Συνέβησαν πολλά, πάρα πολλά, στον στίβο του εγχώριου πολιτισμού, τη χρονιά που φεύγει. Μικρά και μεγάλα. Άξια κι ανάξια λόγου. Εγκαινιάστηκε, μετά Βαΐων και Κλάδων, το Μετρό της Θεσσαλονίκης, στα αποκολλημένα κι επανασυγκολλημένα σπαράγματα της «Βυζαντινής Πομπηίας», σύμφωνα με κορυφαίους ξένους Βυζαντινολόγους, η οποία καταστράφηκε -ενώ υπήρχε σχέδιο εξαρχής συνύπαρξης του Μετρό με τις αρχαιότητες, που, άγνωστο γιατί, απορρίφθηκε- «φώναζε» σχετικώς και σε συνέντευξη που είχε παραχωρήσει στην Popaganda ο σπουδαίος Γιάννης Μπουτάρης. Η χρονιά είχε και το κρούσμα λογοκρισίας. Το ντοκιμαντέρ της Ελίνας Ψύκου, «Αδέσποτα Κορμιά», δέχθηκε τα πυρά του Μητροπολίτη Φιλόθεου και του κόμματος Νίκη -το οποίο είχε ήδη δημιουργήσει σαματά για τον ομοφυλόφιλο Μεγαλέξανδρο του ΝETFLIX- λόγω της αφίσα του με την εσταυρωμένη γυμνόστηθη γυναικεία μορφή. Ο κατάλογος με όσα συζητήθηκαν, αλλά και οι βαριές απώλειες στον χώρο του πολιτισμού, είναι μακρύς. Όμως, τα γεγονότα που αφήνουν «στίγμα», κατά τη γνώμη μου, το 2024 είναι τρία. Το ένα θα πάρει, δυστυχώς, σκυτάλη και το 2025.
Αν υπάρχει ένα πρόσωπο και μαζί ένα γεγονός -αληθινό γεγονός- που αποτελούν σημείο αναφοράς για τον πολιτισμό στην Ελλάδα, το 2024, και θα μνημονεύονται αμφότερα ως τέτοια και στο μέλλον είναι ο διεθνής έλληνας θεατράνθρωπος, δάσκαλος και σκηνοθέτης Θεόδωρος Τερζόπουλος και η μεγάλης πνοής, τέλειας κατασκευής παράσταση-άθλος που φιλοτέχνησε πάνω στην Ορέστεια του Αισχύλου (παραγωγή του Εθνικού Θεάτρου).
Θυμάμαι ο ακτιβιστής πολεοδόμος μηχανικός αδελφός της μητέρας μου, είχε κάποια στιγμή αναφέρει -ήμασταν παιδιά- ότι αν θέλεις να βγάλεις στατιστικά ασφαλή συμπεράσματα ξεκίνα απλά την έρευνά σου με δέκα άτομα.
Δέκα άνθρωποι των τεχνών, δέκα απλοί θεατές, δέκα ρεπόρτερ του καλλιτεχνικού ρεπορτάζ, όλοι τους με μια φωνή -αυτό δεν έχει ξανασυμβεί- όταν τους ρώτησα ποιο θεωρούν πρόσωπο και γεγονός της χρονιάς απάντησαν: Τερζόπουλος και «Ορέστεια». Δεν μπορεί να είναι τυχαίο.
Δεν μίλησαν μόνο για την τέλεια δομή, που βασίζεται στη μέθοδο Τερζόπουλου, στην οποία πρέπει να θητεύσει φτύνοντας αίμα ο ερμηνευτής, αποκτώντας σχεδόν υπερφυσικές δυνάμεις – ήταν και η μόνη παράσταση στην Επίδαυρο που δεν είχαν οι ηθοποιοί τα ενοχλητικά κι ανοίκεια μικρόφωνα. Είναι και το ιδεολογικό βάρος-εκτόπισμα που έφερε η πρόταση. Σε εποχές ακραίας αποϊδεολογικοποίησης και αποστασιοποίησης από τα Κοινά, η «Ορέστεια» του Τερζόπουλου εμφανίστηκε ως αντίδοτο, είχε σαφές ουμανιστικό και αντικαπιταλιστικό μήνυμα. Αυτό οδήγησε στην αποθέωσή της στην Επίδαυρο. Σύμφωνα με συστηματικούς θεατές της, ποτέ δεν έχει ξαναζήσει το αρχαίο αργολικό θέατρο ανάλογη ανάταση και οι ηθοποιοί -συντελεστές τέτοια αποθέωση.
