Λέσβος, ανατολικό Αιγαίο, αρχές Σεπτέμβρη. Σε παραλιακό ξενοδοχείο του νησιού, μερικοί τουρίστες απολαμβάνουν τις τελευταίες ζέστες της χρονιάς στην πισίνα τύπου infinity που λεία σαν λάδι μοιάζει να εκτείνεται ως το τέλος του ορίζοντα. Ειρωνικά, εκεί στο βάθος, στο ίδιο σημείο του ορίζοντα, μέσα σε έναν ελαιώνα, βρίσκεται ο διαβόητος καταυλισμός της Μόριας όπου μια άλλη, πολύ διαφορετική infinity (αιωνιότητα) αναμένει τους χιλιάδες αιτούντων άσυλο που καταφτάνουν στις ακτές του νησιού κι εγκλωβίζονται για μήνες, έως και πάνω από χρόνο, πριν μεταφερθούν σε αντίστοιχα ενδιαιτήματα μ’ αυτό της Μόριας στο εσωτερικό της χώρας, απ’ όπου θα ελπίσουν μια μέρα να συνεχίσουν το ταξίδι σε κάποια χώρα της Ευρώπης.
Σήμερα, πάνω από 60 χιλιάδες αιτούντες άσυλο βρίσκονται στην Ελλάδα, πολλοί εκ των οποίων διαβιούν σε συνθήκες που μόλις και μετά βίας μπορούν να χαρακτηρισθούν βιώσιμες. Πολλές δεκάδες, μεταξύ των οποίων έγκυοι, παιδιά δεν καταφέρνουν καν να φτάσουν στις ακτές μας, ναυαγούν και μπαίνουν στη λίστα των «παράπλευρων απωλειών» της συνοριακής πολιτικής της Ευρώπης. Για τους «τυχερούς», που φτάνουν, η κατάσταση ακόμη και με νηφάλιους όρους, μπορεί να χαρακτηριστεί εφιαλτική.
H κατάσταση είναι πιο ζοφερή από ποτέ γιατί το αδιέξοδο της Δήλωσης Τουρκίας – ΕΕ και οι ανεφάρμοστες -και χωρίς στρατηγική- απόπειρες ένταξης, ήρθαν να προσθέσουν ένα νέο στοιχείο, πολύ δύσκολα διαχειρίσιμο από οποιαδήποτε Αρχή: την απελπισία, την αβεβαιότητα και τη διάψευση κάθε προσδοκίας.
Οικογένειες με νεογέννητα βρίσκονται να διαχειμάζουν σε αντίσκηνα σε θερμοκρασίες υπό το μηδέν για μήνες, σε απομακρυσμένους καταυλισμούς με μηδενικές ευκαιρίες ένταξης. Παιδιά σχολικής ηλικίας μένουν μακριά από τη σχολική τάξη, χωρίς μέσο μεταφοράς στα σχολεία ή εκφοβισμένα από τοπικές κοινωνίες που δυσκολεύονται να δουν το αμοιβαίο όφελος στη διάδραση με το «ξένο». Παιδιά που ξεκινούν μόνα από τη χώρα τους, βρίσκονται στοιβαγμένα για μήνες σε κάποιο αστυνομικό τμήμα ή άστεγα, ρισκάροντας να πέσουν θύματα εκμετάλλευσης, διακίνησης ή ανθρώπινης εμπορίας. Παιδιά, ασυνόδευτα ή με οικογένεια, για τα οποία διεθνείς συνθήκες προέβλεψαν δικαιώματα κι έθεσαν οδηγίες, περιέρχονται σε κατάσταση αθλιότητας, χωρίς πρόσβαση σε υπηρεσίες, χωρίς θεραπεία στα τραύματά τους –ψυχικά ή σωματικά- γιατί πολλά λανθάνουν επαρκούς διάγνωσης, ακόμη και διακρίβωσης της ηλικίας τους. Κάποια θα καταφύγουν στη βία και θα κινδυνεύσουν ή θα χάσουν τη ζωή τους προσπαθώντας να εξασφαλίσουν ελάχιστο ζωτικό χώρο στα επίσης συνωστισμένα safe-zones. Άνθρωποι θα στερηθούν κατ’ εξακολούθηση βασικά αγαθά όπως η τροφή, καθώς αυτή που προσφέρεται σε αρκετές δομές δεν επαρκεί, παρά τα τεράστια ποσά που διατέθηκαν για τη σίτισή τους. Ηλικιωμένοι, χρόνιοι ασθενείς, ανάπηροι, θα περιμένουν για ώρες σε ουρές για να χρησιμοποιήσουν το ντους, σε δομές που ξεπερνούν ανά 200% τη χωρητικότητά τους. Μόνες γυναίκες (ή με παιδιά) θα αναγκαστούν να μοιραστούν το χώρο τους με άγνωστους σε αυτές άνδρες ή να χρησιμοποιούν πάνες για να μη ρισκάρουν να πάνε μόνες τους στην τουαλέτα. Κι ενώ σήμερα οι ροές δεν διαφέρουν παρά ελάχιστα από κάποιες άλλες χρονιές, η κατάσταση είναι πιο ζοφερή από ποτέ γιατί το αδιέξοδο της Δήλωσης Τουρκίας – ΕΕ και οι ανεφάρμοστες -και χωρίς στρατηγική- απόπειρες ένταξης, ήρθαν να προσθέσουν ένα νέο στοιχείο, πολύ δύσκολα διαχειρίσιμο από οποιαδήποτε Αρχή: την απελπισία, την αβεβαιότητα και τη διάψευση κάθε προσδοκίας.
