Στο μυαλό της συντριπτικής πλειονότητας των ανθρώπων ο όρος αιολικά πάρκα έχει θετικό πρόσημο και είναι ταυτισμένος με την προσπάθεια για μείωση των ρύπων με τη βοήθεια των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας (ΑΠΕ).
Τότε γιατί κάποιοι, όλο και περισσότεροι, αντιδρούν; Τι προσπαθούν να μας πουν και πού εστιάζουν οι αντιρρήσεις τους; Υπάρχουν επιχειρήματα, αντιπροτάσεις και κυρίως για ποιο λόγο έχουν ενστάσεις για μια κίνηση που εντάσσεται σε αυτό που αποκαλούμε πράσινη ανάπτυξη;
Φαίνεται πάντως ότι οι αντιδράσεις έχουν θορυβήσει την κυβέρνηση και γι’ αυτό το Ινστιτούτο για τη Μεσόγειο του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Δημοσίου Δικαίου (EPLO) και το Convergences Greece Forum «Συγκλίσεις», που ιδρύθηκε από την αδελφή του πρωθυπουργού Αλεξάνδρα Μητσοτάκη, αναλαμβάνουν την ευθύνη της προσπάθειας για την άμβλυνση των αντιδράσεων τοπικών κοινωνιών στη δημιουργία αιολικών πάρκων καθώς το Πράσινο Ταμείο αποφάσισε να χρηματοδοτήσει δράσεις που θα συμβάλουν στην δημιουργία ευνοϊκού περιβάλλοντος για την ανάπτυξη αυτής της εναλλακτικής μορφής ενέργειας.
Όμως γιατί υπάρχουν αντιδράσεις;
Ο Δ.Γ. που συμμετέχει στην «Πρωτοβουλία Αθήνας για την Προστασία των Αγράφων» απαντά στις ερωτήσεις της Popaganda για τα προβλήματα που έχουν προκύψει αλλά και για τις αντιπροτάσεις που μπορούν να οδηγήσουν όντως σε βιώσιμες λύσεις.
Παροπλισμένη, παρατημένη γεννήτρια στην περιοχή της Καρύστου.
Γιατί υπάρχει αντίδραση πολιτών όσον αφορά την εγκατάσταση αιολικών πάρκων; Οι άνθρωποι που αντιδρούμε στον τρόπο που γίνεται η υλοποίηση των αιολικών πάρκων στην Ελλάδα δεν είμαστε γραφικοί που λέμε όχι σε όλα. Θέλουμε στροφή στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας (ΑΠΕ) και το σωστό είναι να φύγουμε από τα ορυκτά καύσιμα αλλά όλο αυτό πρέπει να γίνει με τον σωστό τρόπο.
Ο τρόπος που έχουν χωροθετηθεί οι ανεμογεννήτριες, η κλίμακα στην οποία πραγματοποιείται όλο αυτό αλλά και το συνολικό μοντέλο ενέργειας που έχει επιλέξει η χώρα να ακολουθήσει έχουν ως αποτέλεσμα να μην είναι πια ανανεώσιμη, αειφόρος και βιώσιμη η ενέργεια που παράγεται. Αν ήταν πραγματικά ΑΠΕ ο κόσμος δεν θα αντιδρούσε.
Τι συμβαίνει τόσο λάθος; Στην Ελλάδα το ενεργειακό ζήτημα τίθεται σε λάθος βάση. Ο τρόπος που αντιμετωπίζουμε την ενέργεια δεν είναι η κάλυψη των αναγκών των πολιτών αλλά η ιδιωτικοποίησή της με αφορμή την μετάβαση και η μετατροπή της ενέργειας από αγαθό σε εμπόρευμα.
Στην Ελλάδα έχουμε ρίξει ελάχιστα λεφτά στις υπόλοιπες παράλληλες δράσεις για την μείωση των ρύπων του θερμοκηπίου και σχεδόν όλα τα χρήματα πάνε στη χωροθέτηση των ΑΠΕ μόνο και μόνο γιατί εκεί υπάρχει περιθώριο κερδοφορίας από τους επενδυτές και όχι γιατί είναι το βέλτιστο για την πολιτεία και τη φύση.
