Αρθούρος Ρεμπώ, ο μεγά
Θέλω να γράψω για ταξίδια τώρα που είναι καλοκαίρι. Να μεταλαμπαδεύσω την γνώση μου για τα συμβατικά ταξίδια σε άλλες χώρες αλλά και τις μετακινήσεις μέσα στο χώρο και τον χρόνο χωρίς την προϋπόθεση της εξόδου απ’ το σπίτι μας. Όταν ταξιδεύεις εκτός Ελλάδας είναι σαν να αδειάζεις απ’ όλα τα στραβά αυτού του τόπου. Νιώθεις το ευεργετικό μυρμήγκιασμα στο κεφάλι της σεισάχθειας των τρομακτικών εμπειριών σου στην πατρίδα. Εμπειρίες που δεν μπορείς να αποτρέψεις γιατί έχουν επιβληθεί στη ζωή σου μέσα από αμετακίνητα κι απαράλλακτα στο πέρασμα του χρόνου στερεότυπα.
Έχει καταγραφεί και ισχύει αναντίρρητα η δυσφορία που νιώθει κάποιος γηγενής για τον τόπο καταγωγής του. Πέρα απ’ τις χαρές που αυτός επιδαψιλεύει στο κάτοικο του είναι δίχως φειδώ γενναιόδωρος και με τις ισχυρές λύπες της ρουτίνας. Αυτό το ευεργετικό ξεφόρτωμα των πολιτισμικών εικόνων απ’ τη χώρα αναχώρησης ενός ταξιδιώτη στρώνει παρθένο έδαφος για να γεμίσει με τις νέες προσλαμβάνουσες απ’ τη χώρα προορισμού. Ο ταξιδιώτης μπορεί να βρεθεί σε μια χώρα τελείως διαφορετική απ’ τη δικιά του και ν’ αναρωτηθεί για όλα όσα ξέρει, αφού σ’ αυτή τη χώρα τα πάντα ανατρέπονται.
Γενικά το επονομαζόμενο εξωτερικό είναι κατεξοχήν ένα πεδίο ανατροπών. Ανατρέπονται στερεότυπα, αισθητικές αρχές, πολιτισμικές αξίες κ.τ.λ. Κι εδώ ακριβώς έγκειται η ανησυχαστική ηδονή του ταξιδιώτη.
Υπάρχει συναισθηματική σχέση ανάμεσα σ’ αυτά που νιώθουμε ταξιδεύοντας και σ’ αυτά που νιώθουμε διαβάζοντας. Γι’ αυτό και η ανάγνωση είναι μια μετακίνηση. Μάλιστα μια απερίσπαστη ανάγνωση είναι πολύ πιο ισχυρή σαν εμπειρία αλλαγής των συντεταγμένων μας. Το διάβασμα ενός πολύ δυνατού αναγνώσματος είναι χαρά, λύπη, φόβος, πηγή αμφισβήτησης, αναστάτωση. Είναι έντονες εικόνες που περνάνε απ’ την οπτική φαντασία μας σαν απείκασμα και μας ενθουσιάζουν. Έχω διαβάσει βιβλία λογοτεχνίας και απλά αισθάνομαι ότι έχω επισκεφτεί τόπους που προτιμώ να φυλάσσω στη μνήμη μου με τον τρόπο που τους ζωγράφισε ο συγγραφέας παρά να πάω να τους δω με τα μάτια μου. Για ν’ αναφέρω ένα παράδειγμα, η περιγραφή του κάστρου του βοεβόδα Δράκουλα στα Καρπάθια Όρη απ’ τον Μπραμ Στόκερ είναι απαράμιλλη και είμαι βέβαιος ασύγκριτα ωραιότερη θέαση από την πραγματική οποιουδήποτε τουρίστα. Το βιβλίο σε παίρνει απ’ το χέρι και σε πάει στον άνεμο, το ζόφο, την θλίψη. Σου φωτίζει αφεγγείς τόπους της ψυχής σου. Σε ταξιδεύει απ’ την λογική στην τρέλα μετ’ επιστροφής. Αν μου επιτρέπεις μια πρόταση, για τα πιο απίστευτα ταξίδια της σκέψης σου, επέλεξε κάτι απ’ το σπουδαίο έργο του Γιώργου Σχορετσανίτη.
