Μπορεί όταν κολυμπάς ανάμεσά τους να μην είναι και η καλύτερή σου, όμως γνωρίζεις ότι τα φύκια στη θάλασσα επιβεβαιώνουν πως αυτή είναι καθαρή. Κάτι που ίσως δεν είχες ακουστά έως τώρα βέβαια, είναι ότι η καλλιέργεια φυκιών – ιδίως η θαλάσσια – θα μπορούσε να μειώσει τις επιπτώσεις της γεωργίας στον πλανήτη και να συμβάλλει στην αντιμετώπιση της επισιτιστικής κρίσης και της βιοποικιλότητας. Αυτό τουλάχιστον διατείνεται μια νέα επιστημονική έρευνα με έδρα την Αυστραλία, που δημοσιεύτηκε στις 26 Ιανουαρίου στο περιοδικό Nature Sustainability.
Τα φύκια χρησιμοποιούνται από την αρχαιότητα ως λίπασμα για τη μετατροπή του άγονου εδάφους σε γόνιμο, αλλά και στην παραδοσιακή ιατρική. Τα τελευταία 20 χρόνια η χρήση τους εξαπλώνεται και φτάνουμε να συναντάμε εκχυλίσματα φυκιών σε ένα ευρύ φάσμα προϊόντων, όπως τρόφιμα, ζωοτροφές, φαρμακευτικά σκευάσματα, καλλυντικά, λιπάσματα, φυτικά βιοδιεγερτικά, βιοϋλικά και βιοκαύσιμα.
Σύμφωνα με τα στοιχεία του Οργανισμού Τροφίμων και Γεωργίας (FAO), η παγκόσμια παραγωγή φυκιών έχει σχεδόν τριπλασιαστεί από 118.000 τόνους το 2000 σε 358.200 τόνους το 2019, αποκτώντας εκτιμώμενη αξία 11 δις ευρώ. Το 2019, το 97% της παγκόσμιας καλλιέργειας φυκιών προήλθε από την τεχνητή γεωργία, δηλαδή από την καλλιέργειά τους στην ξηρά, σε κλειστά συστήματα όπως δεξαμενές νερού, λίμνες, λιμνοθάλασσες και αγωγούς.
Η παγκόσμια παραγωγή φυκιών προέρχεται κυρίως από την Ασία, με την Κίνα να κατέχει την πρώτη θέση παγκοσμίως όσον αφορά στην παραγωγή υδατοκαλλιέργειας, αντιπροσωπεύοντας το 56,82%. Η Ευρώπη, που αντιπροσωπεύει μόλις το 0,8% της παγκόσμιας παραγωγής, παρακολουθεί με ενδιαφέρον αυτό το περιβαλλοντικά βιώσιμο θαλάσσιο προϊόν. Ωστόσο το ρυθμιστικό περιβάλλον στα δυτικά έθνη παραμένει ακόμη ελλειπές για να το φιλοξενήσει – αν και η Δύση «πειραματίζεται» με την καλλιέργεια φυκιών από το 2010.
Τα φύκια περιέχουν αρχικά ένα ευρύ φάσμα βιοδραστικών ενώσεων καθώς και θρεπτικά οφέλη. Μπορούν να παράξουν πολύ περισσότερη βιομάζα από τα χερσαία φυτά και να καλλιεργηθούν με επιτυχία σε γλυκό ή θαλασσινό νερό, χωρίς τη χρήση αντιβιοτικών ή φυτοφαρμάκων – όπως συμβαίνει στη γεωργική παραγωγή. Είναι επίσης άφθονα σε μοναδικά μεταλλικά στοιχεία και βιολογικά ενεργές χημικές ουσίες, ενώ μπορούν να ενισχύσουν την ικανότητα των φυτών να απορροφούν θρεπτικά συστατικά, βελτιώνοντας έτσι την ποιότητά τους.
Παράλληλα, λόγω των ανανεώσιμων και βιώσιμων χαρακτηριστικών τους, καθώς και της οικονομικής βιωσιμότητάς τους, τα φύκια μπορούν να καλύψουν αξιοπρεπώς την παγκόσμια ζήτηση καυσίμων για τις μεταφορές. Τα φύκια μπορούν χαρακτηριστικά να χρησιμοποιηθούν για την παραγωγή βιοντίζελ, βιοαιθανόλης, βιοϋδρογόνου και βιομεθανίου.
