι η πρώτη φορά που βλέπουμε αρχαιολογικούς χώρους να χρησιμοποιύνται ως background για επιδείξεις μόδας, όχι μόνο στην χώρα μας, αλλά και στο εξωτερικό.
Το πιο πρόσφατο παράδειγμα είναι η φωτογράφιση της Kaia Gerber για τη Βρετανική Vogue, στο Ιερό του Δία στη Νεμέα, το 2020. Το 2019, η Μαίρη Κατράντζου παρουσίασε τη συλλογή “Wisdom Begins in Wonder” στο Ναό του Ποσειδώνα στο Σούνιο. Ένα χρόνο νωρίτερα, άδεια από το ΚΑΣ έλαβε επίδειξη μόδας του Βασίλειου Κωστέτσου στην είσοδο του Ηρωδείου. Την ίδια χρονιά και για τον ίδιο χώρο, το brand Zeus+Dione, ενώ έλαβε την αντίστοιχη άδεια, δεν πραγματοποίησε τελικά την επίδειξη που σχεδίαζε. To 2008, με άδεια του τότε Υπουργού Πολιτισμού Μιχάλη Λιάπη, ο οποίος παρέκαμψε την αρνητική απόφαση του ΚΑΣ, η Jennifer Lopez φωτογραφήθηκε από τον Σπύρο Πώρο στην Ακρόπολη. Ταξιδεύοντας ακόμα πιο πίσω, θυμόμαστε τα Διεθνή Καλλιστεία του 1973 που έλαβαν χώρα εντός του Ηρωδείου και τη φωτογράφιση του οίκου Dior στον Ιερό Βράχο το 1951.
To KAΣ έχει όμως απορρίψει κι αντίστοιχα αιτήματα, όπως αυτό του οίκου Gucci το 2017 για επίδειξη μόδας στην Ακρόπολη και αυτό του οίκου Calvin Klein το 1998 για την παραχώρηση του Ηρωδείου παρά τη σύμφωνη γνώμη του τότε Υπουργού Πολιτισμού Ευάγγελου Βενιζέλου.
Πολλοί αρχαιολογικοί χώροι, ήδη από τον Μεσοπόλεμο, φιλοξένησαν φωτογραφίσεις μόδας, κάποιες οργανωμένες μάλιστα από το κράτος για την προώθηση της ελληνικής δημιουργικότητας. Στα λευκώματα La Mode Grecque που κυκλοφόρησαν το 1939, η συνάντηση αρχαιοελληνικής πολιτιστικής κληρονομιάς και ελληνικής μόδας επικοινωνήθηκε στο εξωτερικό μέσα από τον φωτογραφικό φακό της Nelly’s. Μεταπολεμικά, τα παραδείγματα είναι πολλά: Jean Dessès, Ντίμης Κρίτσας, Νίκος-Τάκης, Γιάννης Τραβασάρος, Γιάννης Γαλάτης και Γιάννης Τσεκλένης.
Τελικά, ο οίκος Dior θα παρουσιάσει την “Croisière 2022” στο Καλλιμάρμαρο, ενώ το ΚΑΣ ενέκρινε το αίτημά του για φωτογράφιση στον Ιερό Βράχο της Ακρόπολης. Με αφορμή τις εξελίξεις αυτές, η Popaganda μίλησε με εμβληματικούς Έλληνες σχεδιαστές, την πρόεδρο των Ελλήνων αρχαιόλογων, αλλά και το δίδυμο πίσω από το @greekfashionhistory, ζητώντας την γνώμη τους για τις αποφάσεις αυτές.
Έχει κάτι να κερδίσει η Ελλάδα από την απόφαση αυτή ή ο μόνος που θα επωφεληθεί θα είναι ο οίκος Dior;
Δέσποινα Κουτσούμπα, Πρόεδρος Ελλήνων Αρχαιολόγων
Να ξεκαθαρίσουμε ότι όταν άρχισαν οι αντιδράσεις για την επίδειξη του Dior στην Αθήνα ακουγόταν ότι θα γίνει είτε στην Ακρόπολη, είτε στην Αρχαία Αγορά. Δεν έχουν όλοι οι αρχαιολογικοί χώροι το ίδιο συμβολικό φορτίο. Κατά την γνώμη μου βέβαια, αμιγώς εμπορικές δραστηριότητες, δεν έχουν καμία θέση σε αρχαιολογικούς χώρους. Θα μπορούσαμε ας πούμε να κάνουμε ένα πανηγύρι ή μια έκθεση αυτοκινήτου μέσα σε έναν τέτοιο χώρο; Όχι.