Ταξίδια είναι και οι ταινίες. Φίλοι μου, δεν θέλω να σκέφτομαι ότι υπάρχουν άνθρωποι δεσμώτες της ψυχαναγκαστικής ιδέας να κάνουν διακοπές. Τα σινεμά είναι ανοιχτά και μπορείτε να δροσιστείτε στα νερά μιας ταινίας αξιώσεων. Το εισιτήριο για όλα είναι η προσήλωση στο ανείδωτο και το άφημα σ’ αυτό. Να αφομοιωθούμε απ’ το άγνωρο μέχρι ν’ αρχίσουμε να το γνωρίζουμε, να αφομοιωθούμε απ’ την ετεροτοπία ενός έργου μέχρι να γίνουμε κάτοικοι της. Να ενσωματωθούμε σ’ ένα έργο τέχνης σαν να είμαστε πρωταγωνιστές του. Ο άνθρωπος μες στις ταινίες βλέπει μπροστά του νέα συναισθήματα που δεν ένιωσε ποτέ, βλέπει καινούργιες ηδονές που δεν τις γεύτηκε ποτέ του. Συγκινείται τόσο, που αν εκμεταλλευτεί την επίγευση της συγκίνησης και μετά την έξοδο του απ’ τον κινηματογράφο, μπορεί να αλλάξει προς το καλύτερο. Ακόμη και η 7η τέχνη του κακού μας διδάσκει τα πράγματα που αποστρεφόμαστε. Όλα είναι χρήσιμα. Και αν ερεθιζόμαστε απ’ το κακό και την παραβατικότητα, καλό είναι όλα αυτά να τα εκτονώνουμε μέσω του σινεμά και καθόλου στην πραγματική μας ζωή. Στην διαχείριση της διαστροφής όλες οι τέχνες λειτουργούν αντικραδασμικά για τις αληθινές παρεκκλίσεις από τον νόμο. Σε κάθε ταινία μπορείς να απεκδυθείς αυτό που είσαι , να γίνεις π.χ. ένας Χάνιμπαλ Λέκτερ. Μπορείς αληθινά να ταξιδέψεις μέσα από άλλες περσόνες που θα φοράς κατάσαρκα κι εσώψυχα σαν να μην είναι τέτοιες. Σαν να είσαι ατόφιος εσύ. Οι ταινίες του είδους για ‘μένα ήταν πάντα ένα ταξίδι στο άντρο των πιο ειδεχθών διαστροφών μου. Η συμμετοχή μου σε μια τέτοια ταινία του κακού ήταν επιπλέον το ταξίδι για την συνάντησή με τους όμοιους μου πρωταγωνιστές. Οι ταινίες δεν είναι πάντα αρμονικές, σπαραξικάρδιες, κοινωνικές και όμορφες. Είναι και κολασμένες. Το ταξίδι στην ταινία των βίτσιων είναι το κομμάτι που λείπει απ’ το σκιώδη εαυτό για να μετατραπεί σε αρτιμελής.
Κάποιοι άλλοι, οι πιο ριψοκίνδυνοι απ’ τους ταξιδευτές, επιλέγουν για διαβατήριο τους προς τις ξένες γαίες τα ναρκωτικά. Ηρωίνη, σίσα, LSD, Κρακ, μανιτάρια. Βέβαια αυτά θέλουν μια αφοσίωση και μια προσοχή για να μην οδηγήσουν τον χρήστη στον εθισμό. Εδώ τα ταξίδια μπορεί να είναι καλά και κακά. Μπορεί κανείς να περάσει όμορφα αλλά και πολύ άσχημα. Λένε πως μεγάλη σημασία έχει η προδιάθεση τη στιγμή της λήψης του ναρκωτικού. Τα ταξίδια είναι παραισθησιογόνα. Προσωπικά δεν γνωρίζω αν πρόκειται πάντα για παραισθήσεις ή αν αυτές οι ουσίες ξεκλειδώνουν περιοχές του ανθρώπινου εγκεφάλου προηγουμένως ανενεργές. Τα οράματα και το βύθισμα σ’ αυτά είναι δεδομένα. Νομίζει κανείς ότι ακούει τα χρώματα και γεύεται τους ήχους.
Ο ταξιδιώτης ξεκουράζεται σε παραδείσιες περιοχές και όταν συνέρχεται νιώθει αποκομμένος και κουρασμένος απ’ την κοφτερή πραγματικότητα. Ανάμεσα στα άσχημα οράματα είναι αυτά που πηγάζουν ας πούμε από ένα συναίσθημα μανίας καταδίωξης. Ότι παντού γύρω σκεδάζεται ο φόβος και η επαπειλούμενη επίθεση του είναι μοιραίο να συμβεί και να βιωθεί. Ταξίδια με αλκοόλ και ναρκωτικά επιχείρησαν πολλοί συγγραφείς. Πωλ Βερλαίν, Ρεμπώ, Μπωντλαίρ, Γκέοργκ Τρακλ, Ναπολέων Λαπαθιώτης, Μήτσος Παπανικολάου. Οι επονομαζόμενοι και καταραμένοι ποιητές. Έχει ενδιαφέρον να επισημάνουμε την σχεδόν ίδια διαδρομή προς το θάνατο των δύο δικών μας. Του Ναπολέοντος Λαπαθιώτη και του Μήτσου Παπανικολάου. Τα ταξίδια αυτών των ανθρώπων έδωσαν ένα απαράμιλλο ποιητικό έργο κορεσμένο σε συναισθήματα δυνατά και σε αστικές εικόνες μοντέρνες ακόμη και σήμερα.