Ακόμα, η υδατοκαλλιέργεια φυκιών συγκεκριμένα παρουσιάζεται ιδιαίτερα ωφέλιμη, καθώς τα θρεπτικά συστατικά που απορρίπτουν τα ψάρια μπορεί να είναι επιζήμια για το περιβάλλον και ένας τρόπος για να αντιμετωπιστεί αυτό το ζήτημα, είναι η καλλιέργεια φυκιών που θα αξιοποιήσει τα απόβλητα θρεπτικών συστατικών για να «χτίσει» τη βιομάζα τους, αφαιρώντας την αποτελεσματικά από το νερό.
Όπως έρχεται να επιβεβαιώσει η νέα επιστημονική έρευνα της οποίας ηγήθηκε ο Scott Spillias, ερευνητής στο Πανεπιστήμιο του Κουίνσλαντ στην Αυστραλία, η θαλάσσια καλλιέργεια φυκιών αποτελεί επιτακτική ανάγκη για την επίτευξη των παγκόσμιων στόχων βιωσιμότητας, προσφέροντας μια ευέλικτη, βασισμένη στη φύση λύση για τον μετριασμό της κλιματικής αλλαγής.
Οι ερευνητές εντόπισαν σημεία των ωκεανών κατάλληλα για την καλλιέργεια φυκιών. Μια ωκεάνια περιοχή σχεδόν στο μέγεθος της Αυστραλίας θα μπορούσε να υποστηρίξει την εμπορική καλλιέργεια φυκιών σε όλο τον κόσμο, παρέχοντας τροφή για τον άνθρωπο, συμπληρώματα διατροφής για βοοειδή και εναλλακτικά καύσιμα, σύμφωνα με την έρευνα.
Σε πολλά μέρη της Ασίας, τα φύκια αποτελούν το 2% της ανθρώπινης διατροφής, αλλά η αύξηση αυτού του ποσοστού στο 10% παγκοσμίως θα μπορούσε να εξοικονομήσει 110 εκατομμύρια εκτάρια γης (μια έκταση διπλάσια από τη Γαλλία) που χρησιμοποιούνται σήμερα για τη γεωργική καλλιέργεια τροφίμων. «Οι άνθρωποι πρέπει να συνηθίσουν να τρώνε περισσότερα λαχανικά», είπε ο ίδιος. «Αν καλλιεργούμε φύκια, το καλύτερο που έχουμε να κάνουμε είναι να τα τρώνε οι ίδιοι οι άνθρωποι αντί να ταΐζουν απλώς με αυτά τα ζώα, αυτό όμως απαιτεί μεγάλες πολιτιστικές αλλαγές».
Η μελέτη εξέτασε 34 είδη φυκιών και τα μέρη στα οποία θα μπορούσαν να αναπτυχθούν, περιορίζοντας στη συνέχεια τα σημεία ενδιαφέροντος σε μέρη με αρκετά ήρεμα νερά και κοντά σε πληθυσμούς που θα μπορούσαν να απασχοληθούν με τις υδατοκαλλιέργειες. Περίπου 650 εκατομμύρια εκτάρια (1.606 m στρέμματα) αναγνωρίστηκαν ως κατάλληλα για την καλλιέργεια φυκιών, με τις μεγαλύτερες εκτάσεις να εντοπίζονται στην Ινδονησία και την Αυστραλία, οι οποίες έχουν και οι δύο μεγάλες ωκεάνιες περιοχές υπό τον οικονομικό τους έλεγχο.
«Η καλλιέργεια φυκιών θα μπορούσε να έχει ριζικά οφέλη στον τρόπο με τον οποίο αξιοποιούμε τη γη, στη μείωση των εκπομπών και στην αξιοποίηση του νερού και των λιπασμάτων», δήλωσαν οι συγγραφείς της έρευνας. Σύμφωνα με τον Scott Spillias, «Οι άνθρωποι σε όλο τον κόσμο βλέπουν τον ωκεανό ως έναν μεγάλο “ανεκμετάλλευτο” πόρο και αναρωτιούνται αν πρέπει να τον αξιοποιήσουμε περισσότερο».
Ένα από τα μεγαλύτερα οφέλη της εξάπλωσης αυτής της βιομηχανίας θα ήταν, σύμφωνα με τη μελέτη, η δυνατότητα καλλιέργειας και η χρήση του κόκκινου Asparagopsis ως συμπλήρωμα διατροφής για βοοειδή, που έχει αποδειχθεί ότι οδηγεί σε δραστικά χαμηλότερες εκπομπές μεθανίου από τις αγελάδες. Μάλιστα, ένα συμπλήρωμα είναι ήδη διαθέσιμο σε αγρότες στην Αυστραλία. Η μελέτη πρότεινε ότι η μείωση των εκπομπών μεθανίου από τη χρήση του Asparagopsis θα μπορούσε να εξοικονομήσει 2,6 δισεκατομμύρια τόνους CO2 ετησίως έως το 2050 – περίπου το ίδιο με το τρέχον αποτύπωμα εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου της Ινδίας.
