Μπαίνεις στο τρένο. Ο συνεπιβάτης δίπλα σου ανοίγει το βιβλίο του και αρχίζει να διαβάζει. Πόσες πιθανότητες υπάρχουν να μην προσπαθήσεις να δεις τι διαβάζει και ίσως να διαβάσεις λαθραία μερικές γραμμές; Όλοι το έχουμε κάνει. Άλλοι λιγότερο, άλλοι περισσότερο, άλλοι το έχουν τερματίσει, όπως ας πούμε τα μέλη της ομάδας στο facebook «Τι διαβάζουν οι άνθρωποι στο μετρό και στο λεωφορείο. Ε;» (ΤΙΔΑΜΕΛΕ.Ε;).
Οι τιδαμελίτες ή αλλιώς «bookarazzi» ξεχύνονται καθημερινά σε τρένα, λεωφορεία – και όχι μόνο – με σκοπό να καταγράψουν τι διαβάζουμε. Είναι πολλοί και είναι παντού. Εντός Αττικής, εκτός Αττικής, ακόμη και στο εξωτερικό.
Τα ρεπορτάζ τους, με φωτογραφία ή χωρίς, αναρτώνται στην ομάδα τους και πολλές φορές αποτελούν την αφορμή για συζητήσεις που ξεκινούν από σχόλια για τα βιβλία, κομπλιμέντα για τους αναγνώστες και μπορούν να καταλήξουν στα πιο απίθανα θέματα. Εμπνευστής και διαχειριστής της εν λόγω σελίδας είναι ένας δεινός βιβλιοφάγος, ο Γιώργος Τσακνιάς, που δημιούργησε την ομάδα «ένα βράδυ έτσι από περιέργεια». Περιγράφει πως: «Ένα απόγευμα γυρνώντας από τη δουλειά κοίταζα ως συνήθως τι διαβάζουν οι επιβάτες και είπα ας φτιάξω μία ομάδα με τους τάδε φίλους μου να συζητάμε. Τα μέλη πολύ γρήγορα αυξήθηκαν και τρεις μήνες μετά, τον Γενάρη του πρώτου χρόνου, κόψαμε πίτα στο σπίτι μου. Ήμασταν κάποιες δεκάδες άνθρωποι. Ξεκινήσαμε από μία μικρή ομάδα ανθρώπων από το χώρο του βιβλίου (μεταφραστές, συγγραφείς, επιμελητές, δημοσιογράφοι του βιβλίου, εκδότες ), από μία στενή παρέα που γινόταν όλo και πιο μεγάλη». Σήμερα η ομάδα μετρά λίγο περισσότερα από 18.000 μέλη.
Ο ίδιος βλέπει την ιδέα του ως: «απλά μία αφορμή για να αξιοποιηθούν οι τεράστιες δυνατότητες του διαδικτύου», το όποιο θεωρεί μία επανάσταση: «εξίσου μεγάλη, αν και δεν μου αρέσουν οι ιστορικές συγκρίσεις, με αυτή της τυπογραφίας. Οι συνέπειες στη διάδοση της γνώσης και της πληροφορίας είναι τρομακτικές και σε μεγάλο βαθμό δημοκρατικές. Αποτελεί κτήμα των περισσότερων ανθρώπων, όχι μίας ολιγαρχίας, και ως εκ τούτου δεν μπορεί να ελεγχθεί».
Αν τον ρωτήσεις ποιο θεωρεί το μυστικό επιτυχίας της ομάδας που ξεκίνησε το 2010 και συνεχίζει δυναμικά, θα απαντήσει το «ότι κρατήσαμε τον πολύ ειδικό σκοπό. Δεν αφήσαμε το group να ξεχειλώσει και να χάσει τον χαρακτήρα του. Ασχολούμαστε με το τι διαβάζουν οι άνθρωποι στους δημόσιους χώρους. Νομίζω ότι αυτό έπαιξε ρόλο στο να μείνουν πολλά από τα μέλη ενεργά, να κρατήσουν επαφή, να δημιουργήσουν παρέες και να γνωριστούν από κοντά. Έμειναν γιατί βρήκαν κάτι που τους ενδιαφέρει και αποτελεί αφορμή για συζητήσεις.»
