Όλα αυτά συνέβησαν πριν από πολλά χρόνια. Τέλη της δεκαετίας του ’30 ο Abel Meeropol, καθηγητής Φιλολογίας στο Dewitt Clinton High School του Bronx, μέλος του ACP (Αμερικανικού Κομμουνιστικού Κόμματος) με ποιητικές και πολιτικές ανησυχίες, βλέπει τις φριχτές φωτογραφίες από το λιντσάρισμα μαύρων κρεμασμένων στα δέντρα και μένει ξάγρυπνος αρκετές νύχτες.
Γράφει ένα ποίημα με τίτλο “Strange Fruit” και το δημοσιεύει με το ψευδώνυμο Lewis Allan στην αριστερή εφημερίδα New Masses.
Στο Νότο τα δέντρα βγάζουν έναν παράξενο καρπό
Αίμα στάζει απ’ τα φύλλα τους αίμα ποτίζει τη ρίζα
Μαύρα κορμιά που λικνίζονται στις νότιες αύρες
Είναι ο παράξενος καρπός που κρέμεται απ’ τις λεύκες.
Βουκολική σκηνή στις αρχοντικές πολιτείες του Νότου
Γουρλωμένα μάτια, στόμα στραβό από τον ύστατο σπασμό
Της μανόλιας το άρωμα γλυκό και δροσερό
Και ξαφνικά η φριχτή οσμή σάρκας που καίγεται.
Καρπός για να τσιμπάνε τα κοράκια
Να μουσκεύει η βροχή, να τον ξεραίνει του ανέμου η ριπή
Ο ήλιος να τον ψήνει, το δέντρο να τον ρίχνει στη γη
Για την παράξενη και πικρή συγκομιδή!
Αργότερα συνθέτει και τη μουσική και η γυναίκα του το τραγουδά σε μια συγκέντρωση του συνδικάτου των καθηγητών. Ο «παράξενος καρπός» κάνει αίσθηση στους κύκλους των αριστερών διανοούμενων της Νέας Υόρκης και ο Abel σκέφτεται να το πάει πιο πέρα. Sheridan Square αριθμός 1 στο Greenwich Village λειτουργούσε από το 1938 το πολύ ζωντανό Café Society του αριστερού επίσης Barney Josephson, το πρώτο night club της Νέας Υόρκης όπου το κοινό μπορούσε να απολαμβάνει ελεύθερα, χωρίς διαχωρισμούς στις θέσεις, τη μαύρη μουσική.
Στο αντίστοιχο Cotton Club του Χάρλεμ οι λευκοί είχαν τις καλές θέσεις και οι μαύροι πελάτες έπρεπε να κάθονται πίσω σε ένα ειδικά διαμορφωμένο χώρο. Ο Abel αποφάσισε να δώσει το τραγούδι του στον Josephson κι εκείνος ζήτησε από την Billie Holiday να το βάλει στο ρεπερτόριό της.
Το γεγονός ότι ο φοβερός John Hammond είχε την ανεπίσημη μουσική διεύθυνση του club και το ειρωνικό σύνθημα «Το Λάθος μέρος για τους Σωστούς ανθρώπους» (όπου σωστός αλλά και δεξιός = right) τραβούσε τον κόσμο σαν το μέλι στο Café Society, που σύντομα απόχτησε υποκατάστημα στις καλές γειτονιές, 58 δρόμοι μεταξύ Lexington και Park Avenue. Φιλοξενούσε την αφρόκρεμα της μαύρης μουσικής: Count Basie, Nat King Cole, John Coltrane, Miles Davis, Ella Fitzgerald, Billie Holiday, Charlie Parker, Paul Robeson, Art Tatum, Sister Rosetta Tharpe, Sarah Vaughan.
Ο Josephson θυμάται τον καθηγητή και τη γυναίκα του το βράδυ που του έφεραν το τραγούδι: «Δεν ήξερα να διαβάζω μουσική, αλλά οπωσδήποτε ήξερα να διαβάζω λέξεις και οι στίχοι που ήταν γραμμένοι σ’ εκείνο το χαρτί μού φέραν δάκρυα στα μάτια.»
Η ενορχήστρωση του Daniel Mendelsohn και ο απαράμιλλος τονισμός της Billie Holiday, οι φλόγες στα μαύρα μάτια της όμορφης γυναίκας, που ως τώρα έλεγε τραγούδια μόνο για τις πληγές του έρωτα, η κάθε λέξη που έπεφτε σαν χάντρα και σαν λιωμένο καυτό μέταλλο πάνω στους χαλαρούς θαμώνες του night club, στοιχειοθέτησαν αυτό που το περιοδικό Time χαρακτήρισε το 1999 «τραγούδι του αιώνα».
Ε ναι. Ο Josephson την έβαλε να το λέει στο τέλος του προγράμματος. «Ήθελα να βγαίνει ο κόσμος απ’ το μαγαζί και να θυμάται κάθε λέξη του τραγουδιού ή τουλάχιστον να το ‘χει στο μυαλό του και να το σκέφτεται.»