Τώρα θα μου πείτε, οι επιδείξεις μόδας δεν είναι ακριβώς εμπορικές εκθέσεις, αλλά αποτελούν και ένα είδος τέχνης. Εδώ τίθεται ένα άλλο σημαντικό θέμα, που προέκυψε και όταν κατατέθηκε το αίτημα του οίκου Gucci για χρήση της Ακρόπολης. Αρχαιολογικοί χώροι όπως η Ακρόπολη, με τον συμβολισμό που έχει και την παγκόσμια ακτινοβολία της, το να συνδέουν το όνομα τους με έναν εμπορικό οίκο μόδας, δεν είναι ευεργετικό για το ίδιο το μνημείο, αλλά για μόνο για τον οίκο. Δεν περιμένει ο Παρθενώνας να ακουστεί στα πέρατα του κόσμου, επειδή θα συνδεθεί το όνομα του με τον Dior. Αντιθέτως, θα έπρεπε η χώρα μας να σκέφτεται ότι την προηγούμενη φορά που ο Dior έκανε κάτι αντίστοιχο στην Ακρόπολη, ήταν τον 1952 σε πάρα πολύ σκοτεινές εποχές.
Είμαστε γενικά αντίθετοι στην εμπορευματοποίηση των αρχαιολογικών χώρων. Άλλο η κοινή χρήση τους και άλλο η εμπορευματοποίησή τους. Δεν εξυπηρετεί σε τίποτα να προσδίδει αξία ένας αρχαιολογικός χώρος σε ένα ιδιωτικό brand name. Κακώς δόθηκε και το Σούνιο το 2019 στην Μαίρη Κατράντζου, αν και αυτό ήταν μια φιλανθρωπική εκδήλωση. Εκεί είναι η διαφορά. Εγώ προσωπικά διαφωνώ με αυτό που έγινε. Θα μπορούσε κάλλιστα να έχει γίνει η επίδειξη στο αναψυκτήριο του Σουνίου, που είναι ακριβώς απέναντι, κατά τη γνώμη μου. Όμως τυπικά το αίτημα δεν ήταν για επίδειξη μόδας, αλλά για φιλανθρωπική εκδήλωση του ιδρύματος Ελπίδα. Δεν είχε εμπορικό σκοπό. Ενώ βέβαια, τυπικά το ΚΑΣ έδωσε άδεια σε μια φιλανθρωπική εκδήλωση και όχι στην κυρία Κατράντζου, προς τα έξω αυτό που έμεινε, είναι το γεγονός πως η κυρία Κατράντζου, έκανε επίδειξη μόδας στο Σούνιο. Αυτό είναι πολύ διδακτικό, διότι από την στιγμή που θα ξεκινήσει αυτή η ιστορία, δεν θα έχει τελειωμό.
Με ποια λογική θα δώσουμε την Ακρόπολη στον Dior και όχι στον Gucci ή στο Zeus + Dione; Πού θα μπει το όριο;
Στην Ακρόπολη δεν έχουν γίνει ούτε καν εκθέσεις σύγχρονης τέχνης ή ζωγραφικής. Ο ένας λόγος έχει να κάνει πρακτικά με την ίδια την λειτουργία του χώρου. Εμείς σαν αρχαιολογική υπηρεσία, για αυτό το πρακτικό θέμα είμαστε πάρα πολύ μπλεγμένοι. Την Ακρόπολη την επισκέπτονται κάθε χρόνο εκατομμύρια τουρίστες και έχει πολύ μεγάλη σημασία να μην κλείνει για άλλα πράγματα, γιατί έτσι τους αφαιρούμε το δικαίωμα να την θαυμάσουν. Ο άλλος λόγος έχει να κάνει με το γεγονός ότι δεν υπάρχει κάποιος που να έχει το κριτήριο και να πει ότι το τάδε έργο τέχνης είναι τόσο διαχρονικό ώστε αξίζει να εκτεθεί δίπλα στον Παρθενώνα.