Η πρωτοτυπία της ιδέας, είναι σίγουρα το πρώτο που σε τραβάει σε αυτή την ομάδα. Πιστεύω όμως ότι αυτό που σε κερδίζει είναι η θετική της ενέργεια. Περνούν καλά και αυτό βγαίνει στον κόσμο. Στο περιβάλλον των social media όπου όλοι κράζουν όλους, σε κάνει να νιώθεις καλά το κάτι άλλο. «Προστατεύουμε την ομάδα, όχι όμως με την έννοια της αστυνόμευσης. Οι πιο ενεργοί δίνουν τον τόνο, ξεκινώντας από ένα κατ’ εξοχήν θετικό πράγμα που είναι το βιβλίο. Πολλοί άνθρωποι βρίσκονται εκεί, σε αυτό το εικονικό εκεί, αισθάνονται καλά και το περιφρουρούν. Είναι τόσο κοινός τόπος ο καβγάς και το βρισίδι στα social media, και τόσο εύκολο και βαρετό. Απλώς δεν το κάνουμε. Δεν υπάρχει λόγος οι άνθρωποι να βρίζονται παντού για τα πολιτικά, τα ποδοσφαιρικά ή τα γούστα τους στα βιβλία. Κατά καιρούς έχουν βρεθεί διάφοροι κακόβουλοι, που έβριζαν έτσι γενικώς με την ελάχιστη αφορμή. Είναι τόσο μύγα μες το γάλα που απομονώνονται και τελικά τρώνε ban και delete».
Οι κακόβουλοι δεν είναι το μόνο πρόβλημα που έχει αντιμετωπίσει η ομάδα, καθώς: «Ανοίγει κατά καιρούς η συζήτηση για το κατά πόσον είναι σωστό να φωτογραφίζουμε τους ανθρώπους που διαβάζουν και αν αυτό παραβιάζει τα προσωπικά δεδομένα. Αφενός, δεν είναι υποχρεωτικό να υπάρχει φωτογραφία, όποιος θέλει βάζει και όποιος θέλει καλύπτει τα πρόσωπα. Αφετέρου τα προσωπικά δεδομένα είναι άλλα, είναι ιατρικά ή θρησκευτικά. Τα μέσα μαζικής μεταφοράς είναι ένας κατ’ εξοχήν δημόσιος χώρος όπου θα σε δουν ένα σωρό άνθρωποι. Αν φανεί ένα πρόσωπο, δεν το σχολιάζουμε ως πρόσωπο. Δεν λέμε ότι είναι άσχημος ή κακοντυμένος. Αυτά τα σχόλια αν γίνουν, σβήνονται. Τα σχόλια μας αφορούν τα βιβλία. Στη φωτογραφία δρόμου υπάρχουν πρόσωπα. Δεν νοείται φωτογραφία δρόμου χωρίς πρόσωπα. Με αυτή τη λογική δεν θα έπρεπε να υπάρχει ο Bresson ή ο Kertesz».
