Η Ινδία θρηνεί. Ένα δολοφονικό κύμα καύσωνα έχει μόλις σαρώσει τη χώρα, αφήνοντας πίσω του 20 εκατομμύρια νεκρούς. Βουτηγμένη στην απόγνωση, η ινδική ηγεσία λαμβάνει μια μέχρι πρότινος αδιανόητη απόφαση: θα εφαρμόσει τα δικά της μέτρα για να περιορίσει την ηλιακή ακτινοβολία που φθάνει στη Γη. Στέλνει λοιπόν αεροπλάνα να ψεκάσουν διοξείδιο του θείου στην ατμόσφαιρα, προκειμένου να προκαλέσουν τεχνητά το φυσικό φαινόμενο που παρατηρείται μετά από μεγάλες ηφαιστειακές εκρήξεις οπότε και μειώνεται η θερμοκρασία της Γης.
Η παραπάνω σκηνή είναι από το μυθιστόρημα επιστημονικής φαντασίας «The Ministry for the Future» (Το Υπουργείο για το Μέλλον) του Κιμ Στάνλεϊ Ρόμπινσον, γραμμένο το 2020. Ωστόσο, φαίνεται πως η δυστοπία του Ρόμπινσον καταφθάνει με βήμα ταχύ: Λίγο πριν την εκπνοή του περασμένου χρόνου, η start–up εταιρεία Make Sunsets ανακοίνωνε ότι απογείωσε μετεωρολογικά αερόστατα γεμάτα με ανακλαστικά μόρια θείου πάνω από μια ακτή του Μεξικού. Κάποια μόρια ενδέχεται να απελευθερώθηκαν στη στρατόσφαιρα, δήλωνε η εταιρεία, περνώντας έτσι μια κόκκινη γραμμή που κανείς δεν είχε τολμήσει μέχρι τώρα να αψηφήσει. Το συγκεκριμένο πείραμα ήταν η πρώτη ανθρώπινη παρέμβαση στο κλίμα – τομέας γνωστός ως γεωμηχανική ή μηχανική κλίματος.
Τι είναι η γεωμηχανική; Μια θεωρητική τεχνολογία που υπόσχεται να αντιμετωπίσει, ακόμα και να αναστρέψει, την υπερθέρμανση του πλανήτη αλλάζοντας την ατμόσφαιρα της Γης. Πώς; Αφενός με την ηλιακή γεωμηχανική – «ανακλώντας περισσότερη ηλιακή ακτινοβολία πίσω στο διάστημα, μιμούμενη τη φυσική διαδικασία που συμβαίνει μετά από μεγάλες ηφαιστειακές εκρήξεις», γράφει το ΜΙΤ Technology Review. Αφετέρου, με την αφαίρεση διοξειδίου του άνθρακα από την ατμόσφαιρα, όχι μόνο με φυσικές μεθόδους όπως η δεντροφύτευση, αλλά και με τεχνητές – με μηχανήματα που θα το αποθηκεύουν κάτω από τη γη, με εμπλουτισμό των ωκεανών με σίδηρο για την ενεργοποίηση του φυτοπλαγκτόν, με αύξηση του pH των ωκεανών ώστε να απορροφούν διοξείδιο του άνθρακα και να εξουδετερώνουν την οξίνιση (μείωση του pH) που απειλεί τα θαλάσσια οικοσυστήματα.
Η αφαίρεση του διοξειδίου του άνθρακα θεωρείται μέθοδος πιο ήπια, με περιορισμένους κινδύνους – αν και υπάρχουν κάποιες αντιρρήσεις. Όμως, η ηλιακή γεωμηχανική θεωρείται ιδιαίτερα προβληματική, στον βαθμό που κάποιοι επιστήμονες παροτρύνουν να σταματήσει να ερευνάται.
Η απελευθέρωση θείου στη στρατόσφαιρα –ή, εναλλακτικά, οξειδίου του αργιλίου ή ακόμα και διαμαντόσκονης– δεν είναι ο μόνος τρόπος για την ανάκλαση ηλιακής ακτινοβολίας μακριά από τη Γη. Επιστήμονες προτείνουν επίσης την τοποθέτηση τεράστιων κατόπτρων στο διάστημα.