Υπάρχει ξεχωριστή υπουργική απόφαση για τις εκδηλώσεις που γίνονται στους αρχαιολογικούς χώρους και ανάλογα με την σημασία του χώρου περνούν από κεντρικό αρχαιολογικό συμβούλιο. Η υπουργική απόφαση δεν λέει ξεκάθαρα, «Κάνουμε αυτά, αλλά δεν κάνουμε εκείνα», η λογική όμως είναι η προστασία του χώρου και το να μην αποτελούν εμπορικές εκδηλώσεις. Ακόμα και για την χρήση του Ηρωδείου που είναι ένας χώρος ειδικά διαμορφωμένος για συναυλίες, δεν υπάρχουν συγκεκριμένες οδηγίες για το ποιος μπορεί να τραγουδήσει εκεί και ποιος όχι. Το ΚΑΣ δεν μπορεί να κάνει “face control” σε καλλιτέχνες με αυτόν τον τρόπο. Προφανώς όμως, στο Ηρώδειο γίνονται συναυλίες που μπορούν να διασφαλίσουν την ακεραιότητα και την προστασία του χώρου και να έχουν μια διαχρονικότητα.
Η Ιταλία και η Τουρκία τα τελευταία χρόνια, αποτελούν παράδειγμα για το πως δεν πρέπει να χρησιμοποιούνται οι αρχαιολογικοί χώροι. Οι Ιταλοί λόγω υποχρηματοδότησης της αρχαιολογικής τους υπηρεσίας, έχουν αρχίσει να κάνουν τέτοιες εκδηλώσεις άκριτα. Στην Τουρκία έχω δει πινακίδες χορηγών πάνω σε αρχαίο θέατρο. Η Ελλάδα έχει τόσα μνημεία στην UNESCO γιατί τα προστατεύει και προστατεύει και το συμβολικό τους κεφάλαιο. Τα μνημεία ανήκουν σε όλους. Αν θέλουμε να αρχίσουμε να μιμούμαστε από τη μια την Ιταλία, η οποία έχει φτάσει στο σημείο κάποια πράγματα να θυμίζουν Τσινετσιτά, γιατί δεν ήταν πάντα έτσι, και από την άλλη την Τουρκία, που έχει και ένα ανελεύθερο καθεστώς, το οποίο κανονίζει ποιος θα πάει σε ποιο μνημείο, εμείς σαν αρχαιολόγοι διαφωνούμε.
Κατερίνα Βλαχάκη, Αρχιτέκτονας και Δρ. Μουσειολογίας & Αφροδίτη Ζευγώλη, Αρχειονόμος και Υποψήφια Δρ. Μουσειολογίας: Ιδρύτριες της σελίδας @greekfashionhistory
Σαφέστατα και θεωρούμε δικαιολογημένες τις αντιδράσεις γιατί αντιλαμβανόμαστε πως για ένα σημαντικό ποσοστό Ελλήνων η συμβολική διάσταση των αρχαιολογικών χώρων αποτελεί κομμάτι της εθνικής τους ταυτότητας και συνεπώς η διαχείρισή τους σημείο τριβής. Για πολλούς, τα ελληνικά αρχαιολογικά μνημεία δύσκολα συνδυάζονται με τις σύγχρονες εκφράσεις του ανθρώπινου πολιτισμού παρόλο που στο εξωτερικό η διαχείριση των μνημείων ολοένα και περισσότερο τείνει στο να τα εντάσσει στο βίωμα της καθημερινότητας. Σε επίπεδο φορέων, η μεταβαλλόμενη πολιτική διαχείρισης τέτοιων αιτημάτων που άλλοτε τα απορρίπτουν κι άλλοτε τα ικανοποιούν αναδεικνύει την έλλειψη ενός οργανωμένου και δεσμευτικού πρωτοκόλλου για τα αρχαιολογικά μνημεία ανεξάρτητου από τις εκάστοτε θητείες του Υπουργείου Πολιτισμού και του ΚΑΣ.