Ποιο παράδειγμα λάθος χωροθέτησης είναι το πιο χαρακτηριστικό; Ίσως η πιο κραυγαλέα περίπτωση λάθος χωροθέτησης αλλά και αναξιόπιστων διαδικασιών αδειοδότησης, είναι τα Άγραφα. Μόνο για τις πρώτες 21 από τις 526 σχεδιαζόμενες ανεμογεννήτριες στα Άγραφα, θα αλλοιωθούν σε βαθμό μη αναστρέψιμο και σίγουρα με τρόπο μη ανανεώσιμο, σχεδόν χίλια στρέμματα δάσους και μερικές από τις πιο επιβλητικές και παρθένες Αλπικές Κορυφογραμμές της Ελλάδας. Τα Άγραφα είναι προστατευόμενη περιοχή Natura 2000, με ένα από τα βασικά αντικείμενα προστασίας να είναι τα Όρνια και την περιοχή να θεωρείται το καλύτερο ενδιαίτημά τους στην Πίνδο. Το αιολικό έργο, αδειοδοτήθηκε χωρίς να έχει γίνει η προβλεπόμενη από το νόμο Ειδική Οικολογική Αξιολόγηση (“ΕΟΑ”). Αυτή έγινε εκ των υστέρων και αποκαλύφθηκε ότι σε ελάχιστη απόσταση από το χώρο εγκατάστασης των γεννητριών, βρίσκεται η βασική θέση θερινής συγκέντρωσης των Όρνιων στην περιοχή, με πουλιά που αγγίζουν το 25% του πληθυσμού της ηπειρωτικής Ελλάδας. Τα αρπακτικά πουλιά και ειδικά τα Όρνια είναι τα πλέον ευάλωτα στην πρόσκρουση σε ανεμογεννήτριες, βάσει δεκάδων επιστημονικών εργασιών. Ο αρμόδιος τμηματάρχης Προστατευόμενων Περιοχών του ΥΠΕΝ για την έγκριση της “ΕΟΑ”, δεν την ενέκρινε, και αυτή ενεκρίθη κατά παράκαμψή του, ενώ ο ίδιος στη συνέχεια απομακρύνθηκε από τη θέση του. Πολίτες, φορείς και περιβαλλοντικές οργανώσεις έχουν προσφύγει στη δικαιοσύνη.
Νεκρό προστατευόμενο όρνιο ύστερα από πρόσκρουση σε ανεμογεννήτρια.
Τι είμαστε υποχρεωμένοι να κάνουμε βάση ευρωπαϊκής νομοθεσίας; Τι κάνουμε κατά παράβαση της νομοθεσίας; Αυτό μας κοστίζει; Πρώτη περιβαλλοντική προτεραιότητα της Κομισιόν (Ευρωπαϊκή Επιτροπή) είναι να διαφυλάξουμε τη βιοποικιλότητα και τις προστατευόμενες περιοχές.
Η Κομισιόν έχει κινήσει διαδικασία παραβίασης εις βάρος της Ελλάδας για την ανεπαρκή προστασία των προστατευόμενων περιοχών, ενώ υπάρχει καταγγελία πάλι στην Κομισιόν για τη συστηματική και κατάφωρη παραβίαση της περιβαλλοντικής νομοθεσίας της ΕΕ από την Ελλάδα. Η Ελλάδα έχει ήδη 2 καταδίκες στο ευρωπαϊκό δικαστήριο για τις ΖΕΠ (Ζώνες Ειδικής Προστασίας).
Υπάρχει εθνικός και ευρωπαϊκός στόχος για μείωση των ρύπων, αλλά δεν μας ορίζει η Ευρώπη με τι μορφή ενέργειας θα το πετύχουμε, και τι άλλα μέτρα θα πάρουμε για να μειώσουμε τους ρύπους μας. Δεν έχουμε καμία υποχρέωση να βάλουμε συγκεκριμένο αριθμό και ισχύ αιολικών πάρκων.
Επιπλέον, εγείρεται ζήτημα συγκρουσιακών ευρωπαϊκών επιδοτήσεων (πχ επιδότηση για εγκατάσταση αιολικών σταθμών μέσα σε περιοχές που υπάρχουν ήδη επιδοτούμενα προγράμματα για την προστασία σπάνιων ειδών).
Πώς έχουν τα πράγματα στην Ελλάδα; Ποιος ελέγχει την εγκατάσταση αιολικών πάρκων; Στην Ελλάδα δεν υπάρχει κάποια κεντρική αρχή που να ορίζει συγκεκριμένα οικόπεδα που μπορούν να εγκατασταθούν οι αιολικοί σταθμοί. Εδώ ο κάθε επενδυτής βρίσκει τον τόπο που τον συμφέρει για να έχει μεγαλύτερη κερδοφορία, καταθέτει μια μελέτη, την οποία πληρώνει ο ίδιος, και αυτή ελέγχεται ως μοναδική περίπτωση, με άλλα λόγια δεν υπάρχει έλεγχος για τις συγκεντρωτικές επιπτώσεις αιολικών πάρκων σε μια περιοχή. Πολλές από αυτές τις μελέτες είναι copy paste κατά παραδοχή ακόμη και του πρώην προέδρου του Συμβουλίου της Επικρατείας Κωνσταντίνου Μενουδάκου με τεράστιες ανακρίβειες και παραλείψεις δεδομένων που εφόσον είχαν ληφθεί υπόψη θα είχαν οδηγήσει σε ακύρωση του έργου. Με το νέο νόμο τίθενται ασφυκτικές προθεσμίες για να διενεργηθούν οι γνωμοδοτήσεις, χωρίς να διασφαλίζεται η επάρκεια των μέσων και του ανθρώπινου δυναμικού των υπηρεσιών για κάτι τέτοιο.
