Σκηνή από την τανία Marriage Store, με τη Σκάρλετ Γιόχανσον και τον Άνταμ Ντράιβερ/ Netflix
Μέχρι τέλος του έτους αναμένεται να έρθει στη Βουλή νομοσχέδιο που θα αφορά τη συνεπιμέλεια του παιδιού και από τους δύο γονείς και ο κόσμος που έχει να πει κάτι, έχει πολωθεί σ’ έναν πόλεμο “Γυναίκες VS Άνδρες”. Κάποιοι λίγοι ψύχραιμοι παίζει να τα καταφέρουν και να εστιάσουν στο παιδί.
Βασικό ερώτημα είναι αν η πρόταση είναι στη σωστή κατεύθυνση. Αξίζει να έχουν και οι δύο γονείς λόγο στην ανάπτυξη της ζωής του παιδιού ή σωστά θα πρέπει να κρατάει την επιμέλεια μόνο ο ένας;
Ωστόσο το ερώτημα γίνεται πιο θερμό όταν εστιάσει στο βλέμμα στο ποσοστό των γονέων που μέχρι σήμερα κέρδιζαν την επιμέλεια, το οποίο αφορά σε μητέρες και φτάνει το 92%[1].
Αυτό που ορίζει το νομοσχέδιο είναι ότι πλέον, αν δύο γονείς πάνε να χωρίσουν, θα πρέπει να έχουν υπόψη τους ότι η επιμέλεια θα είναι εξ’ ορισμού κοινή, σε αντίθεση με το σήμερα που κάποιος πρέπει να κινηθεί νομικά για να τη διεκδικήσει, με κόστος γι’ αυτόν, για το παιδί αλλά και για το νομικό σύστημα.
Μέχρι σήμερα λοιπόν, όταν δύο γονείς χωρίζουν την επιμέλεια την παίρνει ο ένας.
Οι συνέπειες είναι επώδυνες και άδικες για τους γονείς που χάνουν την απρόσκοπτη επαφή με το παιδί τους λόγω της ούτως ή άλλως προβληματικής επικοινωνίας που προκύπτει μετά από ένα χωρισμό, για διάφορους λόγους και ελλείψει πλαισίου. Έτσι, πρακτικά αυτοί οι γονείς χάνουν το λόγο στην ανατροφή, την επίβλεψη, τη μόρφωση και την εκπαίδευση του παιδιού τους, και αν υπάρξει και αυθαίρετη αλλαγή του τόπου κατοικίας, χάνεται ακόμα και η επικοινωνία.
Στην εξέταση αυτού του θέματος, δεν έχει σημασία να εξετάσουμε αν αυτός που κρατάει την επιμέλεια συμπεριφέρεται με αυτό τον τρόπο τιμωρητικά ή όχι. Όλοι καταλαβαίνουμε ότι υπάρχουν πολλών ειδών άσχημες σχέσεις.
Αυτό που θα είχε σημασία να εξετάσουμε είναι τι πρέπει να κάνουμε, έχοντας στο νου και την επίδραση στο παιδί, στο οποίο κάνει focus το νομοσχέδιο, λέγοντας ότι «η βίαιη αποκοπή από τον ένα από τους δύο γονείς με δικαστική απόφαση, που είναι ο κανόνας σήμερα, συνιστά ένα τραυματικό γεγονός για το παιδί και το γονέα και μία αδικαιολόγητη διάσπαση του ισχυρού ψυχικού δεσμού που έχει το τέκνο αναπτύξει με τον γονέα που του αφαιρείται από τη ζωή του».
Αυτή η πρακτική αποκαλύπτει σίγουρα μία σεξιστική διάσταση όταν δούμε τα ποσοστά των αποφάσεων που δίνουν την επιμέλεια στη μητέρα, που φτάνουν το 92%.
Μπορεί να μην το όριζε ξεκάθαρα ο νόμος αλλά είναι μέχρι και σήμερα η πιο συνηθισμένη εξέλιξη αφού οι δικαστές υιοθετούν άκριτα την αντίληψη ότι η μητέρα είναι καλύτερος γονιός, σε ποσοστό 92% των δικαστικών αποφάσεων.
Ωστόσο, όπως είναι σημαντικό το ότι κάναμε αναφορά στο 92% κατά του πατέρα, έτσι είναι σημαντικό να αναγνωρίσουμε ότι το παιχνίδι είναι πολύ πιο σύνθετο.
Δεν θα κλείσουμε τα μάτια στο ότι συγκριτικά, οι γυναίκες είναι ακόμα και σήμερα σε πιο ευάλωτη κατάσταση. Ξέρουμε με απογοητευτικά στατιστικά η γυναικεία χειραφέτηση και η ισότητα έχουν πολύ δρόμο μπροστά τους. Ξέρουμε ότι η έμφυλη βία και η βία μέσα στην οικογένεια αγγίζει κυρίως γυναίκες, σε τρομακτικό βαθμό.