«Οι διαστημικοί καθρέφτες θα έχουν περίπου το μέγεθος της Βραζιλίας και θα μπορούσαν να τοποθετηθούν στο Σημείο Λαγκράντζ L1 (σ.σ.: Τα Λαγκράνζ είναι σημεία μεταξύ δύο ουράνιων σωμάτων όπου διατηρείται βαρυτική ισορροπία) μεταξύ της Γης και του Ήλιου», κάπου 1,5 εκατ. χιλιόμετρα μακριά στο διάστημα, επισημαίνεται σε άρθρο του Rand. «Ενώ εξακολουθούν να αποκλείονται ως αδύνατη και πολύ ακριβή ιδέα επιστημονικής φαντασίας, δεν έχει διεξαχθεί σοβαρή ανάλυση δεδομένης της προόδου στη σύγχρονη τεχνολογία», σημειωνόταν.
Εργαστήρι διεπιστημονικής ομάδας του MIT προτείνει επίσης τις διαστημικές φούσκες, με λεπτό στρώμα από ανακλαστικό υλικό που θα ανακλούν πίσω την ηλιακή ακτινοβολία. «Οι φούσκες θα μπορούν να κατασκευάζονται κατευθείαν στο διάστημα, δημιουργώντας ένα εκτεταμένο ανακλαστικό επίπεδο τοποθετημένο στο Lagrangian Point μεταξύ Γης και Ήλιου», τονίζεται.
Άλλη μέθοδος της ηλιακής κλιματικής μηχανικής είναι να κάνει τα σύννεφα πάνω από τη θάλασσα πιο φωτεινά (Marine Cloud Brightening) με τη διοχέτευση θαλασσινού νερού σε χαμηλά σύννεφα επάνω από την ακτογραμμή ώστε να ανακλούν περισσότερο ηλιακό φως μακριά από τη Γη.
Τέλος, μία ακόμα μέθοδος είναι η λέπτυνση των θυσάνων/σύννεφων παγοκρυστάλλων (Cirrus Cloud Thinning) ώστε να μην παγιδεύουν περισσότερη ηλιακή ακτινοβολία από αυτή που στέλνουν πίσω στο διάστημα.
Αν και ένας εκ των συνιδρυτών της Make Sunsets, ο Λουκ Άισμαν, παραδέχτηκε ότι το πείραμά τους ήταν εν μέρει προβοκατόρικο, κάτι σαν γεωμηχανικός ακτιβισμός, τα νέα για το πείραμα της εταιρείας αναστάτωσαν την επιστημονική κοινότητα. Γιατί «το εγγενές πρόβλημα με την έρευνα για την ηλιακή γεωμηχανική είναι παραπλανητικά απλό: Υπάρχει μία μόνο Γη. Εάν είχαμε δύο πλανήτες, ίσως οι επιστήμονες να επιχειρούσαν πείραμα ηλιακής γεωμηχανικής στον πρώτο, χρησιμοποιώντας τον δεύτερο σαν ‘καβάτζα’. Δεν έχουμε όμως τέτοια πολυτέλεια, οπότε η έρευνα βασίζεται σε μοντέλα πρόβλεψης», σημείωνε το Discover Magazine. Και η Make Sunsets προχώρησε πέρα από αυτά τα μοντέλα.
Γιατί όμως έγραφε κάτι τέτοιο το Discover;
Για πάρα πολλά χρόνια, η γεωμηχανική ήταν ταμπού στην επιστημονική κοινότητα για πληθώρα λόγων, όπως ότι εμμέσως νομιμοποιεί ηθικά την ανθρωπογενή μόλυνση του πλανήτη, ότι μπορεί να αποσπάσει την προσοχή από άλλες συνέπειες των ορυκτών καυσίμων και να ενισχύσει την πεποίθηση ότι απλώς μπορούμε να καταπολεμήσουμε τις συνέπειες της τεχνολογίας με περισσότερη τεχνολογία.
Ωστόσο, σήμερα αυτό φαίνεται να αλλάζει σε βαθμό που τον περασμένο Οκτώβριο ο Λευκός Οίκος ξεκίνησε να συντονίζει ένα πενταετές ερευνητικό πρόγραμμα για να μελετήσει «ηλιακές και άλλες ταχείες παρεμβάσεις στο κλίμα» δεδομένης της κλιματικής κρίσης. Θα εξεταστούν παρεμβάσεις όπως οι ψεκασμοί διοξειδίου του θείου στη στρατόσφαιρα και πιθανές επιπτώσεις. Το 2021 το National Academies of Science σε έκθεσή του είχε προτείνει τη χρηματοδότηση ενός σχετικού πενταετούς ερευνητικού προγράμματος με 200 εκατ. δολ.
