Παρακολουθώντας πρόσφατα ένα εκπαιδευτικό σεμινάριο για τη Διπολική Διαταραχή – ή αλλιώς μανιοκατάθλιψη, μία λέξη που με «γρατζουνάει» κάπως άσχημα – στάθηκα με ενδιαφέρον στη στενή σχέση της με τη δημιουργικότητα και την τέχνη. Αν και τα συμπτώματα της διαταραχής, μπορούν να προκαλέσουν σημαντική διατάραξη της εργασιακής, της κοινωνικής ή της προσωπικής και οικογενειακής ζωής, μέσω της κατάλληλης ψυχοθεραπευτικής σχέσης και της απαραίτητης φαρμακευτικής αγωγής, ο ασθενής δημιουργεί το πρόσφορο έδαφος πάνω στο οποίο θα θεμελιώσει δημιουργικά τη ζωή του. Για τους ανθρώπους που δραστηριοποιούνται στον τομέα της ψυχικής υγείας, η αποφυγή του στιγματισμού των ατόμων που αντιμετωπίζουν κάποια διαταραχή, οφείλει να γίνεται ένα πολύ βασικό μέλημα.
Το βασικό γνώρισμα της Διπολικής Διαταραχής είναι ότι τα χαρακτηριστικά της εκδηλώνονται σε δύο άκρα – πόλους: επεισόδια μανίας ή υπομανίας (συμπτώματα όμοια με εκείνα της μανίας, αλλά ηπιότερα και μικρότερης διάρκειας), σε εναλλαγή με κρίσεις κατάθλιψης. Για να διαγνωστεί ωστόσο η διαταραχή απαιτείται τουλάχιστον ένα επεισόδιο μανίας ή υπομανίας και ένα επεισόδιο κατάθλιψης. Στην 5η Έκδοση του Διαγνωστικού και Στατιστικού Εγχειριδίου Ψυχικών Διαταραχών (DSM-5), συναντάται η ξεχωριστή κατηγορία «Διπολικών και Σχετικών Διαταραχών» με κύρια διαβάθμιση τις ΔΔ-Ι (Τύπου 1), ΔΔ-ΙΙ (Τύπου 2) και την Κυκλοθυμική Διαταραχή. Η ΔΔ-Ι είναι η σοβαρότερη από τις τρεις διαβαθμίσεις, παρουσιάζοντας μεγαλύτερης έντασης επεισόδια μανίας και κατάθλιψης, που προκαλούν σημαντικές επιπτώσεις στη ζωή και στη λειτουργικότητα του ασθενή.
Η ευερεθιστότητα, η υπερβολική ανησυχία, το αίσθημα ενοχής κι αναξιότητας, η σωματική κόπωση, η έντονη απώλεια αίσθησης απόλαυσης, οι διαταραχές ύπνου, η ανησυχητική επιθετικότητα, αλλά και η υπερδιέγερση και ο υπέρμετρος ενθουσιασμός στον αντίποδα, αποτελούν ορισμένα από τα συνήθη συμπτώματα της διαταραχής. Λόγω της ομοιότητας των συμπτωμάτων της με εκείνα άλλων διαταραχών (κατάθλιψη, οριακή διαταραχή κλπ.), χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή ώστε να μην οδηγήσουν σε μία λάθος διάγνωση και κατ’ επέκταση σε μία λάθος θεραπεία. Ο Kurt Cobain, η Sinead O’Connor, η Virginia Woolf, η Carrie Fisher, η Marilyn Monroe, ο Mel Gibson αλλά και ο Vincent van Gogh, είναι μονάχα ορισμένοι από τους δημοφιλείς και επιδραστικούς ανθρώπους του χώρου της τέχνης που απέδειξαν πως η δημιουργικότητά τους είναι το αντίδοτο στη ψυχική τους ασθένεια, χαρίζοντάς μας σπουδαίες καλλιτεχνικές στιγμές και δημιουργίες.
Kurt Cobain
O grunge rocker και frontman των θρυλικών Nirvana έβαλε τέλος στη ζωή του το 1994 σε ηλικία 27 μόλις ετών, κατοχυρώνοντας ωστόσο την «ακλόνητη» υστεροφημία του. Το 2002, το περιοδικό Times, σε μία προσπάθεια αποστιγματισμού των ψυχικών διαταραχών και ανάδειξης της σύνδεσής τους με τη δημιουργικότητα, τον συμπεριέλαβε στη λίστα των «μανιακών ιδιοφυών» με διπολική διαταραχή, που άφησαν το λιθαράκι τους στον χώρο της μουσικής, της λογοτεχνίας και της τέχνης γενικότερα. Σημείωσε μάλιστα, ότι ένα από τα δημοφιλέστερα τραγούδια του συγκροτήματος, έχει τον τίτλο “Lithium”, που αποτελεί μεταξύ άλλων σταθεροποιητή της διάθεσης και χρησιμοποιείται για τη θεραπεία της διπολικής διαταραχής.