Τη χρονιά εκείνη τέσσερα περιστατικά εφαρμογής του νόμου του Lynch είχαν καταγραφεί επίσημα στις Νότιες Πολιτείες (3833 περιστατικά συνολικά από το 1889 ως το 1940) και 6 στους 10 λευκούς είχαν θετική γνώμη. Χύθηκε πολύ αίμα και περισσότερο μελάνι για να παίζουν ήσυχα στις μέρες μας η Σάσα και η Μαλία με τα σκυλάκια τους Μπο και Σάννυ στους κήπους του Λευκού Οίκου και το Harvard να περηφανεύεται για τους αποφοίτους του Μισέλ και Μπαράκ Ομπάμα.
Αλλά τι έγινε με το Café Society, πώς τα ‘βγαλε πέρα ο Josephson με τα τεράστια χρέη του; Και ο Abel Meeropol;
Δανείζομαι τα λόγια του δημοσιογράφου David Margolich που έγραψε το βιβλίο Strange Fruit: The Biography of a Song. «Υπάρχουν εκατομμύρια ψεγάδια για τον κομμουνισμό σήμερα. Αλλά ο Αμερικανικός Κομμουνισμός έχει να υπερηφανεύεται ότι πάλεψε για τα δικαιώματα του πολίτη πάρα πολύ νωρίς.»
Ο Abel Meeropol αποχώρησε από το κόμμα και από τη θέση του στο σχολείο το 1945. Το 1940 ανακρίθηκε από μια Επιτροπή Καταπολέμησης του Κομμουνισμού στα Δημόσια Σχολεία και ερωτήθηκε αν είχε πληρωθεί από το Αμερικανικό ΚΚ για να γράψει αυτό το τραγούδι. Και τελικά όταν το ζευγάρι Julius και Ethel Rosenberg καταδικάστηκαν σε θάνατο το 1953 ως κατάσκοποι της Σοβιετικής Ένωσης, ο Abel και η γυναίκα του υιοθέτησαν τα δυο τους παιδιά, 6 και 10 χρονών, την εποχή της μεγάλης έξαρσης του Μακαρθισμού.
Τα παιδιά αυτά πέρασαν καλά με τον ονειροπόλο Ρωσοεβραίο καθηγητή. Διηγείται ο μικρός Ρόμπερτ: «Είχαμε ένα μεγάλο δέντρο στον κήπο πίσω απ’ το σπίτι, ένα σφεντάμι, και κάθε χρόνο έβγαζε μπόλικες παραφυάδες. Εγώ είχα τη φροντίδα του κήπου και πήγα να τις κόψω. Ο Abel μου είπε: “Μα πώς είναι δυνατόν να σκοτώσουμε αυτά τα βλαστάρια;” “Και τι να τα κάνουμε, μπαμπά; Είναι πολλά.” Τα ξερίζωνε λοιπόν αυτός, τα έβαζε σε τενεκεδάκια από καφέ και τα αράδιαζε πλάι στο φράχτη. Μαζεύτηκαν εκατοντάδες απ’ αυτές τις παραφυάδες αλλά έτσι ήταν ο Abel, δεν ήθελε να τις σκοτώσει.»
Και ο Josephson; Το Café Society στη Sheridan Square δούλεψε καλά για μια δεκαετία, αλλά, όταν ο κομμουνιστής αδελφός του Leon Josephson αρνήθηκε να καταθέσει στην Επιτροπή Αντιαμερικανικών Δράσεων το 1947, άρχισε μια επίθεση λάσπης από διαπρεπείς αρθρογράφους στον Τύπο, οι πελάτες αραίωσαν και τα μαγαζιά έκλεισαν.
Η Columbia, με την οποία συνεργαζόταν η Billie Holiday, αρνήθηκε σιωπηρά να γυρίσει σε δίσκο το διάσημο τραγούδι και μόνο ένας εβραϊκός μικρός οίκος παραγωγής, η Commodore Records, το κυκλοφόρησε το 1939 με το “Fine and Mellow” στην πίσω πλευρά.
Η Billie τελείωνε κάθε βράδυ το πρόγραμμά της μ’ αυτό το τραγούδι. Τα φώτα έσβηναν εκτός από έναν προβολέα πάνω της, εκείνη είχε τα μάτια της κλειστά. Άρθρωνε αργά-αργά τις λέξεις σ’ ένα παρατεταμένο είδος κραυγής-λυγμού και χαμήλωνε το κεφάλι στο τέλος πριν πέσει σκοτάδι.
Όταν ξανάναβαν τα φώτα, η σκηνή ήταν άδεια. Στην αυτοβιογραφία της η ιδανική αυτή τραγουδίστρια που έλιωσε γρήγορα, όπως λιώνει το κερί, έγραψε: «Μ’ αυτό το τραγούδι μπορούσες να ξεχωρίσεις την ήρα από το στάρι, το καλό από το ανόητο κοινό.»
Και τώρα;
Ο ρατσισμός όπως το SARS, το MERS, το H1N1, αλλοιώνεται, εξελίσσεται, διαχέεται, δεν παύει να υπάρχει, αλλάζει πρόσωπο και έδρα στα πέρατα του πλανήτη. Είναι σαν κάτι που κουβαλάει ο άνθρωπος μέσα στη βιοποικιλότητα των ιών και των μικροβίων που κοιμούνται στις απόκρυφες κόχες του οργανισμού του. Οι ηθικές αρχές που τον καταπολεμούν έχουν κι αυτές μορφολογική και ιδεολογική κινητικότητα. Μπορείς σήμερα να είσαι κομμουνιστής και να μη θες να καταστρέψεις τα παραβλάσταρα της σφενταμιάς;
Μπορεί αριστερός να σημαίνει φως;