Με το που ξεπροβάλλουν στους πάγκους, ξέρεις ότι η άνοιξη έρχεται με μεγάλες δρασκελιές και βροντοχτυπά την πόρτα. Ξεχωρίζουν αυτάρεσκα απ’ τον «σωρό» των φρούτων. Ίσως γιατί το κόκκινο είναι το χρώμα της ζωής. Και γιατί μοιάζουν λίγο με μικρές ντελικάτες καρδιές. Ο λόγος για τις φράουλες, που είναι οι αγγελιοφόροι της άνοιξης. Όχι όμως στην Ιαπωνία. Η χώρα έχει τρέλα με τις φράουλες, ίσως γι’ αυτό ξεκινά να τις παράγει το καταχείμωνο, μες στα βαθιά χειμωνιάτικα σκοτάδια του Δεκέμβρη. Είναι ωραία μια γεύση άνοιξης όλο τον χρόνο, όχι όμως όταν αυτό ενέχει τεράστιο περιβαλλοντικό κόστος. Γιατί αυτό συμβαίνει όταν παράγεις φράουλες από τον Δεκέμβρη, σε θερμαινόμενα συνήθως με σώματα κηροζίνης θερμοκήπια.
Μα πώς προέκυψε παραγωγή φράουλας όλο τον χρόνο στη χώρα του Ανατέλλοντος Ηλίου; Γιατί παλαιότερα παράγονταν στην εποχή τους – δηλαδή από Απρίλιο μέχρι Ιούνιο. Μια εξήγηση είναι ότι η παραδοσιακή ιαπωνική χριστουγεννιάτικη τούρτα, που φτιάχνεται 24 και 25 Δεκεμβρίου γίνεται με φράουλες και σαντιγί. Στην ιαπωνική παράδοση, το λευκό και το κόκκινο συμβολίζουν την καλή τύχη και την ευτυχία. Υπάρχουν κι άλλα χαρακτηριστικά ιαπωνικά γλυκά που βασίζονται στη φράουλα: Tο Daifuku, για το οποίο οι φράουλες αποτελούν συνήθη επιλογή και αγκαλιάζονται από γλυκιά κρέμα κόκκινων φασολιών με επικάλυψη ρυζογκοφρέτας. Το Ichigo Sando, ένα σάντουιτς με λευκό μαλακό ψωμί, ελαφρώς γλυκιά σαντιγί και φράουλες. Και οι καραμελωμένες φράουλες Ichigo Ame.
Μια άλλη εξήγηση για τη χειμωνιάτικη παραγωγή φράουλας είναι ότι οι Ιάπωνες καταναλωτές προσδίδουν τεράστια αξία στα προϊόντα «πρώτης σοδειάς», τις πρώτες φράουλες του χρόνου, για παράδειγμα. Είναι το λεγόμενο «hatsumono». «Ένα προϊόν που διεκδικεί τον μανδύα του hatsumono μπορεί να εκτοξεύσει πολλαπλασιάζοντας τις κανονικές τιμές, ενώ απολαμβάνει ενθουσιώδη κάλυψη από τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης», έγραφαν οι New York Times.
Η πιο ακριβή φράουλα του κόσμου είναι ιαπωνική και ονομάζεται «Όμορφη Πριγκίπισσα» (Bijin-Hime). Στοιχίζει γύρω στα 400 ευρώ. Η μία. Ζυγίζει περίπου 100 γραμμάρια και η ετήσια παραγωγή είναι στα 500 κομμάτια.
