Με τις τέσσερις γωνιές της να βρέχονται από τον Ειρηνικό Ωκεανό, η μεταπολεμική Ιαπωνία μπορούσε πάντα να βασίζεται στη στρατιωτική αρωγή των ΗΠΑ, που ήταν πάντοτε έτοιμες να προστατεύσουν τη χώρα που ισοπέδωσαν με τις ατομικές βόμβες σε Χιροσίμα και Ναγκασάκι. Ωστόσο, οι διμερείς εντάσεις με γειτονικές χώρες, η σύλληψη και ο αποκεφαλισμός δύο Ιαπώνων δημοσιογράφων από το Ισλαμικό Κράτος τον περασμένο Φλεβάρη και οι τρομοκρατικές επιθέσεις στο Παρίσι υπενθύμισαν στην Ιαπωνία τα όρια της φυσικής απομόνωσής της και της σχέσης εξάρτησης που αυτή συνεπάγεται με συμμάχους της στη διεθνή κοινότητα. Τα παραπάνω έχουν πυροδοτήσει μία δημόσια αντιπαράθεση γύρω από το ρόλο των ιαπωνικών αμυντικών ενόπλων δυνάμεων. Είναι – πρέπει να είναι – ο ρόλος τους αποκλειστικά αμυντικός; Σε μία χώρα με «αμαρτωλό» στρατιωτικό παρελθόν, είναι δυνατόν το Ιαπωνικό Σύνταγμα να δώσει την εξουσία για στρατιωτικές επιχειρήσεις έξω από τα εθνικά σύνορα; Η απάντηση δεν θα δοθεί σύντομα σε αυτά τα ερωτήματα. Αυτό, ωστόσο, που παρουσιάζει έντονο ενδιαφέρον είναι o τρόπος με τον οποίο οι ένοπλες δυνάμεις της Ιαπωνίας προσπαθούν να γίνουν αρεστοί στους Ιάπωνες πολίτες. Πολλά είναι τα κράτη που χρησιμοποιούν τα ΜΜΕ και την ποπ-κουλτούρα για προπαγανδιστικούς λόγους. Οι ΗΠΑ, για παράδειγμα, συνεργάζονται με το Χόλιγουντ. Το ίδιο κάνει και η Ιαπωνία, με έναν τρόπο καθόλα διαφορετικό. Την ώρα που άλλες υπερδυνάμεις παρουσιάζουν το στρατό τους ως δείγμα απόλυτης στρατιωτικής ισχύος και machismo, η Ιαπωνία επιχειρεί να αναδείξει την πιο ευαίσθητη – cute – πλευρά των ενόπλων δυνάμεών της. Τον περασμένο Νοέμβρη, έλαβε χώρα η καθιερωμένη παρέλαση του Ανατολικού Συντάγματος του ιαπωνικού στρατού. Λίγο πριν ξεκινήσει η στρατιωτική επίδειξη, μία ομάδα νεαρών Ιαπώνων φωτογράφισαν κάτι που μόνο σε μία ιαπωνική παρέλαση θα μπορούσε να παρευρίσκεται: μία manga – όρος με τον οποίο οι Ιάπωνες εννοούν τα κινούμενα σχέδια – μορφή ζωγραφισμένη πάνω σε ένα τεθωρακισμένο. Οι νεαροί, ικανοποιημένοι με τη φωτογραφία τους, επέστρεψαν στις θέσεις τους για να παρακολουθήσουν την επίδειξη του ιαπωνικού στρατού.
Σχέδιο manga πάνω σε ελικόπτερο μάχης
Μία τέτοια σκηνή θα ήταν αδιανόητη πριν από μερικές δεκαετίες. Για τους Ιάπωνες μίας κάποιας ηλικίας, το Ανατολικό Τάγμα του ιαπωνικού στρατού αποτελεί ακόμη την προσωποποίηση μίας από τις πιο μαύρες σελίδες στην ιστορία της Ιαπωνίας. Πριν από 45 χρόνια, στις 25 Νοεμβρίου 1970, μία ομάδα υπό τον τρεις φορές νομπελίστα συγγραφέα, Γιούκιο Μισίμα, εισέβαλε στο διοικητήριο του σώματος και έπιασε όμηρο το διοικητή του. Ο Μισίμα ήθελε να κάνει τους παρευρισκόμενους στρατιωτικούς να τον ακούσουν. Οι προτροπές του για στάση απέναντι στην κυβέρνηση και επανάκτηση της χαμένης δόξας του στρατού δεν βρήκαν ευήκοα ώτα. Έτσι ο Μισίμα διέπραξε seppuku – κοινώς χαρακίρι. Το τραγικό τέλος του παγκοσμίου φήμης συγγραφέα έκανε τον γύρω του κόσμου, θυμίζοντας στους Ιάπωνες την παραφροσύνη που επικρατούσε προπολεμικά γύρω από τις προπολεμικές μιλιταριστικές αντιλήψεις.
