EPA/ATEF SAFADI
Διανύουμε ιστορικές στιγμές, με έναν ακόμη πόλεμο να κλονίζει την Ευρώπη. Η εισβολή της Ρωσίας στα Ουκρανικά εδάφη την24η Φεβρουαρίου έχει επίσης οδηγήσει στηνταχύτερα εξελισσόμενη έξοδο προσφύγων από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ήδη εντός μόνο δυο εβδομάδων από την εισβολή της Ρωσίας, άνω των 2 εκατομμυρίων ανθρώπων, στην πλειοψηφία τους γυναίκες, παιδιά – ασυνόδευτα και μη – και υπερήλικες έχουν αναγκαστεί να εγκαταλείψουν την Ουκρανία, αναζητώντας προστασία. Την ίδια στιγμή, εκτιμήσεις θεσμών, όπως το Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, κάνουν λόγο για τον δυνητικό εκτοπισμό άνω των 6 εκατομμυρίων ατόμων λόγω της εισβολής. Είναι σαφές ότι εν μέσω των έκτακτων εξελίξεων και του κρίσιμου χαρακτήρα τους η ανάγκη ανταπόκρισης, καταρχήν, στις άμεσες ανάγκες των προσφύγων της Ουκρανίας, μεταξύ άλλων μέσω της παροχής ειδών πρώτης ανάγκης και της κάλυψης των άμεσων στεγαστικών τους αναγκών, εν μέσω και μιας συνεχιζόμενης πανδημίας, είναι επιτακτική.
Προς αυτή την κατεύθυνση, το κύμα αλληλεγγύης που έχει ήδη αναπτυχθεί από εθελοντές της υφηλίου, συμπεριλαμβανομένης της Ελλάδος, που σπεύδουν να υποδεχθούν και να σταθούν δίπλα στους πρόσφυγες της Ουκρανίας είναι εξαιρετικά ενθαρρυντικό. Σαφώς δεν λείπουν και οι εκφάνσεις μισαλλοδοξίας, ωστόσο καταρχήν, θα έλεγε κανείς πως το κύμα αλληλεγγύης αναθερμαίνει αναμνήσεις φιλοξενίας που υπήρξαν μαζικές και αιτία εθνικής υπερηφάνειας στη χώρα μας και παλαιότερα έτη, όταν το Προσφυγικό δεν είχε ακόμη πολιτικοποιηθεί όσο στις μέρες μας και προτού η ΕΕ αποφασίσει των εγκλωβισμό ατόμων με ανάγκη προστασίας στα σύνορα της χώρας – οι συνέπειες γνωστές, τόσο για την προστασία των προσφύγων, όσο και για την ζωή των τοπικών κοινωνιών.
EPA/STEPHANIE LECOCQ
Ενθαρρυντικά είναι και τα αντανακλαστικά που επέδειξε η Ευρωπαϊκή Ένωση και τα κράτη μέλη αυτής, που μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημαενεργοποίησαν την Οδηγία Προσωρινής Προστασίας. Τι προβλέπει αυτή η Οδηγία; Εν συντομία, πως υπό συνθήκες «μαζικής εισροής εκτοπισθέντων από τρίτες χώρες [δλδ. χώρες εκτός ΕΕ] οι οποίοι δεν μπορούν να επιστρέψουν στη χώρα καταγωγή τους», παρέχεται σε αυτούς/ες προσωρινή προστασία, με δικαίωμα πρόσβασης στη στέγη, την υγεία, την εργασία και την εκπαίδευση, για διάστημα που μπορεί να φτάσει έως και τα 3 έτη, παρακάμπτοντας χρονοβόρες διαδικασίες του εκάστοτε συστήματος ασύλου των κρατών υποδοχής.