Ταυτόχρονα, «τρέχουν» τουλάχιστον τρεις πρωτοβουλίες με πιθανό στόχο την «κανονικοποίηση» της συσκότισης του ηλίου: Μια επιτροπή υπό την αιγίδα του Forum Ειρήνης του Παρισιού αποτελούμενη από 15 πρώην και νυν ηγέτες και ειδικούς που διερευνά πολιτικές για την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής, μια πρωτοβουλία του Carnegie Council για το πώς ο ΟΗΕ θα μπορούσε να διαχειριστεί τη γεωμηχανική και το Degrees Initiative, μια ακαδημαϊκή πρωτοβουλία στο Ηνωμένο Βασίλειο που χρηματοδοτείται από διάφορα ιδρύματα και με τη σειρά της χρηματοδοτεί έρευνα για πιθανές επιπτώσεις της ηλιακής γεωμηχανικής στον αναπτυσσόμενο κόσμο.
Ωστόσο, «όλοι όσοι μελετούν την ηλιακή κλιματική μηχανική συμφωνούν πως είναι κάτι φρικτό», έγραφε το New Yorker, παραθέτοντας χαρακτηρισμούς ειδικών όπως «εξωπραγματικό», «τρελό», εκτιμήσεις ότι «ο κόσμος πρέπει να είναι καχύποπτος» και ότι «θα είναι αποτυχία».
Οι ίδιοι άνθρωποι όμως υποστηρίζουν όμως ότι η επιδείνωση της κλιματικής κρίσης καθιστά επιτακτική την εξέταση των «λύσεων» της γεωμηχανικής, εφόσον οι επιπτώσεις καταστούν τόσο τρομακτικές που η ανθρωπότητα δεν θα έχει την πολυτέλεια να εφαρμόσει καλύτερες. «Για μένα, η γεωμηχανική είναι σαν τη χημειοθεραπεία για τον πλανήτη: όταν όλα τα άλλα αποτυγχάνουν, δοκίμασέ τη», έλεγε το 2020 στους New York Times ο διευθυντής του Sabin Centre για την Νομική Διάσταση της Κλιματικής Αλλαγής στο Columbia Law School, Μάικλ Τζέραρντ.
«Η μείωση των εκπομπών άνθρακα είναι απαραίτητη, αλλά θα πάρει 20 και βάλε χρόνια», έλεγε ο Κρις Σάκα, συγχρηματοδότης της μη κερδοσκοπικής οργάνωσης Silver Lining που το 2020 διέθεσε 3 εκατ. δολ. σε πανεπιστήμια και ερευνητικά ιδρύματα για να μελετήσουν τον ψεκασμό ανακλαστικών του ηλίου αερολυμάτων. «Εάν δεν εξετάσουμε κλιματικές παρεμβάσεις όπως την ανάκλαση της ηλιακής ακτινοβολίας τώρα, παραδίδουμε αμέτρητες ζωές, είδη και οικοσυστήματα στη θερμότητα».
Καταρχάς, είναι σίγουρο ότι η ηλιακή γεωμηχανική θα επιτύχει το επιθυμητό αποτέλεσμα; Τεκμηριώνεται επιστημονικά, σύμφωνα με άρθρο στο Harvard Law Review, ότι όντως «θα οδηγήσει σε μια σημαντική, ταχεία μείωση της θερμοκρασίας παγκοσμίως» και «θα μειώσει τον ρυθμό της αύξησης της θαλάσσιας στάθμης, την απώλεια πάγων, τους καύσωνες, τα ακραία καιρικά φαινόμενα και συνδεδεμένες με την κλιματική αλλαγή ανωμαλίες στον κύκλο του νερού».
Ωραία όλα αυτά, αλλά τέτοια καταλυτική παρέμβαση στο κλίμα δεν είναι εξαιρετικά παρακινδυνευμένη;
Καταρχάς, ο ψεκασμός αερολυμάτων για να μπλοκαριστεί το ηλιακό φως μπορεί να επιβραδύνει ή να αναστρέψει την μείωση της τρύπας του όζοντος, να μειώσει τις βροχοπτώσεις παγκοσμίως – και να κάνει τη βροχή πιο όξινη, λέει το Scientific American. «Και αυτές είναι μόνο οι προβλέψιμες επιπτώσεις. Τα αερολύματα είναι η λιγότερο κατανοητή όψη του κλιματικού συστήματος», συμπλήρωνε. Ο ουρανός θα γίνει, όχι πιο γαλανός, αλλά θολός και πάλλευκος – τουλάχιστον προσωρινά.