Από την παρέλαση του ιαπωνικού στρατού. Άρμα μάχης στολισμένο με μορφή manga.
Οι φιγούρες κινουμένων σχεδίων (anime) – με τις οποίες οι Ιάπωνες έχουν μία εμμονή που αποτυπώνεται σε πολλές εκφάνσεις της κοινωνικής και προσωπικής τους ζωής, από μουσεία μέχρι ταινίες πορνό – κάνουν συχνά την εμφάνισή τους σε στρατιωτικές εκδηλώσεις και σε εξοπλισμό των ιαπωνικών ενόπλων δυνάμεων.
Έρζα Σκάρλετ (Fairy Tail). Έχει ψηφιστεί ως η πιο όμορφη γυναίκα σε anime. Στα δεξιά cosplay του χαρακτήρα. Πρόκειται για τον συνδυασμό δύο λέξεων costum (κοστούμι) και play (παιχνίδι), δηλαδή διασκέδαση με κοστούμια. Οι ιάπωνες ντύνονται στην καθημερινότητα τους με ενδυμασίες χαρακτήρων anime προσπαθώντας να τους μιμηθούν.
Αυτή η «παιχνιδιάρικη» διάθεση γύρω από το στρατό δύσκολα εναρμονίζεται με την ένταση που επικρατεί αυτή την περίοδο στην περιφέρεια της Ιαπωνίας. Κίνα και Κορέα έχουν καταδικάσει ανοιχτά την αύξηση των στρατιωτικών εξοπλισμών του ιαπωνικού στρατού, ακόμη και αν γνωρίζουν ότι οι δημόσιες δηλώσεις τους προκαλούν αφεαυτές όξυνση των σχέσεων με την χώρα του ανατέλλοντος ηλίου. Όμως στο Τόκιο η ενδυνάμωση των στρατιωτικών γραμμών δεν συνδέεται με μία προσπάθεια επίδειξης δύναμης, όπως έχουμε δει να συμβαίνει συνήθως σε χώρες όπως τη Ρωσία ή την Κίνα. Ο αμυντικός στρατός ξηράς της Ιαπωνίας χρησιμοποιεί αφίσες κινουμένων σχεδίων με σκοπό την προσέλκυση νέων Ιαπώνων στις ένοπλες δυνάμεις. Συχνά οι Ιάπωνες στρατιώτες στέκονται βλοσυροί κατά τη διάρκεια της υπηρεσίας τους δίπλα αστείες και χαρούμενες μορφές κινουμένων σχεδίων. Σίγουρα την εικόνα αυτή δεν θα ενέκρινε το ΚΚ Κίνας, ούτε φυσικά ο Βλάντιμιρ Πούτιν. Τα κινούμενα σχέδια σίγουρα προκαλούν μία κάποια αίσθηση και στη Δύση, η οποία αυτόματα – και λανθασμένα – συνδέει την παραπάνω εικονογραφία με την προσπάθεια προπαγάνδισης θέσεων σε μικρές ηλικίες. Όμως θα πρέπει να λάβουμε υπόψη ότι τα κινούμενα σχέδια – και η γλυκύτητα που εκπέμπουν – αποτελούν σοβαρή υπόθεση για την Ιαπωνία, την πατρίδα πολλών δημοφιλών κινουμένων σχεδίων, όπως του Pikachu και του Hello Kitty. Τα σχέδια manga έχουν τόση σημασία στη σύγχρονη ιαπωνική κουλτούρα, που, ακόμη και παγκοσμίως είναι γνωστά και αποδίδονται με τον ιαπωνικό όρο kawaii. Αν και το kawaii αποτελεί μία από τις τεχνικές anime στην Ιαπωνία, έχει καταλήξει να σημαίνει ένα φίλτρο, μία μέθοδο μέσα από την οποία κάτι γίνεται πιο χαριτωμένο και γλυκό. Είναι η τεχνική που χρησιμοποιεί καμπύλες συνθέσεις, τεράστια μάτια και ευφάνταστες αναλογίες, σε μία προσπάθεια να προκαλέσει στο θεατή ένα συναίσθημα γονεϊκής προστασίας.
Σχέδιο manga σε τεχνοτροπία kawaii, η οποία προσθέτει γλυκύτητα στο σκίτσο με την παρουσία θηλυκών φιγούρων. Τα θέματα των manga είναι φανταστικά, συχνά ωστόσο αντλούνται από ιστορικά γεγονότα, όπως το παραπάνω.
