Πολύχρωμες κουρτίνες και ποδήλατα.
Στο πλαίσιο της δεκαμελούς δημοσιογραφικής αποστολής που διοργανώθηκε στην Ολλανδία από την Πρεσβεία της χώρας στην Αθήνα, λίγο πριν ο πρέσβης Jan Versteeg παραδώσει τη θέση του στον διάδοχό του, η Popaganda επισκέπτηκε και το Κέντρο Υποδοχής Αιτούντων Άσυλο (Central Agency for the Reception of Asylum Seekers (COA), στο Katwijk. Πριν από τη μετάβασή μας εκεί, προηγήθηκε επίσκεψη στο Υπουργείο Δικαιοσύνης (Ministry of Security and Justice), όπου πληροφορηθήκαμε πως η Ολλανδία υποδέχεται περί τους 800 αιτούντες άσυλο κάθε εβδομάδα. Το μεταναστευτικό θεωρείται και από τους Ολλανδούς αξιωματούχους ως ένα καίριο ευρωπαϊκό πρόβλημα, ωστόσο δεν έκρυψαν την δυσαρέσκειά τους για το πώς το διαχειρίζονται οι μεσογειακές χώρες, όπως η Ελλάδα και η Ιταλία, που αποτελούν και τους τόπους εισόδου της συντριπτικής πλειοψηφίας των μεταναστών και προσφύγων σε ευρωπαϊκό έδαφος.
Συγκεκριμένα αναφέρθηκε πως πολλές φορές, αρκετοί από όσους φτάνουν στις βορειοευρωπαϊκές χώρες, δεν έχουν τα απαραίτητα έγγραφα και δεν τους έχουν παρθεί δαχτυλικά αποτυπώματα, που είναι αρμοδιότητα των αρχών στις χώρες που φτάνουν πρώτα οι μετανάστες. Ωστόσο, αναγνωρίστηκε (ως όφειλε) στην Ιταλία και την Ελλάδα το γεγονός ότι με τόση μεγάλη εισροή, κάθε άλλο παρά εύκολα ελέγξιμη είναι η κατάσταση.
Παιδιά, παίζουν στο προαύλιο του σχολείου που λειτουργεί εντός του κέντρου.
Η Ολλανδία, πάντως, διαχειρίζεται τους μετανάστες και πρόσφυγες που καταλήγουν στην χώρα ως εξής: Όσοι φτάνουν πεζοί διοχετεύονται σε «ανοιχτά» κέντρα φιλοξενίας, ενώ όσοι φτάνουν από αέρος τίθενται υπό κράτηση σε «κλειστά» κέντρα. Αφού περάσουν από εξέταση (screening), μέσα σε οκτώ μέρες έχει αποφασιστεί η τύχη περίπου του 75% των μεταναστών, ενώ περίπου για ένα 25%, που επιδέχεται περαιτέρω έρευνας λόγω ελλιπών στοιχείων, μπορεί να παρέλθουν έξι μήνες ή ένας χρόνος μέχρι να κριθεί.
To COA έχει συνολικά 26 ανοιχτά και κλειστά κέντρα υποδοχής – ανάλογα με την διαδικασία της προσαγωγής τους – σε όλη την Ολλανδία, λειτουργεί υπό την πολιτική ευθύνη του Υπουργείου Δικαιοσύνης και βρίσκεται σε συνεργασία με φορείς όπως η Υπηρεσία Μετανάστευσης και Πολιτογράφησης (Immigration and Naturalisation Service), Aliens Policy, Βασιλική Στρατιωτική Χωροφυλακή της Ολλανδίας (Royal Netherlands Military Constabulary) και Υπηρεσία Επαναπατρισμού και Αναχώρησης (Repatriation and Departure Service). Αυτό που επισκέφθηκε η Popaganda, είναι ανοιχτό κέντρο, που σημαίνει πως όσοι ζουν σε αυτό μπορούν και να βγαίνουν έξω από την περίμετρό του, έχοντας μόνο την υποχρέωση να δίνουν το παρόν κάθε εβδομάδα. Το κέντρο είναι υπεύθυνο για την υποδοχή, την επίβλεψη και τέλος την διοχέτευση τους στην Ολλανδική κοινωνία.
