Iεροσόλυμα, Μεγάλο Σάββατο, 11:00 π.μ. Ισραηλινοί στρατιωτικοί και αστυνομικοί, και εκπρόσωποι των άλλων δογμάτων επιθεωρούν το ιερό κουβούκλιο του πανάγιου τάφου. Αφού πιστοποιήσουν ότι δεν υπάρχει αναμμένο καντήλι ή άλλη πηγή φωτός, η πόρτα σφραγίζεται με κερί και φρουροί παραμένουν μπροστά από την είσοδο.
Στις 12 ακριβώς ξεκινά η πομπή γύρω από τον τάφο και αμέσως μετά την ολοκλήρωση της λιτανείας η πόρτα αποσφραγίζεται. Ο ελληνορθόδοξος πατριάρχης Ιεροσολύμων βγάζει την αρχιερατική στολή και μένει με το λευκό στιχάριο, το πετραχήλι και τη ζώνη. Εκπρόσωποι των άλλων δογμάτων ελέγχουν τα άμφια του και στη συνέχεια του δίνουν τους σβηστούς πυρσούς. Τον συνοδεύει ο πατριάρχης των Αρμενίων και ο δραγουμάνος, οι οποίοι όμως μένουν στον προθάλαμο. Ο πατριάρχης μπαίνει στο ιερό κουβούκλιο και μένει εκεί για περίπου 15 λεπτά προσευχόμενος. Όπως διαβάζουμε στο site του Πατριαρχείου, «μετὰ τὸ πέρας τῆς εὐχῆς τοποθετεῖ τὸ βαμβάκιον εἰς τὸν Πανάγιον Τάφον καὶ μὲ θαυμαστὸν τρόπον ἀνάβει. Μὲ αὐτὸ ἀνάβει τὰ κεριὰ καὶ ἐξέρχεται ἀπὸ τὸ Ἱερὸν Κουβούκλιον».
Τα αναμμένα κεριά είναι 33, όσα και τα χρόνια του Ιησού. «Δεύτε λάβετε φως εκ του ανεσπέρου φωτός», λέει ο πατριάρχης και μοιράζει το άγιο φως στους πιστούς. Μεταξύ πιστών και κληρικών επικρατεί κλίμα έκστασης και συγκίνησης. Αρκετοί παρευρισκόμενοι αναφέρουν την εμφάνιση λάμψεων, κάποιοι μιλούν για λευκές οριζόντιες αστραπές στο θόλο του τάφου, άλλοι για θερμές κίτρινες φωτεινές μπάλες στον προαύλιο χώρο και σταυρούς πάνω από τις λαμπάδες, ενώ ορισμένοι κάνουν λόγο για γαλάζιο φως που εκπορεύεται από τους τοίχους του τάφου. Σχεδόν κάθε χρόνο καταγράφονται μαρτυρίες ότι οι λαμπάδες και οι κανδήλες που κρατούν στα χέρια τους οι πιστοί ανάβουν μόνα τους, πριν καν ο πατριάρχης βγει με τα αναμμένα κεριά.
Όλα αυτά βέβαια αντλούνται από μαρτυρίες πιστών και την (ημι)επίσημη εκδοχή του ελληνορθόδοξου Πατριαρχείου. Αρκετοί ετερόδοξοι ή σκεπτικιστές ισχυρίζονται ότι αρκετά από τα σκέλη του τελετουργικού δεν εφαρμόζονται πια –όπως π.χ. ο σωματικός έλεγχος του Πατριάρχη ή η επιθεώρηση του κουβουκλίου από αστυνομικούς. Σε αφιέρωμα της εκπομπής «Γκρίζες Ζώνες» το 2001 ο επίσκοπος Αρίσταρχος δήλωσε ότι το τελετουργικό του σωματικού ελέγχου στον Πατριάρχη δεν εφαρμόζεται πια, καθώς ο πατριάρχης μένει με το λευκό χιτώνιο. Οι βασικές αντιρρήσεις βέβαια, αφορούν τον τρόπο με τον οποίο ανάβει το φως.
