Πριν από λίγες ημέρες, ένα νεαρό κορίτσι, μόλις 13 ετών έχασε τη ζωή του εξαιτίας της οικονομικής αδυναμίας της μητέρας του να εξασφαλίσει θέρμανση μ’ έναν τρόπο πιο ασφαλή από την καταφυγή στο μαγκάλι, ένα σκεύος που παραπέμπει στις πιο «μουντές» εικόνες της Ελλάδας του περασμένου αιώνα. Προχθές, ο πρωθυπουργός, μιλώντας στο ετήσιο συνέδριο του Ελληνοαμερικανικού Εμπορικού Επιμελητηρίου, υποστήριξε «δίνουμε μάχη για τους πλειστηριασμούς και για την προστασία των ανέργων και φτωχών», εννοώντας, από μία διαφορετική οπτική από εκείνη που μάλλον θα υιοθετούσε ο ίδιος, ότι τα ελάχιστα, δηλαδή το δικαίωμα στη στέγη, όπως και μια κάποια πρόσθετη μέριμνα για τους πιο αδύναμους, που πλέον είναι όλο και περισσότεροι ανάμεσά μας, αποτελούν διαπραγματεύσιμες συνθήκες κι όχι δεδομένες καταστάσεις σε μια χώρα που συμμετέχει στην πιο προηγμένη ένωση κρατών στον κόσμο.
Κάποια 4η Δεκεμβρίου, πριν από πολλά χρόνια, τόσα που αθροιζόμενα γίνονται αιώνες, πέθανε ένας πολύ σημαντικός πολιτικός φιλόσοφος, μεταξύ άλλων ιδιοτήτων που διέθετε. Ο Thomas Hobbes, κορυφαίος της πολιτικής σκέψης και πρωτοπόρος στην «επιστημονικοποίηση» της προσέγγισης των πολιτικών πραγμάτων, ανάμεσα στις ποικίλες ενασχολήσεις του καταπιάστηκε και με την εξέταση του τρόπου με τον οποίο οι άνθρωποι οργανώνουν τις κοινωνίες τους. Χαρακτηριστικό είναι το έργο του «Leviathan», με το οποίο αναπτύσσει το στοχασμό του γύρω από την πολιτική κοινότητα, το κράτος, την εξουσία κ.ο.κ., αξιοποιώντας το πλαίσιο που είναι γνωστό ως «θεωρία του κοινωνικού συμβολαίου».
Με λίγα λόγια κι αρκετά χοντροκομμένα, ο Hobbes υποστηρίζει ότι στη φυσική κατάσταση των ανθρώπων εκείνο το οποίο κυριαρχεί είναι η τάση για «πόλεμο των πάντων κατά των πάντων», μ’ αποτέλεσμα, τα άτομα, υπό το φόβο του θανάτου, την επιδίωξη της διαβίωσης σε συνθήκες υλικά ανεκτές, καθώς και την αποζήτηση της ασφάλειας να συνάπτουν εθελούσια ένα «συμβόλαιο», μέσω του οποίου λίγο πολύ παραχωρούν την πρωταρχική ελευθερία και ισότητά τους με σκοπό να δρέψουν τα αγαθά του κοινού βίου υπό τη σκέπη μιας πολιτικής εξουσίας που δικαιούται να είναι αυταρχική ώστε να συντηρήσει την «κανονικότητα».
Παρά τις πολλές αντιδράσεις που μπορεί να εγείρει η πολιτική φιλοσοφία του, αλλά και η ανθρωπολογική ματιά του, αν κρατήσουμε τις κατά Hobbes ιδρυτικές αιτίες του «κοινωνικού συμβολαίου», ακόμη κι αν δεν δεχόμαστε τη «συμβολαιακή αφήγηση», εύκολα παρατηρούμε ότι όσα εκτέθηκαν στην πρώτη παράγραφο, ως αξιοπρόσεκτα θέματα τη τρέχουσας κοινωνικής και πολιτική επικαιρότητας, αντανακλούν την κατάργηση των όρων σύναψης αυτής της δεσμευτικής συμφωνίας. Στο σύμπαν των εγωιστικών κι ωφελιμιστικών ατόμων της Χομπεσιανής λογικής, όπου η ιδιωτική ζωή, ελλείψει ουσιαστικά του δικαιώματος στη δημόσια, συνιστά το υπέρτατο προς προστασία αγαθό, δύσκολα θα εξασφάλιζε δικαιολογητική βάση η παραχώρηση των αφετηριακών πλεονεκτημάτων του μοναχικού βίου σε μία κοινότητα που αδυνατεί να διαμορφώσει τις ελάχιστες υλικές συνθήκες άνετης και ασφαλούς διαβίωσης.
Στον κόσμο του Hobbes, οι ελευθερίες δεν έχουν θέση, παρά μόνο εκείνες που ο κυρίαρχος αποδίδει στους υπηκόους του κι αφορούν όλες στη διευθέτηση του προσωπικού/οικογενειακού βίου. Το ενδιαφέρον του στρέφεται στη διασφάλιση της κατάστασης εκείνης που θ’ αποτρέπει την εκδήλωση των ατομικών παθών που συναντώνται στη φυσική κατάσταση και τείνουν στο να δημιουργούν περιβάλλον ακατάσχετων και ακατάστατων ατομικών πρακτικών που καταλήγουν στην αλληλοεξόντωση. Όταν όμως αυτή η ιδρυτική δέσμευση μονομερώς αμφισβητείται στην πράξη, τι συμβαίνει;
Σήμερα, ζούμε σε συνθήκες που μοιάζουν όλο και πιο πολύ να χαρακτηρίζονται από την αυταρχικά εξουσιαστική λογική που διακρίνει το «Leviathan», δίχως όμως να υπάρχει έστω η ανταποδοτική προσφορά στο επίπεδο της ιδιωτικής ζωής. Το αφήγημα του Hobbes, μέσα στην πρωτοτυπία του, φάνταζε δυστοπικό στην προσπάθεια διατήρηση της κοινωνικής συνοχής. Στις μέρες μας, η δεδομένη διάρρηξη της συνοχής, προμηνύει ανακατατάξεις, τις οποίες ήδη βιώνουμε. Αν αυτές θα καταλήξουν οδυνηρά ή θα βηματίσουμε προσεγγίζοντας την ευτοπία, είναι ίσως το επίδικο των καιρών μας. Από εκεί και πέρα, μάλλον δεν μπορεί να μας βοηθήσει ο Hobbes. Μας προσφέρει όμως αρκετή τροφή για σκέψη… και δράση.