Φωτογραφία: Παναγιώτης Τζάμαρος / FOSPHOTOS
Την Κυριακή του Πάσχα η τραγική είδηση του θανάτου ενός 5χρονου αγοριού από επίθεση ροτβάιλερ στον Άργιλο Κοζάνης, συγκλόνισε τη χώρα. Σύμφωνα με τα δημοσιεύματα, για άγνωστο μέχρι σήμερα λόγο, τα δύο σκυλιά διέφυγαν από τον ιδιόκτητο φράκτη της αγροικίας και επιτέθηκαν στο παιδί που βρισκόταν στο σπίτι του 72χρονου ιδιοκτήτη. Το παιδί μεταφέρθηκε με βαριά τραύματα στο κεφάλι και το πρόσωπο στο Νοσοκομείο της Κοζάνης, οι γιατροί έκαναν αγωνιώδεις προσπάθειες για να κρατηθεί στη ζωή, αλλά μία ώρα μετά κατέληξε.
Ο 72χρονος με τη σύμφωνη γνώμη εισαγγελέα και ανακριτή αφέθηκε ελεύθερος. Τα δύο ροτβάιλερ με εντολή της Αστυνομίας, περισυλλέγησαν από ειδικό συνεργείο του δήμου Κοζάνης και μέχρι αυτή την ώρα φυλάσσονται στο καταφύγιο των αδέσποτων της περιοχής, με το ενδεχόμενο της θανάτωσής τους να παραμένει ανοιχτό.
Όπως ήταν φυσικό, τα ερωτήματα που γέννησε αυτό το δυστυχές περιστατικό – όπως και κάθε παρόμοιο, καθώς δεν είναι η πρώτη φορά που συμβαίνει κάτι τέτοιο – είναι πολλά. Υπάρχουν ράτσες που είναι από τη φύση τους πιο επιθετικές από άλλες; Μήπως υπάρχουν ράτσες ράτσες που έχουν ιδιαίτερο «θέμα» με τα παιδιά; Ποιες είναι οι ευθύνες ενός ιδιοκτήτη σκύλου και το κυριότερο, τι πρέπει να κάνει κανείς για να διασφαλίσει μια αρμονική σχέση ανάμεσα σε ένα σκύλο και ένα παιδί; Στο μεγάλο «καφενείο» των social media, ο καθένας λέει το μακρύ του και το κοντό του, αποδεικνύοντας για μία ακόμη φορά ότι η άγνοια είναι ο χειρότερος σύμβουλος. Η Popaganda αναζητά τις απαντήσεις μιλώντας με τους ειδικούς.
Ο Δρ. Χρήστος Καραγιάννης είναι ο πρώτος Έλληνας κτηνίατρος ειδικός στην αντιμετώπιση των προβλημάτων συμπεριφοράς και ένας απο τους 35 κτηνίατρους στην Ευρώπη με την ειδικότητα αυτή.
Η φυλή του σκύλου δεν αποτελεί αξιόπιστο παράγοντα για να προβλέψουμε τη συμπεριφορά του. Υπάρχουν κάποια συγκεκριμένα χαρακτηριστικά, εκείνα για τα οποία έχει δημιουργηθεί η κάθε φυλή τα οποία μπορούν να είναι κοινά μεταξύ των ατόμων της ίδιας φυλής, όπως σκύλοι που έχουν αναπαραχθεί για να φυλάνε πρόβατα, να τραβάνε φορτία ή να χρησιμοποιούνται στο κυνήγι. Αυτά όμως αποτελούν πολύ συγκεκριμένες ιδιότητες και δε σκιαγραφούν το χαρακτήρα του σκύλου, π.χ. αν μία φυλή είναι πιο επιθετική από μια άλλη. Σημαντικότερο ρόλο από γενετικής άποψης στο χαρακτήρα ενός σκύλου παίζει η «γενετική γραμμή» από την οποία έχει προέλθει, η άμεση δηλαδή οικογένεια του, οι κοντινοί συγγενείς του, και όχι η φυλή γενικότερα.