Θαύμα, λοιπόν;
Θαύμα, μας διαβεβαιώνει ο συντάκτης της περιγραφής: «Πρόκειται διὰ ἀληθινὸν θαῦμα, τὸ ὁποῖον δὲν χωρᾶ καμιὰν ἀμφισβήτησιν». Στη συνέχεια αναφέρεται και μια άλλη, εξίσου πολυσυζητημένη πτυχή του τελετουργικού: «Τὸ σπουδαῖον εἶναι ὅτι τὸ ἅγιον φῶς διὰ ὀλίγα λεπτὰ δὲν ἔχει πυράδα. Δηλαδὴ ἐὰν εἷς ἀκουμπήσῃ τὸ ἅγιον φῶς εἰς τὰ χέρια του δὲν θὰ καῇ. Πραγματικῶς εἶναι ἓν ἐκ τῶν μεγαλυτέρων Θαυμάτων τῆς χριστιανοσύνης, τὸ ὁποῖον ἐπαναλαμβάνεται κάθε χρόνον τὸ Μέγα Σάββατον».
Έντονα αμφισβητείται και η διαβεβαίωση ότι στο εσωτερικό του τάφου δεν υπάρχει καμία πηγή τεχνητού φωτισμού. Η αμφισβήτηση μάλιστα δεν προέρχεται από ετερόδοξους, σκεπτικιστές ή άθεους, αλλά από το ίδιο το Πατριαρχείο Ιεροσολύμων. Σε παλαιότερη ανάρτηση στο site, διαβάζουμε για την «ακοίμητο κανδήλα»: «ἡ λυχνία, ἧς γίνεται χρῆσις ἐν τῇ ἱερᾷ τελετῇ, μεταφέρεται ἐν παρατάξει ἀπὸ τοῦ κελλίου, ἐν ᾧ φυλάσσεται παρὰ τὴν ἁγίαν Ἀποκαθήλωσιν, ὑπὸ τοῦ ἡμετέρου Σκευοφύλακος τοῦ Ναοῦ τῆς Ἀναστάσεως, ἡγουμένου τοῦ Δραγουμάνου καὶ ἑνὸς Ἀρχιερέως, εἰς τὸ ἅγιον Κουβούκλιον διὰ τῆς συντομωτέρας ὁδοῦ, ἦτοι διὰ τοῦ μεταξὺ τῆς ἁγίας Ἀποκαθηλώσεως καὶ τοῦ ἁγίου Κουβουκλίου τόπου. Ἅμα τῇ ἐλεύσει αὐτῶν ὁ Δραγουμάνος ἀποσφραγίζει τὴν θύραν τοῦ Κουβουκλίου καὶ εἰσέρχεται ἐντὸς ὁ ἡμέτερος Σκευοφύλαξ ὁ φέρων τὴν ἱερὰν λυχνίαν, ἥν τοποθετεῖ ἐπὶ τοῦ ἁγίου Τάφου» (το πλήρες κείμενο έχει αφαιρεθεί από την ιστοσελίδα, αλλά έχει διατηρηθεί σε αρκετά blogs και sites πιστών).
Μήπως λοιπόν η ερμηνεία είναι πολύ πιο απλή και η εξήγηση του «θαύματος» κρύβεται στην ερμηνεία της λέξης «ακοίμητος» που προσδιορίζει την ιδιότητα της κανδήλας;
Στις Γκρίζες Ζώνες o μητροπολίτης Κορνήλιος, ο οποίος εκείνη τη χρονιά μπήκε στον πανάγιο τάφο ως τοποτηρητής του Πατριαρχικού θρόνου στη θέση του Ειρηναίου, μίλησε για το φυσικό και υπερφυσικό (ή κτιστό και άκτιστο) φως: «Οι ευχές του Πατριάρχη έχουν τη δύναμη να καθαγιάσουν το φυσικό φως. Υπάρχει το φυσικό και το υπερφυσικό φως». Η Μαρία Καρχιλάκη τον ρωτά: «Εδώ μιλάμε για φυσικό ή υπερφυσικό φως;». «Εδώ μιλάμε για φυσικό φως», λέει αυθόρμητα ο κ. Κορνήλιος, «είναι φυσικό φως, το οποίο ανάβεται από την ακοίμητη κανδήλα εντός του Ιερού Κουβουκλίου». Ο μητροπολίτης προσέγγισε αρκετά προσεκτικά την έννοια του θαύματος: «Θαύμα είναι η επίκληση ή η προσευχή του αρχιερέως και καθαγιάζεται το φως».