Αλλά δεν θα έπρεπε να κλείσουμε τα μάτια και στον διπλό σεξισμό της κατάστασης. Δεν γίνεται λόγος για reverse sexism γενικά, αφού εννοείται ότι παραδοσιακά οι άντρες είναι η κυρίαρχη και ηγεμονική ομάδα θύτης που διαιωνίζει τον σεξισμό, οπότε δεν είναι θύματα, αλλά η συγκεκριμένη πρακτική σίγουρα έχει, έστω και περιορισμένα, σεξιστική διάσταση.
Όπως όμως έχει μέχρι σήμερα: ανίκανος ο πατέρας, γιατί άντρας – κατάλληλη η μητέρα, γιατί γυναίκα. Κατάλληλη λοιπόν η γυναίκα, αλλά προσοχή, για συγκεκριμένους ρόλους! Αυτός είναι ο ρόλος της στην κοινωνία.
Η πατριαρχία στα πιο έξυπνά της, σε μία φόρμουλα που κρατάει 37 ολόκληρα χρόνια.
Παρατηρώντας τη δημόσια συζήτηση, βλέπουμε πολλούς να φοβούνται ότι η υποχρεωτική συνεπιμέλεια μπορεί να εγκλωβίσει «υποχρεωτικά» ένα παιδί με έναν κακοποιητή γονιό.
Εδώ είναι σημαντικό να διευκρινιστεί ότι «υποχρεωτική» δεν σημαίνει ότι υποχρεώνει κάποιον γονιό που δεν θέλει, να αναλάβει την επιμέλεια του παιδιού.
Όταν έχουμε γονέα κακοποιητή, τότε θα πρέπει να τον αντιμετωπίσουμε με τις κατάλληλες διαδικασίες οι οποίες φυσικά μπορούν να βελτιωθούν. Όταν έχουμε αδιάφορους γονείς, τότε θα πρέπει να παρέμβει η όποια πρόνοια του κράτους. Μάλιστα, στο νομοσχέδιο περιγράφονται και οι έξι λόγοι που κάποιος γονιός θα χάνει την επιμέλεια[2].
Όπως γράψαμε πριν, η υποχρεωτική συνεπιμέλεια ορίζει ότι αν δύο γονείς πάνε να χωρίσουν, θα πρέπει να έχουν υπόψη τους ότι η επιμέλεια θα είναι εξ’ ορισμού κοινή.
Τελευταία ακούστηκε πολύ η άποψη ότι η ικανοποίηση αυτού του αιτήματος ίσης μεταχείρισης των γονέων, έχει τις ρίζες του σε ένα κίνημα της ακροδεξιάς Αμερικής, το Father Rights Movement (FRA).
Από την άλλη, πολλοί ενδιαφερόμενοι δεν ξέρουν καν αυτό το κίνημα και θεωρούν ότι ένα τέτοιο αίτημα ξεπερνάει χρονικά και γεωγραφικά τέτοια κινήματα και υποστηρίζεται από κάθε αδικημένο γονέα.
Πάντως στην Ελλάδα, η πρόταση δεν είναι προϊόν κάποιου οργανωμένου κινήματος και σίγουρα δεν είναι πρωτοβουλία των πολιτικών, αλλά όπως εξηγείται στο κείμενο του νομοσχεδίου: “Το Συμβούλιο της Ευρώπης έλαβε υπόψη του τις νεότερες ανακαλύψεις της επιστήμης, τις καλές πρακτικές και τις νομοθετικές αλλαγές που έχουν λάβει χώρα στις χώρες μέλη του και με τη σύσταση 15 (2015) της επιτροπής υπουργών και το ψήφισμα 2079 (2015) της επιτροπής ισότητας της κοινοβουλευτικής συνέλευσης, ομόφωνα, διατύπωσε ρητά τις αρχές που διέπουν την προστασία των δικαιωμάτων του παιδιού και του ανθρώπου. Οι αρχές αυτές διέπουν και τις προτεινόμενες διατάξεις.”
Τελικά; Πώς θα έπρεπε να το δούμε;
Μία πιο ψύχραιμη βερσιόν της ελληνικής κοινωνίας θα το υποδεχόταν μεν, κριτικά δε. Μία πιο αντιδραστική, όχι με καλή έννοια, θα το τραβάει όσο μπορεί και εκεί αρχίζει να γίνεται τοξικό όσο δεν πάει.
Τα κατηγορητήρια βρίθουν από ισχυρισμούς:
“Οι άντρες”, θα λένε, “είναι οι κύριοι υπαίτιοι της ενδοοικογενειακής βίας. Είναι αδιάφοροι. Πάντα ήταν”.
“Οι μητέρες”, θα λένε οι άλλοι, “βγάζουν το άχτι τους απέναντι στους πατεράδες, γαντζώνονται στα παιδιά, ρεφάρουν για την υπόλοιπη ανισότητα”.