Τον σεμνό δάσκαλο-θεατράνθρωπο, που έχει δουλέψει χρόνια, αθόρυβα, τη μέθοδό του και στον οποίο υποκλίνεται η υφήλιος (στις μεγαλύτερες θεατρικές σχολές διδάσκεται η μέθοδός του), ξαφνικά δια της «Ορέστειας» τον ανακάλυψε μαζικά και η χώρα του -αν και στην αθηναϊκή βάση του, το θέατρο «Άττις», έχει δημιουργήσει το δικό του ταγμένο κοινό.
Αντικαταστάσεις, αποσύρσεις, παραιτήσεις. Το ελληνικό σινεμά είναι ένας χώρος -μικρή πίττα- στον οποίο υπάρχουν πάθη, διαρκείς αντεγκλήσεις, ομάδες, ομαδούλες. Κάθε τόσο ξεσπά μια φασαρία. Γνωστά όλα αυτά. Όμως, φιάσκο σαν αυτό που προκλήθηκε για την επιλογή της ταινίας που θα εκπροσωπήσει τη χώρα στα επερχόμενα Όσκαρ, η οποία με κάθε τρόπο έπρεπε να είναι η «Φόνισσα» της Εύας Νάθενα, δεν έχει ταίρι.
Το φιάσκο ξεκίνησε από την απόφαση του υπουργείου Πολιτισμού να αντικαταστήσει out of the blue την (ανεπίσημη) επιτροπή που θα την επέλεγε. Συνεχίστηκε με τη σταδιακή απόσυρση όλων των ταινιών που είχαν καταθέσει σχετική υποψηφιότητα, σε ένδειξη διαμαρτυρίας, αμφισβητώντας και το κύρος της διαδικασίας και τον ρόλο του ΥΠΠΟΑ. Από τις 26 υποψήφιες ταινίες, τελικά η «Φόνισσα» ήταν η μόνη που παρέμεινε υποψήφια. Το σκανδαλώδες και πρωτοφανές του πράγματος βγήκε κι εκτός ελληνικών συνόρων, όπου ευτυχώς το ελληνικό σινεμά έχει εκπροσώπους που μας βγάζουν ασπροπρόσωπους. «Η Ελλάδα επιλέγει τη “Φόνισσα” για την κούρσα των Όσκαρ με μία διαδικασία επιλογής που μαστίζεται από σκάνδαλα», σχολίασε το έγκυρο αμερικανικό περιοδικό για το σινεμά Variety.
Δύο γεγονότα αναβίωσαν τη συζήτηση για τα Γλυπτά, φέρνοντάς τα το 2024,κυριολεκτικά, στην κορφή της ατζέντας της πολιτιστικής πολιτικής της χώρας, επανατροφοδοτώντας το πάγιο ελληνικό αίτημα της επιστροφής τους. Με μηδέν αποτέλεσμα και ακραία όμως εργαλειοποίηση, που θα μπορούσε να βαπτιστεί «στάχτη στα μάτια». Μετά από δύο σοκ.
Πρώτο σοκ: Ο υποτίθεται «εγγυητής» παράνομος κάτοχος των Γλυπτών του Παρθενώνα, το Βρετανικό Μουσείο, συνταράσσεται από ένα πρωτοφανές σκάνδαλο: την κλοπή και πώληση περίπου 2.000 αντικειμένων από τις αποθήκες του. Αποδεικνύοντας ότι ένα από τα μεγαλύτερα μουσεία-«κιβωτοί» της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς είναι επικινδύνως κι εκ των έσω διάτρητο – ο κλέφτης ήταν εργαζόμενος του μουσείου.