Όσο για την εκπαίδευση, δεν έχει σχέση αν ένας σκύλος ξέρει το «κάτσε», το «μείνε» και άλλες εντολές με το αν θα φτάσει στο σημείο να δαγκώσει. Στο δάγκωμα φτάνει ένας σκύλος συνήθως λόγω κάποιων αρνητικών συναισθημάτων και κάποιων εμπειριών. Είναι όπως συμβαίνει αντίστοιχα με τους ανθρώπους. Οι εντολές που αναγνωρίζει ένας σκύλος αντιστοιχούν στη βασική εκπαίδευση που λαμβάνει ένας άνθρωπος στο σχολείο. Από εκεί και έπειτα, ο χαρακτήρας του και η συμπεριφορά του διαμορφώνονται από μυριάδες άλλα ερεθίσματα. Συχνά ατυχήματα περιγράφονται με σκύλους που έχουν μάθει να χρησιμοποιούν επιθετική συμπεριφορά, όπως αυτοί που χρησιμοποιούνται για φύλαξη, ανεξάρτητα φυλής. Δεν είναι η φυλή που καθορίζει το χαρακτήρα ενός σκύλου. Για τις διάφορες φυλές που ακούμε ότι είναι επιθετικές, το θέμα είναι κοινωνικό. Άνθρωποι που θέλουν να έχουν επιθετικούς σκύλους, παίρνουν σκύλους φυλών που έχουν ακούσει και πιστεύουν ότι συμπεριφέρονται με επιθετικό τρόπο. Με τη συμπεριφορά τους οι άνθρωποι αυτοί κάνουν τους σκύλους επιθετικούς συντηρώντας τις στερεοτυπικές απόψεις για συγκεκριμένες φυλές, με αποτέλεσμα να δημιουργείται ένας φαύλος κύκλος, για τον οποίο είναι υπεύθυνος ο άνθρωπος.
Στην περίπτωση που συνυπάρχουν ένα παιδί με ένα σκύλο για να υπάρχει επίβλεψη τόσο του παιδιού όσο και του σκύλου, συνίσταται η ύπαρξη ενός ενήλικα για κάθε παιδί και ενός ενήλικα για κάθε σκύλο. Η αρμονική συνύπαρξη σκύλων και ανθρώπων είναι θέμα παιδείας, διαπαιδαγώγησης, τόσο των παιδιών όσο και των ενηλίκων, και σε αυτό πρέπει να εστιάσουμε».
Δημοσιογράφος – Απόφοιτος Σχολής Θετικής Εκπαίδευσης Σκύλων Stardogs Academy – Ακτιβιστής για τα ζώα
Όχι, δεν υπάρχουν ράτσες που είναι από τη φύση τους πιο επιθετικές από άλλες. Αυτό είναι ένα σύνηθες λάθος στο οποίο υποπίπτουν οι κηδεμόνες σκύλων, αλλά και γενικότερα ο κόσμος που ασχολείται με τα σκυλιά, διαχρονικά. Μετά τα τέλη του Β’ Παγκοσμίου πολέμου, τον τίτλο των πιο «επιθετικών» σκύλων τον είχαν οι Γερμανικοί Ποιμενικοί, τα αγαπημένα μας παραδοσιακά λυκόσκυλα. Στη δεκαετία του ‘90, το στερεότυπο αυτό συνόδευε τα Doberman και τα Rottweiler, ενώ λίγο αργότερα η επιθετική συμπεριφορά θεωρούνταν ίδιον του American Staffordshire Terrier, του ευρύτερα γνωστού μας Pit Bull. Τέτοιου είδους κατηγοριοποιήσεις αποτελούσαν και αποτελούν συνέπεια μεμονωμένων περιστατικών, που τις περισσότερες φορές προκαλεί η λάθος χρήση των συγκεκριμένων φυλών από τον άνθρωπο (π.χ. οι κυνομαχίες, λάθος εκπαίδευση κτλ). Τέτοιου είδους περιστατικά είναι που καλλιεργούν μια αντίληψη και έναν φόβο στον κόσμο και όχι κάποια τεκμηριωμένη έρευνα για την εσωτερική φύση των συγκεκριμένων φυλών. Επιθετική συμπεριφορά μπορεί να εκδηλώσει οποιοσδήποτε σκύλος, μικρόσωμος ή μεγαλόσωμος, καθαρόαιμος ή μη. Να σας αναφέρω, ενδεικτικά, ότι υπήρξε έρευνα πριν λίγα χρόνια, όπως μας ενημερώνει η Αλεξάνδρα Χόροβοτς, δημοφιλής μελετητής της συμπεριφοράς των σκύλων, η οποία έδειξε ότι στο συγκεκριμένο δείγμα ζώων, η ράτσα με τα πιο συχνά κρούσματα εκδήλωσης επιθετικής συμπεριφοράς, τόσο προς το ίδιο τον κηδεμόνα του όσο και προς ξένους, ήταν το Dachshund, ένας σκύλος, δηλαδή, ύψους 20 πόντων και βάρους 7 κιλών. Όπως αντιλαμβάνεστε, η επιθετικότητα ως γενετήσιο χαρακτηριστικό, ειδικά των μεγαλόσωμων φυλών, δεν αποτελεί παρά έναν διαχρονικό -αλλά πειστικό δυστυχώς- μύθο.