Σύμφωνα με τον ξάδελφό του, Bev Cobain, ο Kurt Cobain είχε αρχικά λανθασμένα διαγνωσθεί με κατάθλιψη, προτού τελικά διαγνωστεί με διπολική διαταραχή και Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητας (ADHD). Παρά τη διάγνωση ο ίδιος δεν ακολούθησε κάποια αγωγή, ενώ όπως συχνά συμβαίνει στα άτομα με διπολική διαταραχή, ανέπτυξε εθισμό στα ναρκωτικά. Τα καταθλιπτικά επεισόδια, οι περίοδοι μανίας και υπερ-δραστηριότητας, αλλά και οι εκδηλώσεις αυξημένης οξυθυμίας ήταν ορισμένα από τα συμπτώματα της διαταραχής τα οποία ο ίδιος παρουσίαζε.
Sinead O’Connor
Η Ιρλανδή pop star που σημάδεψε τις δεκαετίες του ‘80 και ‘90 με την καλλιτεχνική ταυτότητα και την προσωπικότητά της, μίλησε ανοιχτά για τη ψυχική της ασθένεια στο The Oprah Winfrey Show το 2007 με την περίπτωσή της να παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον λόγω της πολυετούς λανθασμένης αρχικής της διάγνωσης. Σε ηλικία 37 ετών κι έχοντας προηγουμένως πραγματοποιήσει απόπειρα αυτοκτονίας στα 33α γενέθλιά της, η Sinead εξομολογήθηκε πως διαγνώστηκε με διπολική διαταραχή.
Έπειτα από οκτώ περίπου χρόνια χορήγησης αντιψυχωσικών φαρμάκων που κατάφεραν να απομακρύνουν τους αυτοκτονικούς ιδεασμούς της, έπειτα από την εκ νέου πραγματοποίηση διάγνωσης, αποδείχθηκε πως η ίδια ταλαιπωρείται από τη Διαταραχή του Μετατραυματικού Στρες (PTSD). Σε μία «κατάθεση ψυχής» ανέφερε ακόμη στην Oprah πως λαμβάνει νέα αγωγή και συγκεκριμένα σταθεροποιητές διάθεσης, επισημαίνοντας χαρακτηριστικά: «Από το τίποτα, το οτιδήποτε είναι μία πρόοδος όταν ζεις απομονωμένος και ερημωμένος. Επειδή βέβαια λαμβάνεις μια αγωγή δε σημαίνει πως δεν υπάρχουν σκοτεινές στιγμές και πισωγυρίσματα».
Virginia Woolf
Η εμβληματική Βρετανίδα μυθιστοριογράφος και συγγραφέας δοκιμίων του 20ου αιώνα, κατά τη διάρκεια της ζωής της ερχόταν αντιμέτωπη με κρίσεις πανικού και εναλλαγές διάθεσης. Η εμπειρία της με τη διπολική διαταραχή, αποτυπώθηκε σε άρθρο του American Journal of Psychiatry, σύμφωνα με το οποίο: «Από την ηλικία των 13 ετών η Woolf εμφάνιζε συμπτώματα τα οποία στη σημερινή εποχή οδηγούν στη διάγνωση της διπολικής διαταραχής. Οι εναλλαγές διάθεσης ήταν πολύ συνήθεις εξαιτίας της γενικευμένης κατάθλιψης, της μανιακής υπερδιέγερσης και των ψυχωσικών επεισοδίων». Ωστόσο, δεδομένης της περιόδου κατά την οποία έζησε, η ψυχιατρική δεν κατάφερε να της προσφέρει ουσιαστική βοήθεια, λόγω της περιορισμένης ανάπτυξής της.
Carrie Fisher
Η δημοφιλής και ιδιαίτερα αγαπητή ηθοποιός για τη συμμετοχή της στην τριλογία “Star Wars”, που έφυγε από τη ζωή το 2016 σε ηλικία 60 ετών, έχει βιώσει ποικίλες αναταραχές ανάμεσα στις οποίες βρέθηκε και η εξάρτησή της από ναρκωτικές ουσίες. Έπειτα από αρκετά χρόνια «πάλης» με τη μανία και τα καταθλιπτικά επεισόδια η Fisher διαγνώστηκε με διπολική διαταραχή σε ηλικία 24 ετών, την οποία αρχικά αρνείτο να αποδεχθεί, μέχρι που τέσσερα χρόνια αργότερα την αφύπνισε ένα overdose ναρκωτικών που συνοδεύτηκε από συναισθηματικές εκρήξεις.