Καθώς λοιπόν η οικονομία της χώρας απογειωνόταν, η παράλογη αυτή κούρσα ταχύτητας παρέσυρε και τις φράουλες. Οι παραγωγοί άρχισαν να ανταγωνίζονται ποιος θα βγάλει πρώτος φράουλες στην αγορά. Κάπως έτσι, οι πρώτες φράουλες κατέληξαν να εμφανίζονται αρχές Δεκεμβρίου – ακόμα και Νοέμβριο! Οπότε στις 15η Ιανουαρίου, Ημέρα της Φράουλας στην Ιαπωνία, η παραγωγή είναι στο φουλ της. Μη μας ρωτήσετε γιατί διάλεξαν να καθιερώσουν τέτοια μέρα στην καρδιά του χειμώνα. Δεν γνωρίζουμε.
Οι Ιάπωνες δεν αστειεύονται με τις φράουλές τους. Δεν νομίζω ότι υπάρχει άλλη χώρα που να αντιμετωπίζει την παραγωγή και τη διάθεσή τους τόσο σοβαρά. Η χώρα έχει τη μεγαλύτερη κατανάλωση ωμής φράουλας στον κόσμο, ενώ είναι από τα κυριότερα εξαγωγικά προϊόντα της χώρας. Η Ιαπωνία έχει 312 (!) ποικιλίες φράουλας – και προσθέτει νέες κάθε χρόνο. Συχνά σε αυτές δίνονται ονόματα που παραπέμπουν περισσότερο σε τίτλους ταινιών, όπως Beni Hoppe (Κόκκινα Μάγουλα), Hatsukoi no Kaori (Το Άρωμα της Πρώτης Αγάπης) και Shiroi Houseki (Λευκό Κόσμημα – πρόκειται για λευκή φράουλα).
Δεν είναι τυχαίο ότι η πιο ακριβή φράουλα του κόσμου είναι ιαπωνική και ονομάζεται «Όμορφη Πριγκίπισσα» (Bijin-Hime). Πόσο στοιχίζει; Γύρω στα 400 ευρώ. Η μία. Ζυγίζει περί τα 100 γραμμάρια, παράγονται μόνο γύρω στις 500 ετησίως, ενώ ο παραγωγός της, Μιτσίο Οκούντα, χρειάστηκε 15 χρόνια πειραματισμού για να «την πετύχει».
Γενικά, οι φράουλες στην Ιαπωνία είναι ακριβές. Ένα μικρό πακέτο (ξεχάστε το μισόκιλο που βλέπετε στους ευρωπαϊκούς πάγκους, εδώ πρόκειται για 5-10 φράουλες) μπορεί να στοιχίζει 3-4 ευρώ σε ένα κανονικό σουπερμάρκετ, αλλά σε ένα πολυτελές κατάστημα θα πληρώσεις 28-35 ευρώ για 15 φράουλες. Από εκεί κι έπειτα, πάμε σε κατηγορίες «κοσμηματοπωλείο» τύπου 160 ευρώ για 6 φράουλες. Ρωτήστε και τον Πολ Χόλιγουντ που επισκέφθηκε τον παραγωγό Οκούντα των ακριβότερων και καλύτερων φραουλών της χώρας (γενικά, εκτός από την «Όμορφη Πριγκίπισσα») για το βρετανικό Channel 4. Κοιτούσε εμβρόντητος τις τιμές, έκανε τη μετατροπή σε στερλίνες και δεν πίστευε στα μάτια του. Μετρώντας τα χρήματα για να αγοράσει την «Όμορφη Πριγκίπισσα», αναφώνησε: «Μα για μια φράουλα;»
Δεν είναι περίεργο λοιπόν που οι Ιάπωνες συνηθίζουν να θεωρούν τις φράουλες πολύτιμο δώρο για ειδικές περιστάσεις. Αποτελούν δε και έκφραση αγάπης. Σε κάθε περίπτωση υπερηφανεύονται για την ποιότητα των ποικιλιών τους. «Οι ταξιδιώτες που επισκέπτονται τη χώρα από το εξωτερικό έχουν σε υψηλή εκτίμηση τις ιαπωνικές φράουλες όσον αφορά στη γεύση και την ποιότητα, ενώ εκπλήσσονται με το πόσο γλυκές και ζουμερές είναι», γράφει ο Οργανισμός Εξωτερικού Εμπορίου της Ιαπωνίας. «Ιαπωνία, ο Παράδεισος της Φράουλας» τιτλοφορείται άρθρο σε κρατική ιστοσελίδα.