Με άλλα λόγια, η συγκεκριμένη Οδηγία διασφαλίζει την άμεση παροχή προστασίας σε ανθρώπους που την έχουν ανάγκη, αποφεύγοντας και την επιβάρυνση των συστημάτων ασύλου, αλλά και πρωτίστως την ταλαιπωρία των ιδίων των προσφύγων/ισσών. Μάλιστα σε μια σημαντική ένδειξη αλληλεγγύης, τα κράτη μέλη συμφώνησαν να μην εφαρμόσουν το άρθρο 11 της εν λόγω Οδηγίας, δεσμευόμενα, στην πράξη, να μην εφαρμόσουν τον Κανονισμό του Δουβλίνου, που διαχρονικά αφήνει την ευθύνη προστασίας των προσφύγων στα κράτη υποδοχής.
Θετικές και εξαιρετικά σημαντικές εξελίξεις για τους πρόσφυγες της Ουκρανίας, που αφήνουν, ίσως – μεγάλο ίσως σε ένα εξαιρετικά ρευστό περιβάλλον, αλλά ίσως – μια χαραμάδα ελπίδας για την αλλαγή της στάσης της ΕΕ και στο ευρύτερο ζήτημα του δίκαιου διαμοιρασμού των ευθυνών σε ό,τι αφορά την προστασία του συνόλου των προσφύγων. Σε αυτό το πλαίσιο, δεν μπορεί παρά να αναρωτηθεί κανείς και για το πόσο διαφορετικά θα μπορούσαν (και πάλι) ίσως να έχουν εξελιχθεί τα πράγματα γιαόσες κι όσους αναζήτησαν προστασία στην Ευρώπη και το 2015. Αν αντί Κοινής Δήλωσης ΕΕ-Τουρκίας, η ΕΕ είχε και τότε επιλέξει την ενεργοποίηση της Οδηγίας, ανταποκρινόμενη έτσι και στην υποχρέωση προστασίας των προσφύγων/ισσών, αλλά και στην έμπρακτη αλληλεγγύη μεταξύ κρατών μελών.
Σημαντική και η μερίμνα που ήδη έχει ληφθεί στη χώρα μας, μεταξύ άλλων,με τη ρητή πρόβλεψη φιλοξενίας όσων Ουκρανών προσφύγων έχουν ανάγκη στέγασης, στο σύστημα υποδοχής της χώρας. Γεννάται, βέβαια, εδώ, το ερώτημα, του τι νοείται ως σύστημα υποδοχής για τους σκοπούς της εν λόγω φιλοξενίας και αν θα αποφευχθεί η διαμονή και των Ουκρανών προσφύγων σε καταυλισμούς, προς όφελος της αξιοπρεπούς φιλοξενίας όσων δυνητικά έχουν ανάγκη στον αστικό ιστό, σε διαμερίσματα του προγράμματος ΕΣΤΙΑ.
Η εμπειρία των προηγούμενων ετών δείχνει σαφώς προς την ανάγκη αποφυγής της πρώτης εκδοχής, παρά μόνο κατ’ εξαίρεση και για το απολύτως απαραίτητο καιελάχιστο χρονικό διάστημα ολοκλήρωσης τυχόν απαραίτητων διαδικασιών καταγραφής, με πρωταρχικό γνώμονα της διασφάλιση της προστασίας των προσφύγων. Στην δεύτερη εκδοχή, ωστόσο, η άφιξη Ουκρανών προσφύγων και στη χώρα μας συμπίπτει με την απόφαση του Υπουργείου Μετανάστευσης και Ασύλου να περιορίσει τις θέσεις φιλοξενίας του προγράμματος ΕΣΤΙΑ στις 10.000 έως και τα μέσα Απριλίου, με ενδεχόμενο το πρόγραμμα να τερματισθεί έως και τα τέλη του τρέχοντος έτους.