Είναι βέβαιο ότι με την έναρξη μιας νέας σταδιοδρομίας στην πολιτική ζωή μιας χώρας ή της Ευρωπαϊκής Ένωσης, είναι δυνατό να διαφανεί διαφορετική δυναμική εξεύρεσης λύσεων, υπό τον όρο ότι οι Αρχές αντιλαμβάνονται έγκαιρα τις μεγάλες ευκαιρίες αξιοποίησης ανθρώπινου δυναμικού που περνούν τα σύνορα και για τις οποίες έχουν αναφερθεί εκτενώς μελέτες και έρευνες. Υπό τον όρο ότι επενδύουν στο κεφάλαιο της αλληλεγγύης που ειδικά στη χώρα μας παρουσιάζεται ιδιαίτερα υψηλό. Το προσφυγικό ζήτημα απαιτεί μια θαρραλέα αλλαγή στην προσέγγιση και στη ρητορική γύρω από αυτό, αλλαγή που δεν θα καταστεί δυνατή όσο δαιμονοποιούνται ο οργανώσεις προστασίας, ποινικοποιείται η αλληλεγγύη και καλλιεργείται συστηματικά κλίμα ξενοφοβίας. Ενέργεια και πόροι θα πρέπει να επενδυθούν σε μια βιώσιμη, μακροπρόθεσμη στρατηγική με τη συνεννόηση πολλών φορέων, με μόνο προσανατολισμό την παροχή σταθερών λύσεων. Οποιαδήποτε χώρα μόνο όφελος μπορεί να έχει από μια σωστή διαχείριση των χρηματοδοτήσεων, προβάλλοντας αντίσταση στην αξιοποίηση πόρων έκτακτων αναγκών και βραχυπρόθεσμων «πιλοτικών» προγραμμάτων. Η Ελλάδα δεν μπορεί παρά να απαιτήσει από τα κράτη- μέλη της ΕΕ να εφαρμόσουν ταχύτερες και πιο ευέλικτες διαδικασίες οικογενειακής επανένωσης και μετεγκατάστασης σε συμφωνία με τις σχετικές Ευρωπαϊκές Οδηγίες και τον Κανονισμό του Δουβλίνου, έχοντας τα βέλτιστα συμφέροντα των παιδιών ως κατευθυντήρια αρχή σε όλη τη διάρκεια της διαδικασίας.
H Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες ανακοίνωσε μέσα στο καλοκαίρι ότι ο αριθμός των ανθρώπων που διαφεύγουν από περιβάλλοντα βίας είναι ο μεγαλύτερος από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Σε έναν κόσμο όπου ο αριθμός των εκτοπισμένων ανθρώπων διαρκώς αυξάνει από τις ένοπλες συγκρούσεις και την κλιματική αλλαγή, οι ευπορότερες χώρες θα έχουν μόνο δύο επιλογές: Είτε την αποδοχή και την εξασφάλιση ασφαλών μεταναστευτικών οδών, είτε τη μαζική εξαθλίωση και τον θάνατο ανθρώπων μέσα από βάναυσες πολιτικές αποτροπής. Προκειμένου να αποφύγουμε το δεύτερο, τόσο η ρητορική όσο και οι πρακτικές μίσους μέσα από την αποτροπή των μεταναστών θα πρέπει ξεκάθαρα και απροκάλυπτα να απορριφθούν.
* Η Μελίνα Σπαθάρη είναι δημοσιογράφος, υπεύθυνη συνηγορίας στην οργάνωση παιδικής προστασίας Terre des hommes Hellas.