Ο Μέγας Πρωτοπρεσβυτέρος του Οικουμενικού Πατριαρχείου και διδάκτωρ Θεολογίας Γεώργιος Τσέτσης στο άρθρο «Θρύλος και πραγματικότητα για το Άγιον Φως» (Το Βήμα, 21/4/2006), έγραψε: «Ο πατριάρχης ανάβει την λαμπάδα του από την ακοίμητη κανδήλα που βρίσκεται πάνω στον πανάγιο τάφο. Όπως ακριβώς πράττει ο κάθε πατριάρχης και ο κάθε κληρικός την μέρα της Λαμπρής, όταν παίρνει φως Χριστού από την ακοίμητη κανδήλα που βρίσκεται υπεράνω της συμβολίζουσας τον τάφο του Κυρίου αγίας τράπεζας. Το μυστήριο όμως που καλλιεργήθηκε γύρω από το τελετουργικό της αφής του αγίου φωτός και οι λαϊκές περί αυτού αντιλήψεις στις μέρες μας συνετέλεσαν στην οικειοποίηση και εκμετάλλευση από εξωεκκλησιαστικούς κύκλους της άκρως συμβολικής και κατανυκτικής αυτής λειτουργικής πράξεως της εκκλησίας μας».
Με την άποψη αυτή συμφωνεί και ο καθηγητής Κωνσταντίνος Καλοκύρης στο βιβλίο Tο αρχιτεκτονικό συγκρότημα του ναού της αναστάσεως Ιεροσολύμων και το θέμα του αγίου φωτός (University Studio Press, 1999): «Πρόκειται για έναν θρύλο, ο οποίος καλλιεργήθηκε στους αγίους τόπους μετά την εισβολή των σταυροφόρων και στο πλαίσιο της διαμάχης ορθοδόξων, λατίνων και Αρμενίων, που ο καθείς διεκδικούσε δι’ εαυτόν το προνόμιο του “λαμβάνειν εξ ουρανού” το ανέσπερο φως!»
Απάτη, λοιπόν;
Αν η επίσημη εκκλησία υιοθετούσε την, σε κάθε περίπτωση, λογικοφανή ερμηνεία περί ευλογίας του «φυσικού φωτός» από τον Πατριάρχη, ουδείς θα δικαιούτο να μιλάει για απάτη. Ουδείς επίσης, ακόμη κι αν διαφωνεί με τον πυρήνα της σκέψης των ορθοδόξων, θα μπορούσε να τους ψέξει για τη συγκεκριμένη τελετουργία. Η έντονη όμως και συστηματική επαναφορά της θεωρία του «θαύματος», είναι αυτή που μοιάζει να ερεθίζει τους σκεπτικιστές και να αναζωπυρώνει κάθε χρόνο τη σχετική αντιπαράθεση. Μια απλή αναζήτηση στο Google θα σας φέρει αντιμέτωπους με σωρεία δημοσιευμάτων ένθεν κακείθεν. Η επικρατούσα άποψη στις τάξεις των επικριτών είναι ότι πρόκειται για μια καλά οργανωμένη επιχείρηση των κληρικών του Πατριαρχείου.
Διάβασε όλο το άρθρο στο inside story (https://bit.ly/2GCHjN0).
Το inside story είναι το πρώτο συνδρομητικό–ενημερωτικό site χωρίς διαφημίσεις στην Ελλάδα. Ανεξάρτητο αποκαλυπτικό με οικονομική αυτοτέλεια και διαφάνεια.
Ειδικά για τους αναγνώστες της Popaganda: Γνώρισε το inside story για ένα μήνα δωρεάν, βάζοντας τον κωδικό κουπονιού popaganda στην http://bit.ly/2hKhNL9