«Οι περισσότεροι έμποροι τέχνης λειτουργούν απλώς ως μια κηλίδα γράσου διευκολύνοντας τη λειτουργία του επιχειρηματικού κόσμου της τέχνης», σημειώνει η δημοσιογράφος Rachel Small σε πρόσφατο άρθρο της στο περιοδικό Interview. «Ωστόσο υπάρχουν ορισμένα θρυλικά πρόσωπα τα οποία έχουν εδραιωθεί στην ιστορία της τέχνης, με τις προτιμήσεις, τις θεωρήσεις και τις κινήσεις τους. Ένα από αυτά ο Αλέξανδρος Ιόλας».
Mε αφορμή μια παράσταση αφιερωμένη στη ζωή του διορατικού και ευφυή Έλληνα φιλότεχνου, βρέθηκα κάποιες ημέρες πριν σε ένα από τα σημεία της Αθήνας που πάντοτε αποτελούσαν για μένα αστικό μύθο: τη βίλα του Αλέξανδρου Ιόλα. Ο διακεκριμένος χορευτής, γκαλερίστας και συλλέκτης Αλεξανδρινής καταγωγής, ταξίδεψε σε νεαρή ηλικία στη Νέα Υόρκη και γοητεύτηκε από την πλούσια εικαστική παραγωγή της αλλά και από τους καλλιτέχνες που είχαν διαφύγει στις Η.Π.Α. κατά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Καθιερώθηκε ως μαικήνας διεθνών και Ελλήνων καλλιτεχνών όπως ο Magritte, ο De Chirico, ο Ernst, ο Warhol, ο Κουνέλης, ο Takis και ο Τσαρούχης. Πάντα εκκεντρικός, προβοκάτορας και τολμηρός, δεν άργησε να αποκτήσει ορκισμένους εχθρούς στην Ελλάδα του Αυριανισμού και της Αλλαγής τη δεκαετία του ’80. Ωστόσο ο Ιόλας επιθυμούσε να περάσει τα τελευταία χρόνια της ζωής του στη χώρα του και έτσι επιστρέφοντας αγόρασε την περιβόητη βίλα της Αγίας Παρασκευής, ένα οίκημα–μουσείο σύγχρονης τέχνης, που ακόμη θυμάμαι να με εντυπωσιάζει στα ντοκιμαντέρ, τις συνεντεύξεις και τα αφιερώματα της τότε κρατικής τηλεόρασης.
Ο αρχιτέκτονας και αρχισυντάκτης του greekarchitects.gr, Μανώλης Οικονόμου, στην εκτενή έρευνά του με τίτλο Οδοιπορικό στη Βίλα Ιόλα, μας δίνει περισσότερες πληροφορίες αναφορικά με την πολύπλοκη αρχιτεκτονική ιστορία του οικήματος: «Ξεκίνησε να κτίζεται στα μέσα της δεκαετίας του ’60 και διαμορφώθηκε σε τρεις φάσεις, με την τελευταία να είναι η κατασκευή του ορόφου το 1971-1972. Αρχιτέκτονας της βίλας είναι ο Γεώργιος Μουσούρης με σπουδές στην Αμερική όπως μας αναφέρει ο γιος του. Τα επίσημα σχέδια δεν φέρουν την υπογραφή του διότι δεν είχε αναγνωρίσει το αμερικανικό πτυχίο του. Έτσι τα σχέδια υπογράφτηκαν από τον μηχανικό Μ. Καραντινό. Τα προηγούμενα αναιρούν όλες τις αντικρουόμενες πληροφορίες σχετικά με την αρχιτεκτονική μελέτη της βίλας. Συχνά αναφέρεται ότι είναι ο Πικιώνης σε συνεργασία με τον Τσαρούχη. Στην αμφιλεγόμενη βιογραφία τού Α. Ιόλα, τού Ν. Σταθούλη, γίνεται αναφορά στον Πικιώνη χωρίς όμως περισσότερες λεπτομέρειες για το συγκεκριμένο αντικείμενο που διαπραγματευόταν».
Η βίλα του Ιόλα βρίσκεται σε ένα κτήμα επτά στρεμμάτων, εμφανώς εγκαταλελειμμένο με πλούσια βλάστηση. Φθάνοντας στην είσοδό της, η περιέργειά μου γρήγορα αντικαταστάθηκε από θλίψη και οργή. Κατευθυνόμενη στο εσωτερικό της βίλας βρέθηκα σε ένα καταπράσινο χώρο με σπασμένα βάθρα και κίονες, μια βανδαλισμένη εκδοχή του «κήπου με τα αγάλματα». Εκεί αντίκρισα και τα πρώτα γκραφίτι και γραμμένη με σπρέι τη λέξη «αίσχος», την οποία και συναντάμε διάσπαρτα σε διάφορα σημεία του κατεστραμμένου οικήματος. Το σπίτι του Ιόλα -κούφιο, βανδαλισμένο και απογυμνωμένο- έχει μετατραπεί πλέον σε ένα θλιβερό μνημείο που δεν θυμίζει σε τίποτα το ένδοξο και βαρυσήμαντο παρελθόν του. Είναι ευρέως γνωστό ότι λίγο πριν από το θάνατό του, η ελληνική κυβέρνηση αρνήθηκε να δεχθεί την πλούσια συλλογή έργων που θέλησε να παραχωρήσει ο Ιόλας στο κράτος ενώ αρκετοί από τους εντυπωσιακούς πίνακες και τα γλυπτά που κοσμούσαν την έπαυλή του, πλέον αγνοούνται.
Σήμερα, μικρό μέρος της συλλογής του Ιόλα βρίσκεται στο Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης στη Θεσσαλονίκη, μια πόλη που του θύμιζε τη γενέτειρα, όπως χαρακτηριστικά ανέφερε. Η συλλογή των 47 έργων που εκείνος δώρισε στο Μουσείο αποτέλεσε και τον πυρήνα, για την απαρχή της λειτουργίας του. Το ∆ιοικητικό Συμβούλιο, μάλιστα, τον τιμά δίνοντας το όνομά του στην τριώροφη πτέρυγα του Μ.Μ.Σ.Τ. και αφιερώνοντάς του τον κατάλογο της μόνιμης συλλογής του.