Στην περίπτωση του οίκου Dior, το ΚΑΣ γνωμοδότησε ομόφωνα υπέρ της παραχώρησης αρχαιολογικών χώρων για φωτογραφίσεις, χωρίς να έχει γνωστοποιήσει αν υπάρχουν αντισταθμιστικά οφέλη που θα λάβουν τα μνημεία από αυτές και ποια θα είναι αυτά. Το επιχείρημα-πρόσχημα της προβολής της Ακρόπολης και των υπόλοιπων αρχαιολογικών χώρων είναι εξαιρετικά αδύναμο όταν συζητάμε για μνημεία παγκόσμιας κληρονομιάς που δεν έχουν ανάγκη διαφήμισης. Αντίθετα, ο οίκος κερδίζει προστιθέμενη αξία στα προϊόντα του τοποθετώντας τα σε αυτό το πλαίσιο.
Η Ιταλία, όπου σε αντίθεση με την Ελλάδα η μόδα θεωρείται εθνικό προϊόν, έχει φιλοξενήσει επιδείξεις μόδας σε αρχαιολογικούς χώρους. Αξίζει να σημειωθεί, ωστόσο, ότι ο οίκος Fendi επιχορήγησε μέρος των εργασιών για την αποκατάσταση του Ναού της Αφροδίτης και της Ρώμης στο Βελιανό Λόφο· ήταν δηλαδή ξεκάθαρα τα αντισταθμιστικά οφέλη της παραχώρησης του αρχαιολογικού χώρου.
Η συγκεκριμένη επίδειξη, βέβαια, θα είναι σίγουρα μια ευκαιρία προβολής για ένα νεότερο και λιγότερο γνωστό κομμάτι της ιστορίας της Ελλάδας που σηματοδοτείται από την ελληνική επανάσταση και την ίδρυση του νέου ελληνικού κράτους. Όπως αντιληφθήκαμε από την επίσκεψη εκπροσώπων του οίκου στη συλλογή ελληνικών ενδυμασιών «Βικτωρία Γ. Καρέλια» στην Καλαμάτα και σε εργαστήριο τοπικών φορεσιών στην Κρήτη το 2020, πηγή έμπνευσης της συλλογής θα είναι οι ελληνικές τοπικές φορεσιές κι όχι το αρχαιοελληνικό στοιχείο που συναντάμε συχνά ως επιρροή στη διεθνή μόδα (π.χ. CHANEL-Cruise 2018, Valentino-Spring Summer 2016). Πρόκειται άρα για μια ευκαιρία προβολής και του ελληνικού πολιτισμού του ενδύματος.
Πιστεύουμε ότι η μερίδα του κόσμου που ακόμη δεν θεωρεί την μόδα μορφή τέχνης δεν είναι ιδιαίτερα μεγάλη, αλλά ένας από τους λόγους που ακόμα συμβαίνει αυτό είναι ότι, σε αντίθεση με άλλες χώρες όπως η Γαλλία, η Ελλάδα δεν επενδύει στη μόδα της ως ένα εθνικό προϊόν και σπάνια την αναδεικνύει ως μορφή εφαρμοσμένης τέχνης με ανάλογη μουσειολογική υποστήριξη.
Πολλές από τις αντιδράσεις εστιάζουν και στον εμπορικό χαρακτήρα της μόδας διότι, ειδικά στην Ελλάδα, δημιουργείται ένα οξύμωρο σχήμα με την παραχώρηση αρχαιολογικών χώρων, καθώς καλούμαστε να γίνουμε τόπος παρουσίασης μιας τέχνης της οποίας η συντριπτική πλειοψηφία των κατοίκων δεν μπορεί να γίνει άμεσα κοινωνός. Δεν μπορεί να αγοράσει κομμάτια από τη συλλογή του Dior, ούτε να παραστεί στην επίδειξη, σε αντίθεση με την προσβασιμότητα της τέχνης σε ένα μουσείο για παράδειγμα. Η υψηλή ραπτική υπήρξε πάντα ένα προνόμιο της ελίτ, κι ως τέτοιο χωρίζει, δεν ενώνει, ενώ το βίωμα ενός αρχαιολογικού χώρου είναι μια ισότιμη εμπειρία.