Το 2002 μοιράστηκε στο USA Today ότι μέσω της κατάλληλης αγωγής και της ψυχοθεραπείας καταφέρνει να είναι λειτουργική στη ζωή της, να αισθάνεται πως η συμπεριφορά της είναι πιο οριοθετημένη και λιγότερο ταραχώδης. Τα πράγματα όμως για εκείνη, δεν ήταν ανέκαθεν τόσο διαχειρίσιμα, παρά την πηγαία δημιουργικότητά της. «Τράβηξα τα μαλλιά μου, χτύπησα τατουάζ και ήθελα να ασπαστώ τον Ιουδαϊσμό», ανέφερε μεταξύ άλλων στο USA Today σχετικά με το πρόσφατο μανιακό επεισόδιο εκείνης της χρονιάς. Το πάθος της για ζωή και η λαχτάρα της να αντιμετωπίσει τη διαταραχής της, την ώθησαν μάλιστα να δημιουργήσει στη Guardian την “Ask Carrie Fisher” στήλη της.
Marilyn Monroe
Πολλά από τα ερωτήματα σχετικά με τη ζωή και τον θάνατο της iconic ηθοποιού είναι ακόμη αναπάντητα – και το πιθανότερο είναι πως έτσι θα παραμείνουν. Το 2021 το ντοκιμαντέρ “Final Days”, ήρθε να ρίξει φως στην κατάσταση της ψυχικής της υγείας, αλλά και στη σχέση της με τα ναρκωτικά. «Γνωρίζαμε ότι ταλαιπωρείται από επεισόδια μανίας και κατάθλιψης», ανέφερε σε αυτό μεταξύ άλλων ο γιατρός της Monroe, Hyman Engelberg. «Αυτό σήμαινε ότι υπήρχαν συναισθηματικά προβλήματα και ότι θα μπορούσε να έχει μεγάλες αλλαγές στην διάθεσή της». Στη σημερινή εποχή, τα συμπτώματά της ανταποκρίνονται στη διάγνωση της διπολικής διαταραχής.
Mel Gibson
Σε ντοκιμαντέρ του 2008, ο δημοφιλής ηθοποιός εξομολογήθηκε πως ζει με διπολική διαταραχή, αν και ο ίδιος δεν γνωστοποίησε το αν υπήρξε κάποιος ψυχίατρος ο οποίος να του έκανε τη διάγνωση. Το 2006, ο Gibson απασχόλησε τα πρωτοσέλιδα, όταν επιτέθηκε λεκτικά σε αστυνομικό που επιχείρησε να τον συλλάβει επειδή οδηγούσε μεθυσμένος. Με τη θυελλώδη συμπεριφορά του να έχει απασχολήσει ξανά τον Τύπο στο παρελθόν, έπειτα από τη σύλληψή του παραδέχτηκε πως είναι αλκοολικός. Το καλοκαίρι του 2010, ο Gibson βρέθηκε πάλι στα πρωτοσέλιδα και όχι με αφορμή τον ρόλο του σε μία νέα ταινία εκείνης της περιόδου. Έπειτα από τη διαρροή δύο ηχητικών ντοκουμέντων, ο αστέρας του Χόλιγουντ αποκαλύφθηκε πως απειλούσε τη ζωή της πρώην κοπέλας του, Oksana Grigorieva, χρησιμοποιώντας βωμολοχίες.
Η εξάρτηση από το αλκοόλ, η έντονη οξυθυμία, η ευερεθιστότητα και τα καταθλιπτικά επεισόδια ήταν μερικά από τα συμπτώματα που ανταποκρίθηκαν στην ύπαρξη της διπολικής διαταραχής, αν και αυτά μπορούν να σχετιστούν και με άλλες ψυχικές διαταραχές (σ.σ. η εμπεριστατωμένη εξέταση των συμπτωμάτων κρίνεται απαραίτητη προκειμένου να αποφευχθεί μία λανθασμένη διάγνωση). Η ύπαρξη οποιασδήποτε ψυχικής ασθένειας ωστόσο, σε καμία περίπτωση δε δικαιολογεί την κακοποιητική του συμπεριφορά προς την πρώην σύντροφό του.
Vincent νan Gogh
Οι έντονες αλλαγές στη διάθεση του θρυλικού ζωγράφου αποτέλεσαν ένα από τα γνωρίσματα της εκκεντρικής προσωπικότητάς του. Δίχως η διάγνωση της διπολικής διαταραχής να είναι πραγματοποιήσιμη στην εποχή του, ο ίδιος ήταν γνωστό πως εμφάνισε επιληψία, ενώ ερχόταν αντιμέτωπος με καταθλιπτικά και ψυχωσικά επεισόδια.
Σε δημοσίευμα του American Journal of Psychiatry, αναφέρεται πως ο Van Gogh είχε ταλαιπωρηθεί κατά τη διάρκεια της ζωής του από δύο ξεχωριστά καταθλιπτικά επεισόδια, με τις διπολικές πτυχές να είναι εμφανείς στο βίωμά του. Ακόμη, τα επεισόδια ακολουθήθηκαν από συνεχείς περιόδους αυξανόμενης ενέργειας και υπερβολικού ενθουσιασμού για το καλλιτεχνικό του ταλέντο, συμπτώματα που επιβεβαιώνουν την ύπαρξη διπολικής διαταραχής.