Μοιραία φτάνουμε στην ερώτηση: Τι διαβάζουν οι άνθρωποι το μετρό και το λεωφορείο; Ε; «Διαβάζουν τα πάντα. Οι φοιτητές διαβάζουν τις σημειώσεις τους. Πολλοί διαβάζουν εφημερίδες και free press. Από βιβλία βλέπεις αυτά που υπάρχουν στις λίστες των ευπώλητων, αλλά και πιο ψαγμένα. Eκδόσεις παλιές δερματόδετες 10, 20 ή 30 χρόνων. Βιβλία ιστορικά, πολιτικά, θρησκευτικά (υπάρχει και αυτό το κοινό), φιλοσοφία.. Διαβάζουν αρκετοί άνθρωποι σε σχέση τουλάχιστον με αυτό που θα περίμενε κανείς…» καθώς δεν είμαστε μία χώρα βιβλιόφιλων συμπληρώνω… «Και θα συνεχίσουμε να μην είμαστε όσο η πολιτεία αδιαφορεί. Είναι θέμα πολιτικής και όχι DNA. Η φιλαναγνωσία προάγεται. Πριν χρόνια δόθηκε μάχη κατά του αναλφαβητισμού και κερδήθηκε. Έτσι και η φιλαναγνωσία είναι κάτι που μαθαίνεται με πάρα πολλούς τρόπους. Διάβαζα πρόσφατα ότι τα παιδιά μπορούν να μάθουν να αγαπούν το βιβλίο πριν ακόμη μάθουν να διαβάζουν, από μωρά. Οι ειδικοί λένε ότι οι γονείς θα πρέπει να διαβάζουν στα μωρά τους ακόμη και όταν αυτά δεν κάθονται να ακούσουν».
A reader lives a thousand lives before he dies. The man who never reads lives only one. Τον ρωτώ αν συμφωνεί: «Ένα βιβλίο ανοίγει κόσμους ολόκληρους, μέσα στις ώρες που το διαβάζεις. Το διάβασμα είναι ζωή, ό,τι μας συγκινεί είναι ζωή! Ο Julian Barns αναφέρει πως η ζωή και το διάβασμα δεν είναι χωριστές δραστηριότητες». Σταματά λίγο προσπαθώντας να θυμηθεί ακριβώς το απόσπασμα: «Όταν διαβάζεις ένα σπουδαίο βιβλίο δεν δραπετεύεις από τη ζωή, βυθίζεσαι σε αυτή. Μπορεί να υπάρχει μία επιφανειακή απόδραση – σε διαφορετικές χώρες, ήθη, γλωσσικά σχήματα – όμως αυτό που κατά βάθος κάνεις είναι να διευρύνεις τους τρόπους με τους οποίους κατανοείς τις λεπτές αποχρώσεις της ζωής, τα παράδοξά της, τις χαρές της, τους πόνους και τις αλήθειες της».
Τελικά μπορούμε να στηρίξουμε τις ελπίδες μας για έναν καλύτερο κόσμο στο διάβασμα τον ρωτώ κλείνοντας: «Δεν πιστεύω πως το διάβασμα μπορεί να αλλάξει τον κόσμο. Οι αλλαγές στον κόσμο γίνονται αργά, δύσκολα και “με δουλειά πολλή”». Θυμάται από τον Επίλογο του Μανόλη Αναγνωστάκη τις ακόλουθες γραμμές:
«Γιατί όπως πολύ σωστά είπε κάποτε κι ο φίλος μου ο Τίτος, κανένας στίχος σήμερα δεν κινητοποιεί τις μάζες κανένας στίχος σήμερα δεν ανατρέπει καθεστώτα.» και συνεχίζει: «Το διάβασμα μπορεί ίσως να κάνει λίγο καλύτερους τους ανθρώπους, να τους ανοίξει το μυαλό, κι έτσι ναι, να συμβάλει στην αλλαγή του κόσμου προς το καλύτερο».
Σκέφτομαι πως έχει δίκιο. Ας ξεκινήσουμε ο καθένας από τον εαυτό του και βλέπουμε. Ας ξεκινήσουμε με το επόμενο βιβλίο. Και αν συνηθίζετε να διαβάζετε εκτός σπιτιού και κάποια στιγμή αντιληφθείτε δύο μάτια να σας κοιτούν και έναν φωτογραφικό φακό να εστιάζει σε εσάς, μην ταραχτείτε. Επιστρατεύστε το χιούμορ και την καλή σας διάθεση. Δεν είναι ανάγκη να στηθείτε, απλά σηκώστε το βιβλίο σας να φανεί ο τίτλος.
Τι διαβάζουν οι άνθρωποι στο μετρό και στο λεωφορείο. Ε;