Η παραχώρηση αρχαιολογικών χώρων στον οίκο Dior φέρνει αναγκαστικά στο προσκήνιο και το ερώτημα κατά πόσο στο μέλλον θα δοθεί εκ νέου δυνατότητα και στην ελληνική μόδα, που το έχει περισσότερο ανάγκη, να προωθηθεί με αντίστοιχο τρόπο.
Βασίλειος Κωστέτσος, Σχεδιαστής Μόδας
Η αντίδρασή μου δεν έχει να κάνει με το γεγονός αυτό καθεαυτό. Το γεγονός καλά κάνει και συμβαίνει. Αλλά αυτή η καραμέλα που πλασάρουν, άλλες φορές με ταινίες και άλλες φορές με φωτογραφίσεις ξένων εταιρειών, ωφελεί μόνο τις εταιρείες αυτές. Η Ελλάδα και οι αρχαιολογικοί μας χώροι δεν έχουν ανάγκη κανέναν Dior και κανέναν Gucci ή Yves Saint Laurent να τους διαφημίσει. Η ιστορία μας είναι τόσο μεγάλη που διδάσκεται σε όλα τα πανεπιστήμια του κόσμου. Δεν τους έχουμε εμείς ανάγκη. Αυτοί έχουν ανάγκη να διαφημιστούν μέσα από μας.
Το άλλο που με θλίβει πολύ, είναι το γεγονός πως βλέπουμε ότι δεν υπάρχει αξιοκρατία και σεβασμός προς τους Έλληνες δημιουργούς. Εγώ προσωπικά έχω κάνει αίτηση εδώ και έναν χρόνο για την χρήση ενός αρχαιολογικού χώρου και ακόμα περιμένω απάντηση. Αυτό με θλίβει, γιατί είμαι ένα δημιουργός με καριέρα 35 χρόνων, έχω γράψει ιστορία στην ελληνική μόδα, έχουν ταξιδέψει συλλογές μου εμπνευσμένες από την Ελλάδα σε όλο τον κόσμο. Δεν την έχω εκμεταλλευτεί την Ελλάδα, αντιθέτως την έχω πρεσβεύσει παντού και περιμένω μια απάντηση εδώ και έναν χρόνο.
Η πολιτεία δεν δίνει κίνητρα σε φτασμένους Έλληνες σχεδιαστές να συνεχίσουν να παράγουν στην Ελλάδα, πόσο μάλλον σε νέα παιδιά. Εγώ προσωπικά είμαι ένα ελληνικό προϊόν που η Ελλάδα δεν το έχει αξιοποιήσει. Η Γαλλία προμοτάρει τους δημιουργούς της. Η Ιταλία το ίδιο. Η Αμερική επίσης. Η Ελλάδα έχει μια ξενομανία και απαξιεί τους Έλληνες σχεδιαστές. Είναι ανήκουστο αυτό το πράγμα.
Λουκία, Σχεδιάστρια Μόδας
Εγώ προσωπικά δεν διαφωνώ με την χρήση των αρχαιολογικών χώρων για επιδείξεις ή φωτογραφίσεις μόδας. Τόσο σε ξένους, όσο και σε Έλληνες σχεδιαστές. Γιατί όχι; Είμαι πολύ θετική στο να γίνονται πάντα καινούρια πράγματα σε όλους τους χώρους. Όλο αυτό το ταμπού, με την χρήση των αρχαιολογικών χώρων, δεν με βρίσκει υπέρ.
Βέβαια, θα προτιμούσα αυτή η προβολή της χώρας να μην γινόταν μόνο από ξένους σχεδιαστές, αλλά και από Έλληνες. Η πολιτεία δεν δίνει κίνητρα, ούτε βοηθάει τους Έλληνες σχεδιαστές. Νομίζω πως αποτελούν πια μια ξεχασμένη περίπτωση.