Είναι σημαντικό -και προς αποφυγή παρερμηνειών- να ορίσουμε, έστω και με πολύ απλά λόγια, το τι θεωρείται «επιθετική συμπεριφορά». Όταν, για παράδειγμα, ένας σκύλος δείχνει δόντια σηκώνοντας το άνω χείλος, όταν γρυλίζει ή ακόμη χειρότερα όταν δαγκώνει με στόχο τη φυσική βλάβη όπως έγινε πρόσφατα στην Κοζάνη, -και όχι ακούσια πάνω στο παιχνίδι-, αυτές είναι αντιδράσεις που ερμηνεύονται ως επιθετική συμπεριφορά. Συνεπώς, όταν μια αντίδραση ενός σκύλου έχει ως στόχο την απειλή, τον εκφοβισμό ή την εκούσια σωματική βλάβη ενός άλλου ζώου ή ενός ανθρώπου, τότε αυτή ορίζεται ως επιθετική. Προσοχή όμως, μια επιθετική συμπεριφορά μπορεί να είναι και συγκυριακή. Δεν σημαίνει ότι ο συγκεκριμένος σκύλος είναι επιθετικός γενικά. Η συχνότητα και η ένταση με την οποία εκδηλώνει επιθετικές συμπεριφορές ένα ζώο είναι που το καθιστούν γενικά επιθετικό ή όχι. Πάμε τώρα στους λόγους. Ο σκύλος, αυτό το υπέροχο ζώο συντροφιάς, έχει 3 θεμελιώδη ένστικτα: Επιβίωση (τροφή/κυνηγετικό ένστικτο), Ασφάλεια (φύλαξη), Αναπαραγωγή. Για να εκδηλωθεί μια επιθετική συμπεριφορά, λοιπόν, συντρέχουν δύο βασικές προϋποθέσεις ταυτόχρονα: 1) Ο σκύλος αισθάνεται ότι «θίγεται» ή απειλείται κάποιο από τα παραπάνω βασικά του ένστικτα (π.χ. ένας άλλος σκύλος διεκδικεί την ίδια τροφή, ένας άνθρωπος τον χτυπάει, ένα παιδί του τραβάει την ουρά) και 2) Ο σκύλος αισθάνεται ότι το να καταφύγει στην επιθετική συμπεριφορά είναι ο μόνος τρόπος για να διεκδικήσει αυτό που θα ικανοποιήσει το συγκεκριμένο βασικό ένστικτο που θίγεται. Η επιθετικότητα, συνεπώς, δεν είναι γενετήσια. Το πόσο ευαίσθητος, όμως, μπορεί να είναι ένας σκύλος απέναντι στα βασικά του ένστικτα είναι. Τα Cocker Spaniel, για παράδειγμα, στατιστικά επιδεικνύουν μεγαλύτερη προστατευτικότητα στα αντικείμενά τους. Χρέος σου ως κηδεμόνας, αλλά και ως εκπαιδευτής, είναι να γνωρίζεις αυτή την προδιάθεση και μέσα από τη θετική εκπαίδευση να την «καθησυχάσεις» ή ακόμα και να την εξαλείψεις μέσα από συγκεκριμένα εργαλεία (π.χ. μέθοδος ανταλλαγής αντικειμένων).