Δεύτερο σοκ (με θετικό πρόσημο): Η επικεφαλής του τμήματος καταπολέμησης της παράνομης διακίνησης αρχαιοτήτων της Τουρκίας, Ζεϊνέπ Μποζ, στην 24η Σύνοδο της Διακυβερνητικής Επιτροπής της UNESCO για την Επιστροφή των Πολιτιστικών Αγαθών στις Χώρες Προέλευσης (πραγματοποιήθηκε, μεταξύ 29 και 30 Μαΐου) αιφνιδίασε την βρετανική πλευρά, καταρρίπτοντας την ύπαρξη φιρμανιού νόμιμης αγοράς των Γλυπτών από τον Έλγιν, επιχείρημα στο οποίο στηρίζει την παράνομη κατοχή τους το Βρετανικό Μουσείο. «Το Ηνωμένο Βασίλειο επικαλέστηκε όμως στη Σύνοδο την ύπαρξή του. Εκπροσωπώντας την Τουρκία έπρεπε να απαντήσω. Όφειλα να τους διορθώσω. Αν δεν το έκανα, ως μέλος μιας χώρας που διατηρεί τα αρχεία του Οθωμανικού Κράτους, θα ήταν σαν να αποδεχόμασταν τον αναληθή ισχυρισμό. Ουδέποτε στις σχετικές έρευνές μου συνάντησα οπουδήποτε το Φιρμάνι. Ούτε σε δημοσιεύσεις ερευνητών ή ακαδημαϊκών. Όχι μόνο από την Τουρκία. Διεθνώς!», μου έλεγε σε σχετικό ρεπορτάζ μου, για την εφημερίδα το ΒΗΜΑ, η ειδικός.
Δύο γεγονότα που, όπως φάνηκε, η ελληνική κυβέρνηση, με πρωταγωνιστή τον ίδιο τον πρωθυπουργό, εκμεταλλεύτηκε επιχειρώντας να βγάλει, δυστυχώς, με πολιτικάντικους όρους, από τη μύγα ξύγκι, εμφανίζοντας εαυτό ως ευρισκόμενο σε διαρκείς κοπιώδεις μυστικές συνεννοήσεις, με επικεφαλής τους τον ίδιο τον πρωθυπουργό και όχι την αρμόδια υπουργό Πολιτισμού. Αφήνοντας κάθε τόσο να εννοηθεί ότι η επιστροφή είναι προ των… πυλών. Ακόμη και στην συνάντηση του έλληνα πρωθυπουργού με τον βρετανό ομόλογό του υπήρχε διαρροή ότι θα συζητηθεί το ζήτημα – δεν συνέβη.
Όλη η επιχειρηματολογία ότι τα Γλυπτά… επαναπατρίζονται, βαφτίζοντας καιροσκοπικά η ελληνική πλευρά το ψάρι… κρέας -και ο Economist και άλλα βρετανικά μέσα μιλούσαν για «μεγάλη πρόοδο», αλλά με όρους που ισχυροποιούν και «κλειδώνουν» το βρετανικό «ιδιοκτησιακό» καθεστώς- πατάει σε μια πρόθεση του Βρετανικού Μουσείου, που ουδεμία σχέση έχει με την κανονική επιστροφή που διεκδικούμε. Το Βρετανικό Μουσείο φαίνεται πως έχει επεξεργαστεί το πλάνο της επιστροφής των Γλυπτών στην Ελλάδα, με τη μορφή δανείου. Το κενό τους μάλιστα στη ναυαρχίδα των “βρετανικών” μουσείων, στο Λονδίνο, θα πρέπει να αναπληρώσει η αποστολή αρχαιολογικών highlights από το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο – να είναι ο Δίας, ο Ποσειδώνας, η μάσκα του Αγαμέμνονα; Αν αποδεχτούμε όμως τα Γλυπτά του Παρθενώνα ως περιοδικό «δάνειο», αυτομάτως καταλύουμε το αίτημα του μόνιμου ολικού επαναπατρισμού κι αποδεχόμαστε την πλήρη«νομιμότητα» της κατοχής τους από το Βρετανικό Μουσείο. Θα είναι το απόλυτο ελληνικό βατερλό.