Ένα τυπικό δίκλινο δωμάτιο.
Στην αρχή όλοι όσοι φτάνουν στη χώρα συγκεντρώνονται στο κεντρικό κατάστημα, στο προάστιο Ter Apel της πόλης Groningen. Εκεί τους παρέχεται αρχικά στέγη, φαγητό, καθώς και ένα «χαρτζιλίκι» και αμέσως ξεκινά η διαδικασία της εξέτασης της αίτησής τους για άσυλο. Ο χρόνος που απαιτείται για να εξεταστεί συνήθως δεν ξεπερνά τις 6 έως 8 μέρες, και μετέπειτα αποφασίζεται είτε η παραμονή τους σε κάποιο από τα κέντρα της χώρας, είτε ο επαναπατρισμός τους.
Φτάνοντας στις εγκαταστάσεις του COA, μόνο τα συρματοπλέγματα προδίδουν ότι πρόκειται για «κέντρο υποδοχής μεταναστών», όπως έχουμε συνηθίσει να τα λέμε. Οι εργάτες που κουρεύουν το γκαζόν, τα πολυάριθμα ποδήλατα μπροστά από τα λυόμενα με τις πολύχρωμες κουρτίνες και τα παιδιά που παίζουν στο μικρό προαύλιο του δημοτικού σχολείου που λειτουργεί μέσα στο κέντρο, δημιουργούν την ατμόσφαιρα μιας οργανωμένης κατασκήνωσης. Μητέρες βγάζουν βόλτα τα μικρά τους με το καροτσάκι για να απολαύσουν τον ήλιο, που όπως μας είπαν σε όποιο μέρος πήγαμε στη χώρα, φέραμε ως Έλληνες μαζί μας.
Οι διαμένοντες κινούνται στους χώρους του κέντρου υποδοχής με το ποδήλατό τους.
Η κοινή κουζίνα.
Ο εκπρόσωπος του κέντρου μας ενημέρωσε για την λειτουργία του COA και τις παροχές του σε όσους ζητούν άσυλο στην Ολλανδία. Τον Ιανουάριο του 2014, ο αριθμός άγγιζε τους 13.328, ενώ τον Ιανουάριο του 2015 υπήρξε ραγδαία αύξηση και αυτή τη στιγμή στα κέντρα του COA φιλοξενούνται 25.658 άτομα. Στην πλειονότητά τους προέρχονται από τη Συρία και την Ερυθραία.
Κάθε κέντρο, όπως και αυτό που επισκέφθηκε η Popaganda, φιλοξενεί περίπου 400 άτομα, από 40 εθνικότητες, τοποθετημένους προσεχτικά, έτσι ώστε αντιμαχόμενες μεταξύ τους εθνικότητες να μη βρίσκονται στο ίδιο κατάλυμα. Όλα τα παιδιά άνω των 8 ετών πηγαίνουν υποχρεωτικά στα εκπαιδευτικά κέντρα που λειτουργούν μέσα στο κέντρο (δημοτικό και γυμνάσιο) και λαμβάνουν ολλανδική εκπαίδευση, διδασκόμενα τα ίδια μαθήματα που παρακολουθούν οι μαθητές ενός αντίστοιχου «κανονικού» σχολείου. Το COA παρέχει σε όλους τους ενήλικες ένα εβδομαδιαίο χαρτζιλίκι της τάξεως των 75 ευρώ, για να καλύπτουν κυρίως ανάγκες ρουχισμού και διατροφής, καθώς και τις μετακινήσεις τους μέσα στην πόλη (εφόσον βρίσκονται σε ανοιχτό κέντρο υποδοχής). Όλοι οι διαμένοντες βοηθούν στην καθαριότητα του κέντρου, αλλά αμείβονται για αυτό. Ο ξεναγός μας στο κέντρο, ο ολλανδικής υπηκοότητας Σαλαντίν, μας έφερε ένα παράδειγμα όταν επισκεφθήκαμε την κουζίνα του κέντρου. «Κάποιος αναλαμβάνει να πλύνει τα πιάτα και να καθαρίσει την κουζίνα μετά το μαγείρεμα και το φαγητό και θα πάρει για αυτό ένα συμβολικό ποσό, περίπου 12 ευρώ». Όλοι ανεξαιρέτως οι διαμένοντες δικαιούνται ένα ποδήλατο, μπορούν να συμμετέχουν σε αθλητικές δραστηριότητες και να παρακολουθούν μαθήματα στο εκπαιδευτικό κέντρο που λειτουργεί στο χώρο. Εκεί μπορούν να μάθουν την Ολλανδική γλώσσα και να χρησιμοποιήσουν υπολογιστές για εκπαιδευτικούς ή άλλους σκοπούς (με χρονικό περιορισμό έτσι ώστε να έχουν πρόσβαση όλοι).