Το παιδί πειράζει, το Rottweiler στέλνει απεγνωσμένα σήματα ηρεμίας. Μερικά δευτερόλεπτα που θα μπορούσαν να αποβούν μοιραία. Το χειρότερο κομμάτι στο βίντεο δεν είναι ορατό: Είναι οι γονείς του παιδιού που βιντεοσκοπούν και γελούν αγνοώντας τον κίνδυνο.
Εδώ, λοιπόν, έρχεται η ευθύνη τόσο του ιδιοκτήτη όσο και του ανθρώπου γενικά στο πώς αντιμετωπίζει και «επικοινωνεί» τα δικά του «θέλω» στον σκύλο, όχι μόνο τον δεσποζόμενο αλλά και τον αδέσποτο. Για μια ομαλή συμβίωση ο άνθρωπος θα πρέπει αφενός να αναγνωρίζει, να σέβεται και να ενημερώνεται γενικά πάνω στα βασικά ένστικτα του σκύλου, αλλά και ειδικά της φυλής στην οποία ανήκει το κατοικίδιό του και αφετέρου μέσα από τη συστηματική θετική εκπαίδευση και τη γνώση, να χτίζει μια σχέση εμπιστοσύνης, η οποία θα βασίζεται στην αγάπη και όχι στη βία ή το φόβο, ώστε εκείνο με τη σειρά του να «επικοινωνεί» τα θέλω του με «φιλικό» τρόπο. Θετική εκπαίδευση δεν σημαίνει επιβολή. Δεν σημαίνει πνίχτες, βία, άγχος, κυριαρχία και άλλα τέτοια πρωτόγονα εργαλεία που χρησιμοποιούν ακόμα πολλοί επαγγελματίες εκπαιδευτές και ιδιοκτήτες. Η θετική εκπαίδευση, η πιο διαδεδομένη και επιστημονικά αποδεκτή φιλοζωική μορφή εκπαίδευσης στον κόσμο, είναι μια ολιστική μέθοδος επικοινωνίας με τον σκύλο που περιλαμβάνει βασική υπακοή, σωστή κοινωνικοποίηση, αναγνώριση σημάτων ηρεμίας, ερμηνεία της γλώσσας του σώματος κα, μέθοδος που συμβάλλει στην αρμονική συμβίωση ανθρώπου-σκύλου. Δίνει έμφαση στη γνώση, αλλά και στην πρόληψη. Για παράδειγμα, γνωρίζατε ότι το να κολλάς το πρόσωπό σου σε ευθεία γραμμή με το πρόσωπο του σκύλου εκλαμβάνεται από εκείνον ως απειλητική κίνηση; Κι όμως, πολλοί ιδιοκτήτες απολαμβάνουν να το κάνουν, διασκεδάζοντας, μάλιστα, όταν το σκυλί τους αυτόματα θα γυρίσει το κεφάλι του δεξιά ή αριστερά. Εκείνοι θεωρούν την αντίδραση αυτή νάζι, στην πραγματικότητα, όμως, είναι ένα σήμα ηρεμίας που στέλνει ο σκύλος στον άνθρωπο, το οποίο στη δική μας γλώσσα θα μεταφραζόταν: «σε παρακαλώ φύγε, δεν θέλω να σε πειράξω». Κάποιο σκυλί, όμως, μπορεί να είναι πιο «εύθικτο» όσον αφορά το ένστικτο της Ασφάλειας και αντί να στείλει αυτό το προειδοποιητικό σήμα, επιλέγει να προχωρήσει σε μια επιθετική αντίδραση. Χρέος λοιπόν και κάθε θετικού εκπαιδευτή είναι να έχει αυτές τις γνώσεις και να τις μεταλαμπαδεύει στον κηδεμόνα.