Παράδεισος πραγματικά, αλλά με τι περιβαλλοντικό κόστος; «Για να αναδημιουργήσουν μια τεχνητή άνοιξη τους χειμωνιάτικους μήνες, οι αγρότες καλλιεργούν τις εκτός εποχής λιχουδιές τους σε τεράστια θερμοκήπια που θερμαίνονται με γιγαντιαία θερμαντικά σώματα που καταβροχθίζουν καύσιμο», γράφουν οι New York Times. Φυσικά, τέτοια θερμοκήπια χρησιμοποιούνται σε όλο τον κόσμο, «Ωστόσο, η ιαπωνική βιομηχανία φράουλας το έχει φτάσει σε τέτοια άκρα, που οι περισσότεροι αγρότες έχουν σταματήσει να καλλιεργούν φράουλες κατά τη διάρκεια των λιγότερο κερδοφόρων, θερμότερων μηνών, στην εποχή τους δηλαδή. Αντί αυτού, το καλοκαίρι η Ιαπωνία εισάγει μεγάλο ποσοστό της φράουλας της αγορά της», συμπλήρωνε η εφημερίδα.
To 41,2% των θερμοκηπίων στην Ιαπωνία χρησιμοποιούν κάποιο σύστημα θέρμανσης, σύμφωνα με μελέτη του 2022. Στο 89,6% από αυτά, η θέρμανση προέρχεται από ορυκτά καύσιμα. Είναι ενδιαφέρον ότι η συγκεκριμένη μελέτη αφορούσε στο πώς η Ιαπωνία μπορεί να μειώσει το ενεργειακό αποτύπωμά της από τα θερμοκήπια.
Είναι εντυπωσιακό ότι τα θερμαντικά σώματα στα θερμοκήπια της φράουλας απελευθερώνουν αέρια του θερμοκηπίου σε σχεδόν οκταπλάσια ποσότητα από ό,τι οι καλλιέργειες σταφυλιών και υπερδεκαπλάσια από τις καλλιέργειες μανταρινιών. Μάλιστα, το περιβαλλοντικό αποτύπωμα της θέρμανσης είναι μεγαλύτερο από εκείνο της μεταφοράς τους ή της παραγωγής λιπασμάτων. Δηλαδή, παρόλο που οι Ιάπωνες καταναλώνουν τοπικό προϊόν (σημαντικό για την προστασία του περιβάλλοντος, καθώς αποφεύγεται το περιβαλλοντικό κόστος από τη μεταφορά), επιβαρύνουν περισσότερο το περιβάλλον από ό,τι αν απλώς εισήγαγαν ένα προϊόν που δεν είχε τόσο ενεργοβόρο παραγωγή!
Το υψηλό κόστος λειτουργίας των θερμοκηπίων σημαίνει ότι οι παραγωγοί βγάζουν δύσκολα κέρδος, κατέληγε επιστημονική μελέτη που δημοσιεύτηκε τον Μάρτιο του 2023 και εξέταζε την καλλιέργεια φράουλας σε άλλη χώρα βέβαια, την Ταϊλάνδη. Ωστόσο, η υψηλή τέχνη στην οποία πραγματικά έχουν αναγάγει οι Ιάπωνες την καλλιέργεια φράουλας μαζί με το αξιοθαύμαστο μάρκετινγκ του προϊόντος καθιστά το «σπορ» τελικά κερδοφόρο.