“Αυτό, είναι μία ακόμα νίκη της πατριαρχίας που αδικεί τις γυναίκες και τους στερεί το σωστό αυτό «δικαίωμα» που έχουν μέχρι σήμερα! Ας μιλήσει ο φεμινισμός! Ας μιλήσει η “γυναικεία αλληλεγγύη”!” θα πούνε άλλοι που τους ξεφεύγει ότι δεν είναι ακριβώς φεμινισμός η άποψη που ταυτίζει την πατριαρχία με τον άντρα και τον πατέρα.
Πολλές από τις κατηγορίες που ακούμε είναι σωστές. Αλλά πόσο σχέση έχουν με την πρόταση που κάνει το νομοσχέδιο, δηλαδή το να κρατάει το παιδί και τους δύο του γονείς;
Ποιο δικαίωμα χάνει ο γονιός όταν μοιράζεται την επιμέλεια με τον άλλο γονιό;
Για να το κάνουμε λίγο πιο δραματικό, να πούμε ότι μιλάμε για τρομακτικά νούμερα: ένας στους τρεις γάμους καταλήγει σε διαζύγιο.
Αξίζει να παραμείνει η κατάσταση όπως έχει και οι μισοί σχεδόν γονείς να χάνουν τη σχέση με τα παιδιά τους;
Πέρα από τα αντίστοιχα επιμέρους ερωτήματα, ένα βασικό ερώτημα είναι το αν η νέα πρόταση ωθήσει τους γονείς που αποφασίζουν να χωρίσουν, να υιοθετήσουν πιο θετική συμπεριφορά και να έρθουν σε μία καλύτερη συνεννόηση σε ό,τι αφορά τη μελλοντική επιμέλεια του παιδιού.
Κανείς δεν αρνείται ότι η δικαιοσύνη έχει πολλά ανοιχτά μέτωπα. Κανείς δεν αρνείται ότι το παιχνίδι δεν είναι δίκαιο.
Όμως το να ζητήσει κάποιος να διορθωθούν πρώτα όλες οι πληγές της πατριαρχίας και όλη η κοινωνική ανισότητα για να διορθώσουμε ύστερα τη συγκεκριμένη αδικία όπως τη ζει μεγάλος αριθμός γονιών, είναι ξεκάθαρα παγίδα που συντηρεί τον κύκλο ανισότητας.
Δεν γελιόμαστε. Η πατριαρχία είναι ακόμα εδώ, κρυμμένη σε κάθε πτυχή της πραγματικότητας. Οι εκπρόσωποί της θα κάνουν ότι δείχνουν κατανόηση αλλά δεν θα αφήσουν τα συμφέροντά τους. Ας είμαστε εκεί να τους ελέγξουμε και να πετύχουμε αλλαγές σε συστημικό επίπεδο.
Το νομοσχέδιο αυτό μπορεί να είναι στη σωστή κατεύθυνση. Μπορεί να αποδειχθεί ότι θέλει κι αυτή η πρόταση περαιτέρω ρύθμιση, άλλωστε, σε κάποιες από τις χώρες που προτείνεται ή εφαρμόζεται, υπάρχει αμφισβήτηση ή αντίδραση. Σίγουρα απαιτείται να συνδυαστεί με μεγαλύτερη υποστήριξη του γυναικείου κινήματος για ισότητα.
Αν όμως επιλέγουμε την πόλωση με βάση το φύλο, και υποστηρίζουμε τη συντήρηση μίας σεξιστικής πρακτικής που πάει να διορθωθεί, τότε μέσα μας γνωρίζουμε ότι είμαστε απλά στρατευμένοι σε έναν πόλεμο φύλων και όχι σε μία συλλογική προσπάθεια. Ας το παραδεχτούμε ή ας σκεφτούμε αν αξίζει να εμπιστευτούμε σε αυτό το σημείο την αλλαγή της κοινωνίας.
[1] Οι αποφάσεις που αναθέτουν άσκηση επιμέλειας στη μητέρα είναι το 92.31%. Στατιστική ανάλυση Νομολογίας Πρωτοδικείου Αθηνών: Γονική μέριμνα, επιμέλεια και Επικοινωνία παιδιών σε περίπτωση διαζυγίου. Η έρευνα λέει ότι στατιστικοί έλεγχοι έδειξαν ότι τα πορίσματά της δεν παρουσιάζουν συστηματικές αποκλίσεις από αυτές των άλλων ετών: https://www.gonis.gr/gonis/peiraia-event_295/Ereyna-stin-Ellada-gia-ta-pososta-Epimeleias-Paidion-sto-Diazygio-kai-Symperasmata-Ereynas_596?fbclid=IwAR2VAS5FMFM_Ea1clw8PYkaXHJLevV-rbDCfP0VUhtzbAnDJ2_T6H8kES84