Βασικός κανόνας είναι ένας: δεν αφήνουμε ποτέ ένα ανήλικο παιδί μόνο του με ένα κατοικίδιο και δη με ένα σκύλο. Όσο φιλικός, εκπαιδευμένος, αγαπησιάρης ή αγαθός (εκφράσεις που χρησιμοποιούν συνήθως ιδιοκτήτες) και να είναι. Τα παιδιά δεν γνωρίζουν το μέτρο και την ένταση του πόνου ή της ενόχλησης που μπορεί να προκαλέσουν σε ένα σκυλί. Πολλές φορές έχω γίνει μάρτυρας περιστατικών που το παιδί χτυπάει το σκυλί, το σκυλί αντιδρά επιθετικά και ο γονιός δέρνει το σκυλί για να το νουθετήσει ή να το τιμωρήσει. Ο συγκεκριμένος γονιός μόλις έχει αποτύχει και ως γονιός και ως ιδιοκτήτης σκύλου. Όπως αποτυγχάνουν και οι γονείς εκείνοι που ενδίδουν στις παιδικές πιέσεις και τους παίρνουν κατοικίδια (συνήθως ως δώρο για τα Χριστούγεννα), περιμένοντας μετά από εκείνα να αναλάβουν την ευθύνη της φροντίδας τους. Η ανατροφή, εκπαίδευση και φροντίδα ενός σκύλου είναι ευθύνη ενήλικου ανθρώπου. Αυτός είναι υπεύθυνος να μάθει στο παιδί να σέβεται το κατοικίδιο, όπως και κάθε ζώο στον πλανήτη, αλλά και να ελέγχει την καθημερινή επαφή τους θέτοντας, με τη βοήθεια ενός επαγγελματία θετικού εκπαιδευτή, τους σωστούς κανόνες.
Δεν υπάρχουν φυλές που νιώθουν τα παιδιά ως απειλή, αλλά φυλές ή ακόμα και μη καθαρόαιμα σκυλιά που είτε λόγω σωματικών χαρακτηριστικών είτε λόγω συμπεριφοριολογικών, «απαιτούν» μια μεγαλύτερη προσοχή στη συμβίωσή τους με παιδιά. Θέλει μια παραπάνω προσοχή, για παράδειγμα, όταν ένα παιδί 5 ετών παίζει με ένα σκύλο Αγίου Βερνάρδου 120 κιλών. Όπως χρειάζεται μια εκπαιδευτική μέριμνα για τη σχέση Rottweiler – παιδιού, γιατί μερικές αντιδράσεις τους, όπως το να τσιρίζουν και να τρέχουν μπορεί να ενεργοποιήσουν το κυνηγετικό τους ένστικτο. Και πάλι, όμως, τέτοια θέματα τα συζητάμε όταν δεν έχουμε πρόθεση να εκπαιδεύσουμε το σκυλί μας. Όταν θεωρούμε τους εαυτούς μας επαΐοντες, καθώς ο μέσος Έλληνας μας διαβεβαιώνει ότι «από μικρός είχε σκυλί», άρα ξέρει. Κι αφήνει τη φροντίδα του σκύλου του τελικά στο έλεος, όπως ο 72χρονος στην Κοζάνη. Ο σκύλος εκπαιδεύεται 24 ώρες το 24ωρο. Οι αθέατες σε εμάς εμπειρίες του και τα ερεθίσματα που λαμβάνει καθημερινά, διαμορφώνουν εξίσου το χαρακτήρα του. Για να ελέγξουμε και να μειώσουμε τις τυχόν αρνητικές συνέπειες αυτών των ερεθισμάτων χρειάζεται καθημερινή ενασχόληση, γνώση, υπευθυνότητα και θετική εκπαίδευση. Με αυτά τα «όπλα» και πολλή αγάπη, οι πιθανότητες για εκδήλωση επιθετικής συμπεριφοράς σχεδόν εκμηδενίζονται.