Εργασίες τελούνται συνεχώς στον χώρο βελτιώνοντας τις εγκαταστάσεις.
Υπάρχει επίσης ειδικό δωμάτιο στο οποίο λειτουργεί free wifi zone (ο Σαλαντίν είπε χαρακτηριστικά πως «τα κέντρα πρέπει να εξελίσσονται σύμφωνα με την εποχή» και πως «οι περισσότεροι μετανάστες με το που φτάνουν, συνήθως το πρώτο πράγμα που ρωτούν είναι ο κωδικός του wifi, καθώς αυτός είναι ο πρώτος άμεσος τρόπος επικοινωνίας με όσους έχουν μείνει πίσω στην πατρίδα») όπου μπορούν να κάνουν Skype ή να τσατάρουν με συγγενείς και φίλους που έχουν μείνει πίσω στη χώρα από όπου προέρχονται.
Τελευταίο και σημαντικότερο, στο χώρο λειτουργεί κέντρο υγείας. Από τα πρώτα πράγματα που συμβαίνουν όταν κάποιος γίνει δεκτός σε ένα κέντρο υποδοχής, είναι να του εξασφαλιστεί δωρεάν ασφάλιση, έτσι ώστε να μπορεί να απολαμβάνει παροχές υγείας, όμοιες με αυτές που κατέχει ο μέσος Ολλανδός. Το κέντρο υγείας μπορούν να το επισκεφθούν κατά το ωράριο λειτουργείας του ενώ υπάρχει και 24ωρο τηλεφωνικό κέντρο υποστήριξης που μπορεί να φροντίσει για έκτακτα περιστατικά και να στείλει ασθενοφόρα στο χώρο.
Λεπτομέρεια από την ζωή των μεταναστών στο κέντρο υποδοχής του Katwijk
Τα δωμάτια συνηθώς είναι δίκλινα. Όταν δύο προσωρινοί (;) «συγκάτοικοι», άνοιξαν το δωμάτιό τους ώστε να δούμε τις συνθήκες διαβίωσής τους, μιας και κανείς από τη δημοσιογραφική αποστολή δεν ήθελε να τους αντιμετωπίσει σαν «εκθέματα σε μουσείο», το εκμυστηρευτήκαμε στον Σαλαντίν κάνοντας διστακτικά βήματα προς τα πίσω. «Όχι, όχι», μας είπε. «Μα τους ρώτησα και δεν έχουν κανένα πρόβλημα. Μόνο που στεναχωριούνται που δεν έχουν τίποτα να σας κεράσουν.»
Τα δωμάτια έχουν όλα το δικό τους μπάνιο (το οποίο μάλιστα είχε και βοηθητικές μπάρες για ανθρώπους με ειδικές ανάγκες), ξεχωριστά κρεβάτια (όχι κουκέτες δηλαδή), αποθηκευτικούς χώρους και μια μικρή τηλεόραση, που συνδέεται με υπολογιστή, έτσι ώστε οι άνθρωποι αυτοί να μπορούν να παρακολουθούν προγράμματα των χωρών τους και να μην υποχρεούνται να βλέπουν μόνο ολλανδική τηλεόραση.