Πέρα από τις αρνητικές συνέπειες που ίσως θα έχει αυτό για την ανθρώπινη υγεία και ψυχολογία, η μείωση του ηλιακού φωτός μπορεί να επηρεάσει απρόβλεπτα πολλά φυτά, αφού ο ήλιος είναι απαραίτητος για τη φωτοσύνθεση. Φυσικά, θα επηρεαστεί η παραγωγή εναλλακτικών πηγών ενέργειας, όπως η ηλιακή που σίγουρα θα μειωθεί – ενώ το ίδιο πιθανόν θα συμβεί και με την αιολική, αφού η αλλαγή κλίματος και καιρού θα επηρεάσει τους ανέμους. Επιπλέον, η μείωση του ηλιακού φωτός δεν δίνει λύση στην οξίνιση των ωκεανών που προκαλείται από τα αυξημένα επίπεδα διοξειδίου του άνθρακα.
Αν σκοτεινιάσουμε τον ήλιο για να μειώσουμε τη θερμοκρασία, θα υπάρξουν διαφορετικά και εν πολλοίς απρόβλεπτα αποτελέσματα σε διαφορετικά μέρη, ακριβώς επειδή θα επηρεαστούν τα μοτίβα καιρού παγκοσμίως, έγραφε το New Yorker. Άρα, η συγκεκριμένη «λύση» θα αποβεί ωφέλιμη για κάποιους και καταστροφική για κάποιους άλλους.
Για παράδειγμα, η συσκότιση του ηλίου θα αλλάξει τους μουσώνες, που «όχι μόνο διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην τροφική ασφάλεια και τις εξαγωγές, αλλά παρέχουν απαραίτητο νερό για ένα πολύ μεγάλο και συχνά ήδη ευάλωτο μέρος του πληθυσμού», σύμφωνα με το Climate Analytics. Ερευνητικές ομάδες ανακάλυψαν ότι θα αυξήσει τη βροχή στο Κέιπ Τάουν της Νότιας Αφρικής και θα τη μειώσει στο Μπενίν της Δυτικής Αφρικής. Παρομοίως, σε κάποια μέρη της Ασίας, η ελονοσία θα αυξηθεί, σε κάποια θα μειωθεί.
Μία έρευνα-ορόσημο του Nature Communications το 2017 που προσομοίωσε το αποτέλεσμα της ηλιακής γεωμηχανικής στη συχνότητα των τροπικών κυκλώνων, έδειξε ότι o ψεκασμός αερολύματος στη στρατόσφαιρα που θα συγκεντρώνεται στο ένα ημισφαίριο θα επηρεάσει αντίστροφα την ένταση της ξηρασίας και τα ακραία καιρικά φαινόμενα στο άλλο ημισφαίριο. «Για παράδειγμα, ψεκασμοί στις ΗΠΑ ή τη Ρωσία μπορεί να έχουν αρνητικές επιπτώσεις στην Αφρική ή τη Νότια Αμερική», επισήμαινε το Discover.
Υπεισέρχονται αναπόφευκτα λοιπόν και γεωπολιτικές συνέπειες. Τον Δεκέμβριο του 2021, η αμερικανική δεξαμενή σκέψης Brookings Institution, ξεκινούσε μια έκθεση με το υποθετικό σενάριο ότι το 2035 μία μεγάλη χώρα που αντιμετωπίζει σοβαρά προβλήματα από την κλιματική υπερθέρμανση μπλοκάρει μυστικά την ηλιακή ακτινοβολία. «Στην αρχή, η απόφαση μοιάζει σοφή, καθώς η αύξηση της θερμοκρασίας παγκοσμίως επιβραδύνεται. Σύντομα όμως άλλες μορφές ανώμαλου καιρού εμφανίζονται: απρόβλεπτη και σοβαρή ξηρασία χτυπά χώρες στον πλανήτη, δημιουργεί προβλήματα στη γεωργία, και το στρώμα του όζοντος μειώνεται γρήγορα εκθέτοντας πληθυσμούς σε επιβλαβή ακτινοβολία… Η νέα κρίση γεωμηχανικής κλιμακώνεται όταν μια άλλη μεγάλη χώρα, που θεωρεί ότι ζημιώθηκε σοβαρά από τη γεωμηχανική, εξαπολύει στοχευμένο στρατιωτικό χτύπημα στις εγκαταστάσεις της κλιματικής μηχανικής, μια απόφαση υποστηριζόμενη και από άλλα έθνη που θεωρούν ότι ζημιώθηκαν», γράφει το Brookings.