Μάλιστα, οι παραγωγοί έχουν επινοήσει διάφορες δραστηριότητες γύρω από τη φράουλα. Για παράδειγμα, οι επισκέψεις σε θερμοκήπια, όπου δίνονται στους συμμετέχοντες καλάθια για να μαζεύουν φράουλες είναι κάτι σαν «εθνικό σπορ» και «must do» για τους τουρίστες. Κάποια θερμοκήπια προσφέρουν μέχρι και «πικ-νικ φράουλας»: «Να ξαπλώνεις και να κοιτάς ψηλά έναν ουρανό από φράουλες ενώ γεύεσαι φράουλες που σου δόθηκαν δώρο, ονειρικό», ανέφερε δημοσίευμα.
Η φήμη της ιαπωνικής φράουλας ξεπερνά τα σύνορα. Έχει φθάσει για παράδειγμα στη Νέα Υόρκη. «Πουλάνε σαν φρεσκοψημένα κέικ» έγραφαν δημοσιεύματα για την ποικιλία Omakase Berry που καλλιεργεί από το 2017 ένας 35χρονος Ιάπωνας στο θερμοκήπιό του σε προάστιο της πόλης. Οι Νεοϋορκέζοι πληρώνουν 20 δολάρια για οκτώ μεγάλες, ενώ ο entrepreneur κατακλύζεται από παραγγελίες από διάσημα εστιατόρια στο Big Apple.
Όσο για το περιβαλλοντικό αποτύπωμα, γίνονται προσπάθειες να μειωθεί. Στο «βασίλειο της φράουλας», την περιοχή Tochigi με τη μεγαλύτερη παραγωγή στη χώρα, εργάζονται χρόνια για τη δημιουργία μιας νέας ποικιλίας με το όνομα Tochiaika, η οποία θα μειώσει το περιβαλλοντικό και οικονομικό κόστος, σύμφωνα με τους New York Times. Είναι μεγαλύτερη, πιο ανθεκτική στις ασθένειες και αποδίδει μεγαλύτερη σοδειά με τα ίδια υλικά. «Και αντί για θερμαντικά σώματα, κάποιοι αγρότες στην Tochigi χρησιμοποιούν κάτι που ονομάζεται “κουρτίνα νερού”, δηλαδή νερό που τρέχει καλύπτοντας το εξωτερικό των θερμοκηπίων και κρατά τη θερμοκρασία εσωτερικά σταθερή», συμπλήρωνε η εφημερίδα.
Επιστημονικές μελέτες συμφωνούν ότι η αυτή η μέθοδος είναι αποτελεσματική στη μείωση της ενεργειακής κατανάλωσης. Διαπιστώθηκε επίσης ότι «μια πολυεπίπεδη κουρτίνα από νανοϊνες ενίσχυσε τη θερμομόνωση των θερμοκηπίων, μειώνοντας έτσι το κόστος των ορυκτών καυσίμων κατά 35-51%».
Ωστόσο, δεν μπορεί να παραβλεφθεί ότι η συγκεκριμένη μέθοδος χρειάζεται μεγάλες ποσότητες νερού, δηλαδή ενός πολύτιμου αγαθού. Το οποίο θα υπερκαταναλώνεται. Για ποιο λόγο; Για να έχουν οι Ιάπωνες φράουλες τα Χριστούγεννα και να ικανοποιούν την ακόρεστη δίψα τους για πολυτέλεια όσοι έχουν χρήματα εντός κι εκτός συνόρων.
Όσο κι αν οι ιαπωνικές φράουλες περιβάλλονται από την αχλύ του μύθου ή του μάρκετινγκ, η κατακόκκινη άνοιξη δεν φτιάχνεται με τίποτα σε πλαστικά κουβούκλια με σώματα κηροζίνης. Τίποτε ανοιξιάτικο και τίποτε ονειρικό δεν έχει ένα θερμοκήπιο, πόσο μάλλον όταν επιταχύνει την κλιματική αλλαγή, που θα σημαίνει ζωή πολύ διαφορετική από μια ζουμερή κατακόκκινη φράουλα.