Η ιαπωνική βιομηχανία θεάματος έχει εδώ και πολύ καιρό υιοθετήσει στρατιωτικά θέματα, που αποτυπώνουν τόσο πραγματικά γεγονότα της ιαπωνικής ιστορίας, όσο και φανταστικές ιστορίες. Στο ίδιο πλαίσιο, ο ιαπωνικός στρατός ξηράς έχει υιοθετήσει για πολλές δεκαετίες manga μασκότ διαφορετικών τεχνοτροπιών. Ωστόσο, είναι τα χρόνια του 21ου αιώνα κατά τα οποία οι ιαπωνικές ένοπλες δυνάμεις έχουν ταυτιστεί με τη τεχνική kawaii. To πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το δημοφιλές video game και anime Combined Fleet Girls Collection. Η σχετική σειρά παρουσιάζει μάχες του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου με κορίτσια να είναι ντυμένα με αποκαλυπτικές στολές. Συζούν σε μία ναυτική βάση, όπου εκτυλλίσονται εφηβικές ιστορίες εν μέσω επιθέσεων ενάντια σε υποθαλάσσιους εχθρούς. Στην πραγματικότητα, πολλοί στρατιώτες έχασαν τη ζωή τους πάνω στα πλοία όπου είναι ζωγραφισμένες οι μορφές των ηρωίδων. Είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς τους Αμερικανούς και τους Γερμανούς να ζωγραφίζουν το Αριζόνα και το Μπίσμαρκ αντίστοιχα με ανάλογο τρόπο.
Ηρωίδα από το anime Combined Fleet Girls Collection.
Χαρακτήρες από το anime Valkyria chronicles 3, manga που μεταφέρθηκε στη μικρή οθόνη παρουσιάζοντας θέματα από το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Anime Valkyria chronicles 3
Ίσως η τεχνική kawaii μας φαίνεται αλλόκοτη ή ακόμη και προσβλητική για τις ένοπλες δυνάμεις. Ωστόσο τα πράγματα δεν είναι έτσι. Αποτελεί απότοκο της αμφιλεγόμενης σχέσης που έχουν ακόμη οι Ιάπωνες με τις ένοπλες δυνάμεις. Την περασμένη άνοιξη, ο Ιάπωνας πρωθυπουργός, Σίντσο Άμπε, αναγκάστηκε να απολογηθεί δημόσια, καθώς χρησιμοποίησε τη φράση «ο στρατός μας» αντί για την κοινωνικά αποδεκτή φράση «οι δυνάμεις αυτοάμυνας», με την οποία γίνεται αναφορά από τους Ιάπωνες στα εθνικά σώματα στρατού. Λίγους μήνες αργότερα, ο ίδιος βρέθηκε ξανά στο στόχαστρο, καθώς ήρε την απαγόρευση αποστολής ιαπωνικών στρατιωτικών μονάδων εκτός συνόρων. Ο σχετικός νόμος επέφερε σωρεία αντιδράσεων στις τάξεις του κοινοβουλίου και της κοινωνίας, προκαλώντας αφενός κύμα γροθοκοπημάτων εντός της βουλής, αφετέρου την έντονη ανησυχία Ιαπώνων πολιτών και γειτονικών κρατών. Η εν λόγω αντιπαράθεση γύρω από το ρόλο των σωμάτων προκαλεί το παράδοξο σε μας φαινόμενο ενός «γλυκού και συμπαθητικού» στρατού. Στην Ιαπωνία, όπου η έμμεση δύναμη του μηνύματος θεωρείται εξίσου σημαντική με την αμεσότητά του, manga φιγούρες έχουν παίξει το ρόλο του αποσυμπιεστή σε περιόδους έντασης και κρίσης. Oι φιγούρες kawaii αποτελούν αφενός έκφραση της ιαπωνικής ποπ-κουλτούρας, αφετέρου επικοινωνούν ένα μήνυμα ευαισθησίας γύρω από την αναμφισβήτητη παρουσία του στρατού. Με άλλα λόγια, είναι ένας τρόπος να εμφανιστεί ως λιγότερο σκληρός ένας στρατός που συνεργάστηκε με τη ναζιστική Γερμανία και διέπραξε εγκλήματα πολέμου ανάλογα με εκείνα του Εθνικοσοσιαλιστικού καθεστώτος. Ακόμη και σήμερα, οι Ιάπωνες δεν τα «έχουν βρει» με το ένοχο στρατιωτικό τους παρελθόν.
Manga σχέδιο με γυναικείες στρατιωτικές φιγούρες
Η παρέλαση του ανατολικού συντάγματος που πραγματοποιήθηκε τον περασμένο Νοέμβρη περιορίστηκε στην παρουσία 1400 στρατιωτών, 150 οχημάτων και 20 ελικοπτέρων. Οι θεατές ήταν στην πλειοψηφία τους οικογένειες και, αν κάποιος αφαιρούσε από το «κάδρο» τον εθνικό ύμνο και της σημαίες, η διαδικασία δεν θύμιζε και πολύ στρατιωτική παρέλαση μίας χώρας που ανήκει στους G7. Οι Ιάπωνες αρέσκονται να τονίζουν ότι πραγματοποιούν τις λιγότερο «σκληρές» και τρομακτικές στρατιωτικές επιδείξεις. Και η μπάντα του στρατού, για να επιβεβαιώσει του λόγου το αληθές, άρχισε μετά το τέλος παρέλασης να παίζει ένα μουσικό κομμάτι. Ήταν το overture από το Star Wars.