Η επιγραφή στον κάδο παρακαλεί τους διαμένοντες να μην πετούν τα σκουπίδια απ’ έξω.
Αξίζει να σημειωθεί πως το κέντρο βρίσκεται σε κατοικημένη περιοχή και ο εκπρόσωπος του COA μας ενημέρωσε πως ένας από τους πρωταρχικούς σκοπούς όλων των κέντρων υποδοχής είναι η ομαλή ενσωμάτωση των εγκαταστάσεων, αλλά και όσων ζητάνε άσυλο (και ακόμη περισσότερο όσων τελικά τους δοθεί το πολυπόθητο άσυλο) στην ολλανδική κοινωνία, κάτι που μέχρι τώρα έχει επιτευχθεί. Επίσης σημαντικό είναι πως το COA έχει ζητήσει πολλές φορές την επίταξη άδειων χώρων ανά την ολλανδική επικράτεια για να φιλοξενηθούν όσο περισσότεροι αιτούντες άσυλο γίνεται, έτσι ώστε να μη συνωστίζονται στα ήδη υπάρχοντα κέντρα και να διευκολύνεται η εύρυθμη λειτουργεία τους. Αυτό πέτυχαν επιτάσσοντας ακόμα και άδεια κτίρια φυλακών – δεν είναι και λίγα στην Ολλανδία – τα όποια όπως μας είπε χαρακτηριστικά ο εκπρόσωπος του κέντρου «ενώ έχουν αρνητικό πρόσημο και είναι ευαίσθητο θέμα γενικά για να το προτείνεις, αν βγάλεις τα κάγκελα από τις φυλακές, τι έχεις; Έχεις κρεβάτια. Έχεις μια στέγη με διάφορες εγκαταστάσεις.»
Φυσικά δεν είναι δυνατόν όσοι διαμένουν στα κέντρα υποδοχής και φιλοξενίας να παραμείνουν για όλη τους την ζωή, όμως όταν αρχίζουν και μαθαίνουν την ολλανδική νομοθεσία, δεν είναι λίγοι αυτοί που επικαλούνται όλα τα παραθυράκια που τους επιτρέπουν την πολύχρονη παραμονή τους εκεί (π.χ. πολύτεκνες οικογένειες κ.λπ.), οπότε οι υπεύθυνοι του COA αρχίζουν και τους κάνουν λιγότερο εύκολες τις συνθήκες παραμονής. Μειώνουν δηλαδή το χαρτζιλίκι τους ή τους αναγκάζουν να δηλώνουν το παρόν 5 φορές την εβδομάδα. Η ασφάλεια και τα προνόμια που τους παρέχουν τα κέντρα, τους κάνουν να μην θέλουν να τα εγκαταλείψουν, ωστόσο ένα μεγάλο ποσοστό τους ενσωματώνεται ομαλά στην κοινωνία, βρίσκει δουλειά και εξασφαλίζει μια ασφαλή διαμονή σε μια ευρωπαϊκή χώρα.
Εργάτης περιποιείται το γκαζόν.
Το κέντρο υποδοχής μεταναστών COA στο Katwijk.
Την ίδια στιγμή στην Ελλάδα, το ζήτημα της υποδοχής και της διοχέτευσης των μεταναστών και προσφύγων αντί να βελτιώνεται έστω στοιχειωδώς, γιγαντώνεται. Το χρονικό όριο των 100 ημερών που είχε θέσει ο Γιάννης Πανούσης για το κλείσιμο της Αμυγδαλέζας έχει ξεπεραστεί, και παρόλα τα αρχικά θετικά σημάδια, εξακολουθεί να «φιλοξενεί» μετανάστες και πρόσφυγες. Κανείς από τους αιτούντες άσυλο στο κέντρο του Katwijk, και για τους οποίους η Ελλάδα αποτέλεσε τον πρώτο ευρωπαϊκό σταθμό της οδύσσειάς τους, δεν θέλησε ποτέ να παραμείνει στην χώρα μας. Πιθανότατα όμως κάποιοι να έμειναν για μήνες ολόκληρους έγκλειστοι σε κάποιο κέντρο της ντροπής.