Ο Spillias τόνισε ότι η εισαγωγή περισσότερων φυκιών στην ανθρώπινη διατροφή θα μπορούσε επίσης να οδηγήσει σε σημαντικά οφέλη. Η Carrageenan, η κύρια ομάδα κόκκινων φυκιών, έχει μελετηθεί εκτενώς για τις βιολογικές της δράσεις, συμπεριλαμβανομένων των αντικαρκινικών, αντιπολλαπλασιαστικών, αντιικών και αντιπηκτικών δράσεων.
Οι εννέα συγγραφείς της έρευνας, από την Αυστραλία και την Αυστρία, επεσήμαναν ότι χρειάζονται περισσότερες μελέτες για να κατανοήσουμε τα οφέλη και το κόστος αντίστοιχα οποιασδήποτε έκρηξης στην καλλιέργεια φυκιών, αλλά «το μέγεθος του πιθανού όφελους υποστηρίζει την ιδέα ότι η καλλιέργεια φυκιών στον ωκεανό μπορεί να διαδραματίσει καθοριστικό ρόλο στη στάση μας απέναντι στις παγκόσμιες προκλήσεις βιωσιμότητας».
Οι ερευνητές επισημαίνουν μια σειρά από πιθανές επιπτώσεις, εφόσον η καλλιέργεια φυκιών εξαπλωθεί. Μια μελέτη του 2019 για τη διάδοση της θαλάσσιας καλλιέργειας φυκιών στην Ευρώπη, εξέφρασε ανησυχίες για το ότι θα μπορούσε να διαταράξει την ισορροπία των θαλάσσιων οικοσυστημάτων και να αλλάξει τον τρόπο με τον οποίο κινείται το νερό γύρω από τις ακτές.
«Η αξιοποίηση έστω και μερικών εκατομμυρίων εκταρίων, σημαίνει τεράστια ανάπτυξη», ανέφερε ο Spillias. «Τροποποιούμε τους οικοτόπους και εισάγουμε υλικά σε μέρη στα οποία δεν το έχουμε επιχειρήσει ξανά. Προς το παρόν, πολλές καλλιέργειες φυκιών χρησιμοποιούν πλαστικά σχοινιά και δίχτυα και γνωρίζουμε καλά τις επιπτώσεις του πλαστικού στον ωκεανό. Εάν αυτό αρχίσει να εφαρμόζεται σε μεγάλη κλίμακα με την επέκταση αυτής της βιομηχανίας, τότε θα πρέπει να βρούμε καλύτερα υλικά για να μην υπάρξουν επιπτώσεις στη θαλάσσια ζωή», εξήγησε.
Η τεχνολογία παραγωγής και επεξεργασίας φυκιών δεν ανταποκρίνεται ακόμα στην αυξανόμενη ζήτηση. Μόνο ένας μικρός αριθμός χωρών όπως η Κίνα, έχουν πραγματοποιήσει μεγάλης κλίμακας υπεράκτια καλλιέργεια και μηχανοποιημένη συγκομιδή, σχηματίζοντας μία αξιόλογη βιομηχανική αλυσίδα – από την επεξεργασία προϊόντων έως τις πωλήσεις. Καθώς οι περισσότερες χώρες δεν διαθέτουν την κατάλληλη τεχνολογία παραγωγής, επικεντρώνονται σε μικρής έκτασης καλλιέργειες που έχουν ως αποτέλεσμα τη μη εγγυημένη ποιότητα, τη χαμηλή απόδοση, το υψηλό κόστος απασχόλησης και τα απόβλητα επεξεργασίας.
Τέλος, η ευρεία ώθηση παγκοσμίως για την καλλιέργεια φυκιών, θα μπορούσε να οδηγήσει σε δυσμενείς επιπτώσεις για τους εργαζόμενους. «Οι θαλάσσιες βιομηχανίες δεν έχουν καλή φήμη για τα ανθρώπινα δικαιώματα και αν καλλιεργούμε μαζικά φύκια, μακριά από το οπτικό μας πεδίο, τότε πρέπει να σκεφτούμε τους ανθρώπους σε αυτές τις βιομηχανίες και να βεβαιωθούμε ότι τυγχάνουν δίκαιης μεταχείρισης», είπε ο Spillias σχετικά με τον κοινωνικό αντίκτυπο αυτής της βιομηχανίας.