Αμέτρητα τα υποθετικά σενάρια. Φανταστείτε για παράδειγμα μια πυρηνική δύναμη να εφαρμόσει λύσεις γεωμηχανικής που θα προκαλέσουν καταστροφικά φαινόμενα σε άλλη πυρηνική δύναμη. Δεν είναι απίθανο κάτι τέτοιο να γίνει και σκόπιμα. Αρκεί να θυμηθούμε ότι οι ΗΠΑ «φύτευαν» σύννεφα στο Βιετνάμ και το Λάος «προκειμένου να αυξήσουν και να ελέγξουν τη βροχόπτωση για στρατιωτικούς σκοπούς», όπως αποκάλυπταν οι New York Times το 1972.
Το Brookings κατέληγε πως ο βομβαρδισμός των εργαστηρίων της γεωμηχανικής στο υποθετικό του σενάριο ήταν «ακόμα πιο καταστροφικός, γιατί η γεωμηχανική σταματά, οι παγκόσμιες θερμοκρασίες επανέρχονται δραματικά στα επίπεδα που θα είχαν φθάσει χωρίς την παρέμβαση… Οι επιπτώσεις από αυτή τη δραματική αύξηση είναι καταστροφικές».
Αν η ανθρωπότητα καταλήξει στην ηλιακή κλιματική μηχανική ως έσχατη λύση, θα είναι σαν να μπαίνει σε πρόγραμμα «κλιματικής μεθαδόνης» –έγραφε ο Guardian. Καθώς η επίδραση των ανακλαστικών στοιχείων που θα ψεκάζονται στην ατμόσφαιρα διαρκεί περίπου έναν χρόνο, «εάν καταλήξεις να στηρίζεσαι στη γεωμηχανική για να επιβιώσεις, θα πρέπει να το συνεχίσεις στην ουσία για πάντα». Θεωρητικά, μπορείς να αποφασίσεις κάποια στιγμή να το σταματήσεις, αλλά θα είναι «σαν να κρατιέσαι στη ζωή με έναν αναπνευστήρα χωρίς ελπίδα ανάρρωσης. Μπορείς να τον βγάλεις – και να υποστείς τις συνέπειες».
Με δυο λόγια, η κλιματική μηχανική ενθαρρύνει μια «ψευδαίσθηση ασφάλειας», γράφει το Scientific American. Εάν επαναπαυτούμε σε τέτοιες λύσεις και συνεχίσουμε με τον ίδιο ρυθμό τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα, τότε το τελευταίο θα συνεχίσει να συγκεντρώνεται στην ατμόσφαιρα, «μέχρι να φθάσει στα 1.000 ppmv, στα επίπεδα [δηλαδή] της εποχής των δεινοσαύρων. Εάν παραμελήσουμε να συντηρήσουμε τη συσκότιση του ηλίου έστω για λίγο -λόγω πολέμου, οικονομικής ύφεσης ή απλώς αδιαφορίας- η σκίαση θα αρθεί και θα μας χτυπήσει θερμότητα αντίστοιχη ενός αιώνα».
Σε κάθε περίπτωση, είναι πιθανό η ηλιακή γεωμηχανική να αποτελέσει ένα ακόμα όπλο στα χέρια της βιομηχανίας υδρογονανθράκων, προκειμένου η τελευταία να συνεχίσει τις εξορύξεις. Είναι ενδεικτικό ότι η Make Sunsets ήδη πουλά «μονάδες ψυκτικής ισχύος» (cooling credits) έναντι 10 δολαρίων τη μία. «Αγοράζοντας μία Μονάδα Ψυκτικής Ισχύος, τα χρήματά σας θα αξιοποιηθούν για την απελευθέρωση τουλάχιστον 1 γραμμαρίου από τα ‘σύννεφά’ μας στη στρατόσφαιρα εκ μέρους σας, αντισταθμίζοντας τη θερμική ισχύ ενός τόνου διοξειδίου του άνθρακα για έναν χρόνο», διαφημίζουν, διευκρινίζοντας ότι το πρόγραμμα δεν τρέχει ακόμα.
Η εμπορευματοποίηση είναι ήδη εδώ λοιπόν, πριν καν την εφαρμογή της τεχνολογίας, και ενισχύει υποψίες ότι θα λειτουργήσει ως άλλοθι για τη βιομηχανία των υδρογονανθράκων, που θα ισχυρίζεται ότι «αντισταθμίζει» αγοράζοντας απλώς «μονάδες ψυκτικής ισχύος».