Κατασκευάζουμε αιολικά με σκοπό να μειώσουμε τους ρύπους και να αποτρέψουμε την περαιτέρω κλιματική αλλαγή ώστε να προστατεύσουμε τη φύση. Όμως με το να εγκαθιστούμε αιολικά στις περιοχές που θέλουμε να προστατεύσουμε είναι σαν να ακυρώνουμε τον λόγο ύπαρξης των αιολικών. Η ουσιαστική και μόνη λύση είναι η ριζική μείωση των αναγκών μας σε ενέργεια.
Συνεπώς; Νομίζω λοιπόν ότι το ερώτημα δεν θα έπρεπε να είναι «πού θα βάλουμε τις ανεμογεννήτριες και πόσες θα είναι αυτές ή άλλες ΑΠΕ αλλά πώς θα μειώσουμε την κατανάλωση ενέργειας και τους ρύπους». Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι σκοπός είναι η σωτηρία της φύσης και όχι η ενεργειακή μετάβαση.
Εγκατάσταση γεννήτριας ακριβώς δίπλα στο μεγαλύτερο απολιθωμένο κορμό της Ελλάδας.
Όσον αφορά όμως τα αιολικά πού θα μπορούσαν να είναι χρήσιμα και όχι να προκαλούν μεγαλύτερο περιβαλλοντικό πρόβλημα; Πρέπει να μας απασχολεί η σωστή χωροθέτηση των πάρκων κατά προτεραιότητα σε περιοχές που είναι ήδη τροποποιημένες και επιβαρυμένες από την ανθρώπινη δραστηριότητα δηλαδή κοντά σε αστικά κέντρα. Πριν λοιπόν συζητήσουμε τη εγκατάσταση ανεμογεννητριών σε οροσειρές και νησίδες πρέπει να είμαστε σίγουροι ότι έχουμε εξαντλήσει τα περιθώρια χωροθέτησης στη δομημένη γη, δηλαδή σε αυτή που έχει ήδη υποβαθμίσει ο άνθρωπος.
Συνοπτικά η παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας μαζί με την θέρμανση ευθύνονται για το 1/4 παγκοσμίως των αερίων του θερμοκηπίου. Τα υπόλοιπα ¾ είναι οι βιομηχανικοί ρύποι, οι ρύποι που δεν απορροφούνται πια λόγω της αποψίλωσης των δασών και άλλες ενεργοβόρες συνήθειες όπως η υπερκατανάλωση κόκκινου κρέατος, η παράλογη χρήση αερομεταφορών ακόμη και όταν δεν είναι απαραίτητο, το food waste, η επιλογή προϊόντων διατροφής που έρχονται από μακρινούς τόπους άρα έχουν και μεγάλο ενεργειακό αποτύπωμα και μόνο με την μεταφορά, η λογική της μίας χρήσης. Έχουμε κολλήσει να συζητάμε πώς θα έχουμε καθαρή ενέργεια με την όποια περιβαλλοντική βλάβη και δεν συζητάμε καθόλου πώς θα μειώσουμε την σπατάλη ενέργειας. Η μείωση της σπατάλης θα φέρει μείωση των ρύπων σαφώς μεγαλύτερη από την ίδια την καθαρή ενέργεια. Ένα παράδειγμα είναι ότι στην Ελλάδα έχουμε επίδομα για θέρμανση αντί να έχουμε επίδομα για μόνωση που θα εξοικονομήσουμε. Το πρόγραμμα εξοικονόμησης κατ’ οίκον στοιχίζει εκατοντάδες φορές λιγότερο από ποσά που επενδύονται στις ανεμογεννήτριες. Αυτό συμβαίνει γιατί οι ανεμογεννήτριες είναι κερδοφόρες για τους επενδυτές ενώ η μείωση σπατάλης είναι κερδοφόρος μόνο για τον πολίτη και τη φύση.
« Το πρόγραμμα εξοικονόμησης κατ’ οίκον στοιχίζει εκατοντάδες φορές λιγότερο από ποσά που επενδύονται στις ανεμογεννήτριες. Αυτό συμβαίνει γιατί οι ανεμογεννήτριες είναι κερδοφόρες για τους επενδυτές ενώ η μείωση σπατάλης είναι κερδοφόρος μόνο για τον πολίτη και τη φύση.»