Εκπαιδευτής σκύλων – Ιδιοκτήτης του Ελληνικού Κέντρου Εκπαίδευσης Σκύλων – Αντιπρόεδρος του Πανελλήνιου Συλλόγου Εκπαιδευτών Σκύλων
Ο σκύλος είναι μαζί με τον άνθρωπο από την εποχή του λίθου. Ήταν δίπλα του είτε για να κυνηγάει και να βρει τροφή, είτε για να τον προστατεύει. Σκυλιά τα οποία προστατεύουν έτσι κι αλλιώς έχουν μια προδιάθεση να γαβγίσουν για να αποτρέψουν τον κίνδυνο. Αυτό μπορεί να γίνει και σε πιο μικρόσωμες φυλές. Τα σκυλιά τα οποία είναι για αυτή τη δουλειά, όπως για παράδειγμα τα γερμανικά ποιμενικά ή τα ροτβάιλερ, τα ντόπερμαν, τα μπόξερ, έχουν πιο ανεπτυγμένο αυτό το ένστικτο, όμως δεν μπορούμε να μιλήσουμε για επιθετικές από τη φύση τους φυλές, όπως επίσης δε μπορούμε να πούμε ότι υπάρχουν συγκεκριμένες που είναι επιθετικές ειδικά προς τα παιδιά. Σκυλιά μεγαλώνουν διαρκώς παρέα με παιδιά. Είναι και φυλές που παραμένουν «αιώνια κουτάβια», ακόμα και τα πίντμπουλ και τα ντόπερμαν έχουν μονίμως διάθεση για παιχνίδι και δένονται εύκολα με τα παιδιά. Συνεπώς δεν είναι θέμα ράτσας, αλλά συμπεριφοράς του σκύλου. Η συμπεριφορά του σκύλου διαμορφώνεται όπως και του ανθρώπου, δηλαδή από το περιβάλλον που ζεις, τις προσλαμβάνουσες που έχεις, την παιδεία που παίρνεις, τις εμπειρίες και από την εκπαίδευση.
Τα σκυλιά γεννιούνται με τον δικό τους χαρακτήρα. Υπάρχει και ζήτημα κληρονομικότητας, νευρικοί γονείς θα μας δώσουν νευρικούς απόγονους. Έχουν συμπεριφορικά χαρακτηριστικά οι διάφορες φυλές (τα κυνηγετικά κυνηγούν και ούτω καθεξής) από εκεί και πέρα, όμως το ζήτημα είναι η παιδεία του ιδιοκτήτη που θα μεταδώσει στο σκύλο του. Αν ο σκύλος που θα πάρεις είναι υπερκινητικός ή κυριαρχικός και δεν τον κοινωνικοποιήσεις και δε του δώσεις κανόνες και τον αφήσεις έξω σε μια μάντρα, μπορεί να βγάλει επιθετικές τάσεις. Αν το σκυλί είναι πιο φοβικό ή μαλακό δε θα προβεί σε τέτοιες συμπεριφορές. Πρέπει όμως ο σκύλος να ενσωματωθεί από τον ιδιοκτήτη στην κοινωνία των ανθρώπων. Θα μπορούσατε να δείτε την ταινία Danny the Dog για να καταλάβετε ακριβώς τι εννοώ, όπου ένας άνθρωπος μετατρέπεται σε κυνομάχο και δείχνει ακριβώς το τι μπορεί να περάσει ένας άνθρωπος σε ένα σκύλο.
Στη διάδραση σκύλων και παιδιών πρέπει πάντα να υπάρχει επίβλεψη. Λέγεται ότι τα παιδιά επειδή κάνουν έντονες κινήσεις μπορεί να τρομάξουν το σκύλο. Ωστόσο οι έντονες κινήσεις είναι κάτι που τα παιδιά κάνουν συνέχεια. Αυτό τι σημαίνει; Ότι κάθε σκύλος μπορεί να σκοτώσει ένα παιδί; Αν τα σκυλιά ήταν σωστά περιφραγμένα δε θα είχε συμβεί τίποτα, σε ό,τι αναφορά το περιστατικό της Κοζάνης. Από τη στιγμή που έχεις ένα σκύλο παίρνεις τα μέτρα σου. Το ζήτημα είναι η παιδεία και στα σκυλιά και στα παιδιά για να μπορούμε να συνυπάρχουμε όλοι αρμονικά.