Επιπλέον, το κόστος της γεωμηχανικής εκτιμάται ιδιαίτερα υψηλό. Το πιο ακριβό σχέδιο, η τοποθέτησης μιας τεράστιας ανακλαστικής ομπρέλας στο διάστημα θα κόστιζε 5 τρισ. δολ. Όλες οι χώρες που διαθέτουν πολεμική αεροπορία θεωρητικά μπορούν να ψεκάσουν την ανώτερη ατμόσφαιρα. Υπολογίζεται ότι όλη η διαδικασία ψεκασμού με αερολύματα θα κόστιζε μερικά δισεκατομμύρια τον χρόνο.
Μ’ αυτά και μ’ αυτά, πάνω από 70 καταξιωμένοι ακαδημαϊκοί από όλο τον κόσμο μαζί με εκατοντάδες επιστήμονες έφθασαν να υπογράψουν τον Ιανουάριο του 2022 μια ανοιχτή επιστολή που καλούσε για «διεθνή συμφωνία μη χρήσης» της ηλιακής γεωμηχανικής. Γιατί -υποστηρίζουν- η ηλιακή γεωμηχανική σε πλανητικό επίπεδο «δεν μπορεί να κυβερνηθεί με ένα διεθνώς περιληπτικό και δίκαιο τρόπο στο πλαίσιο του σημερινού διεθνούς πολιτικού συστήματος. Γι’ αυτό και καλούμε τις κυβερνήσεις και τα Ηνωμένα Έθνη να αναλάβουν άμεσα και αποτελεσματικά τον πολιτικό έλεγχο σχετικά με την ανάπτυξη τεχνολογιών ηλιακής μηχανικής».
Δράση έχει αναλάβει και η κοινωνία των πολιτών. Για παράδειγμα, το καλοκαίρι του 2021, αντιδράσεις από το Συμβούλιο των Σαάμι (που υπερασπίζεται τα δικαιώματα των Σαάμι στη Νορβηγία, τη Σουηδία, τη Ρωσία και τη Φινλανδία) και ακτιβιστικών ομάδων απέτρεψε το Πείραμα ScoPex του Χάρβαρντ στη Σουηδία που είχε στόχο να διερευνήσει τον ψεκασμό αερολυμάτων. Ήταν η τρίτη φορά που το πείραμα αποτρεπόταν. Στις ΗΠΑ, σχέδια για πειράματα στην Αριζόνα και το Νέο Μεξικό ακυρώθηκαν καθώς αντιδρούσαν κοινότητες ιθαγενών.
Το ερώτημα παραμένει αν πρέπει να επιστρατεύσουμε μια ακραία παρεμβατική στη φύση τεχνολογία για να συμμαζέψουμε τα χάλια στα οποία έχουμε φέρει με την ήδη άμετρη παρέμβασή μας τον πλανήτη ή αν απλώς πρέπει να εγκαταλείψουμε το σημερινό «αναπτυξιακό» μοντέλο και τη φιλοσοφική θεώρηση ότι ο άνθρωπος είναι κάτι διαφορετικό από τη φύση, έξω από αυτή, και πρέπει να την υποτάξει.
Γιατί καθώς οι συνέπειες της κλιματικής κρίσης κλιμακώνονται, τίποτε δεν διασφαλίζει πως θα αποφευχθεί αυτή η εφαρμογή αυτής της τρομακτικής τεχνολογίας. Κι αυτό μας οδηγεί συνειρμικά στον εξής διάλογο από το «The Ministry for the Future» της εισαγωγής:
«Έχεις ακούσει ότι η αύξηση της θερμοκρασίας των ωκεανών σημαίνει ότι η ποσότητα των Ω3 λιπαρών στα ψάρια που καταναλώνεται από τους ανθρώπους μπορεί να μειωθεί έως και 60%;» ρωτά ο ένας συνομιλητής. «Και ότι αυτά τα λιπαρά οξέα είναι καθοριστικά για τη μεταγωγή [γενετικού υλικού] στον εγκέφαλο, οπότε είναι πιθανό η συλλογική ευφυΐα μας να μειώνεται σήμερα με γεωμετρική πρόοδο εξαιτίας της μείωσης της εγκεφαλικής δύναμης λόγω της υπερθέρμανσης των ωκεανών;»
Και ο άλλος απαντά: «Αυτό θα εξηγούσε πολλά».
Πράγματι, θα εξηγούσε.