Ουσιαστικά με την ειλικρινή αγωνία των πολιτών για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής ο παλιός κατασκευαστικός κλάδος της Ελλάδας βρήκε μια υπέροχη ευκαιρία να επεκτείνει τη βιομηχανία στους τελευταίους απάτητους και μέχρι χθες προστατευόμενους τόπους. Στην πραγματικότητα πρόκειται για τις ίδιες εταιρείες που διεκδικούσαν την εξόρυξη πετρελαίου ή την ιδιωτικοποίηση του λιγνίτη αλλά τώρα εμφανίζονται ως φιλικές προς το περιβάλλον. Όμως ο λόγος που θέλουν να εμπλακούν είναι ότι υπάρχει ένα πολύ ανοιχτό πεδίο για σίγουρες επενδύσεις χαμηλού ρίσκου και καλής επιστροφής στον τομέα των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας δεδομένης της ανάγκης της χώρας για να μειώσει γρήγορα τους ρύπους της. Τα ίδια λόμπι που ασχολούνταν με τα καύσιμα ασχολούνται με τις ΑΠΕ. Τίποτα δεν έχει αλλάξει.
Ο κόσμος έχει βομβαρδιστεί επί χρόνια με την εικόνα ότι οι ανεμογεννήτριες είναι η απόλυτη λύση για το περιβάλλον. Το σήμερα όμως φέρνει την πραγματική εικόνα που αντικρίζει ο πολίτης: μη αναστρέψιμες ζημιές σε οικοσυστήματα. Αυτό μας κάνει να αντιδρούμε τόσο έντονα. Η διαφορά με τα υπόλοιπα περιβαλλοντικά προβλήματα έγκειται στο ότι είναι γνωστά ενώ αυτό έχει έρθει κάπως ύπουλα. Με τον τρόπο που υλοποιούνται οι ανεμογεννήτριες αντί να δίνουν λύση προκαλούν πρόβλημα.
Στην Ευρώπη οι ανεμογεννήτριες τοποθετούνται σε περιοχές που ήδη έχουν αλλοιωθεί από την ανθρώπινη επέμβαση.
Ποια θα μπορούσε να είναι η αντιπρόταση; Η Ελλάδα είναι από τις πιο ηλιόλουστες χώρες όμως έχουμε επενδύσει ελάχιστα στην ηλιακή ενέργεια. Το πρόβλημα είναι ότι στην Ελλάδα οι περιοχές που φυσάει πολύ είναι αυτές που χρήζουν προστασίας. Τα ηλιακά πάνελ μπορούν να τοποθετηθούν σχεδόν παντού χωρίς περιβαλλοντικό κόστος, δηλαδή μπορούν να πουν στην οροφή μιας βιομηχανίας ή σε έδαφος που ήδη έχει αλλοιωθεί από τον άνθρωπο. Εκεί θα έπρεπε να εστιάσουμε και να επιτρέψουμε στις παρθένες περιοχές της χώρας να παραμείνουν παρθένες.
Τι ισχύει στο εξωτερικό; Θα αναφέρω λίγα αλλά ενδεικτικά παραδείγματα. Στη Γερμανία πολλά κρατίδια, μεταξύ αυτών της Βαυαρίας που είναι το κατεξοχήν ορεινό κρατίδιο, έχει καθολική απαγόρευση αιολικών πάρκων σε περιοχές Natura. Στην Αυστρία μόνο το 2.5% των αιολικών πάρκων βρίσκεται σε ορεινή περιοχή ενώ στα τουριστικά τμήματα των Άλπεων όπως το Τιρόλο δεν υπάρχουν καθόλου αιολικά πάρκα. Στην υπόλοιπη Ευρώπη η φύση έχει εκβιομηχανιστεί σε μεγάλο βαθμό και περιορίζονται μόνο σε Εθνικά Πάρκα. Στην Ελλάδα ευτυχώς έχουμε αρκετές παρθένες περιοχές με μοναδική βιοποικιλότητα, αυτές λοιπόν πρέπει να προστατεύσουμε.
Ποια είναι η δική σας πρόταση για τη προστασία της φύσης και την μείωση των ρύπων; Να κατανοήσουμε ότι ο τρόπος της ζωής μας πρέπει να αλλάξει, είτε το θέλουμε είτε όχι. Οι πόροι της γης είναι πια πολύ περιορισμένοι και δεν μπορούμε να συνεχίζουμε να τους καταναλώνουμε με τον τρόπο που τους καταναλώναμε. Δεν θα είναι βιώσιμο όλο αυτό και σύντομα θα φτάσουμε σε αδιέξοδο. Οι λύσεις των ΑΠΕ δεν είναι από μόνες τους αρκετές, πρέπει να εστιάσουμε στην μείωση των πόρων που καταναλώνουμε.