Δεδομένης της γενικότερα αποδεκτής επιτυχίας του προγράμματος ως εναλλακτικού μοντέλου υποδοχής σε ανθρώπινες συνθήκες, αν στόχος είναι η διασφάλιση της αξιοπρεπούς διαβίωσης ατόμων με ανάγκη προστασίας, τότε η λογική μάλλον συνηγορεί υπέρ και της ανάγκης αναθεώρησης της εν λόγω απόφασης, ούτως ή άλλως.Εξάλλου τα πλεονεκτήματα του προγράμματος, τόσο για τους πρόσφυγες και τις προσφύγισσες, όσο και για τις τοπικές κοινωνίες, έχουν εδώ και χρόνια επισημανθεί από Δήμους που υλοποιούν το πρόγραμμα (π.χ. της Κρήτης και προσφάτως του Δήμου Νεάπολης-Συκεών), όπως και από την Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες.Αν πάλι συνυπολογίσει, κανείς, και το ενδεχόμενο αύξησης των στεγαστικών αναγκών επ’ αφορμή της άφιξης προσφύγων από την Ουκρανία, η ανάγκη κατ’ ελάχιστον διατήρησης – αν όχι και επέκτασης – του προγράμματος, μάλλον καθίσταται ακόμη πιο επιτακτική.
EPA/DUMITRU DORU
Έως και τις 10 Μαρτίου, η χώρα μας έχει ήδη υποδεχθεί σχεδόν 7.000 κυρίως προσφύγισσες και προσφυγόπουλα από την Ουκρανία, που κατά τα φαινόμενα στις περισσότερες των περιπτώσεων θα φιλοξενηθούν σε σπίτια συγγενών και φίλων. Για πόσο; Είναι ένα ερώτημα, όπως και το τι θα γίνει με όσες κι όσους πιθανά να μην έχουν την ίδια δυνατότητα.
Αν μη τι άλλο, η εξελισσόμενη κατάσταση παραμένει εξαιρετικά ρευστή. Ήδη η ανάγκη στέγασης αρχίζει να διαφαίνεται από αιτήματα που έχει έως τώρα λάβει το Ελληνικό Συμβούλιο για τους Πρόσφυγες από πρόσφυγες της Ουκρανίας και όπως φαίνεται να εκτιμά και το Υπουργείο Μετανάστευσης και Ασύλου, είναι πιθανό στο προσεχές διάστημα να αυξηθούν τόσο οι αφίξεις Ουκρανών προσφύγων, όσο και, κατά συνέπεια, η ανάγκη διασφάλισης της στέγασής τους σε αξιοπρεπείς συνθήκες.Ας ληφθεί, συνεπώς, μέριμνα για την διασφάλιση της συνέχειας ενός εμβληματικού, για την ελληνική πραγματικότητα, στεγαστικού προγράμματος, ώστε να είναι η Πολιτεία έτοιμη να ανταποκριθεί στις εξελισσόμενες ανάγκες, με όρους σεβασμού της ανθρώπινης αξιοπρέπειας.
Εν τέλει, μέχρι και πριν την εισβολή στην Ουκρανία, η Οδηγία Προσωρινής Προστασίας –που από την κατάρτισή της το 2001 παρέμενε ανεφάρμοστη – έβαινε προς απόσυρση, καθώς θεωρούταν πως οι λόγοι ύπαρξής της είχαν εκλείψει, λόγω και της αδυναμίας συμφωνίας των κρατών μελών για την ενεργοποίησή της. Σήμερα, αποτελεί παράδειγμα του πόσα μπορούν να επιτευχθούν για την άμεση προστασία των προσφύγων σε περιόδους κρίσης, εφόσον υπάρχει η απαραίτητη βούληση. Ποιος ξέρει; Μπορεί αύριο το πρόγραμμα ΕΣΤΙΑ να μας επιτρέψει και αυτό, να μιλάμε για μια αλλαγή σελίδας στον τρόπο που οι πρόσφυγες γίνονται αντιληπτοί στις κοινωνίες μας, είτε είναι από την Ουκρανία, είτε από αλλού.
Σπύρος-Βλαντ Οικονόμου, Υπεύθυνος Προάσπισης Θέσεων ΕΣΠ