Εάν υπήρχε βραβείο για την πιο κακόγουστη πλατφόρμα κοινωνικής δικτύωσης, αυτό σίγουρα θα πήγαινε στο TikTok. Την τελευταία τετραετία το κοινό του Instagram έχει αρχίσει να στρέφεται όλο και περισσότερο σε ένα μέσο που προωθεί όσο κανένα άλλο το εύπεπτο περιεχόμενο, την αποσπασματικότητα και την DIY διασημότητα.
Αποφασίζοντας πριν από δύο περίπου μήνες να κάνω ένα «κοινωνικό πείραμα» και να δημιουργήσω λογαριασμό στο TikTok, είδα σε ένα scrolling μισής ώρας όλα όσα προσπαθούσα να αποφύγω τόσα χρόνια. Στις είκοσι αναρτήσεις που εμφανίστηκαν, ίσως να υπήρχαν μία ή δύο που είχαν κάτι να πουν. Πρέπει να ήταν το βίντεο μιας μπάντας από ένα πρόσφατο live της και κάποια tips ενός ψυχολόγου. Κατά τ’ άλλα, είδα άγνωστα πρόσωπα να εμφανίζονται το ένα μετά το άλλο κάνοντας lip syncing και acting, σε καρέ χωρίς αισθητική και χωρίς καμία διάθεση να προσφέρουν κάτι πραγματικά ευχάριστο και ψυχαγωγικό. «Τραγούδια» του Τρανού (αν δεν τον ξέρεις ρίξε μια ματιά εδώ, αλλά όχι για παραπάνω από δέκα δευτερόλεπτα), χαζές χορογραφίες, πολύ τραπ και σκυλάδικο, πέρασαν από μπροστά μου το βράδυ που αποφάσισα να ξεναγηθώ σ’ αυτόν το νέο για μένα κόσμο.
Το πιο τρομακτικό όμως απ’ όλα, ήταν οι μητέρες – από την Ελλάδα και το εξωτερικό – που εξέθεταν τα μικρά παιδιά τους στον φακό. Άλλες έντυναν τα μικρά κοριτσάκια τους με ρούχα «πίστας» και έντονο μακιγιάζ, άλλες τα έβαζαν να χαιρετούν τους χιλιάδες followers και να τραγουδούν κομμάτια γεμάτα σεξιστικό περιεχόμενο. Είδα ένα κοριτσάκι να τραγουδάει στίχους του Τρανού και να λέει με χαρά «Το ξέρω πως δεν μ’ αγαπάς, παραμύθια μην πουλάς, δεν με νοιάζει πώς περνάς κι αν με άλλον τριγυρνάς».
Πρόκειται πραγματικά για ένα επικίνδυνο φαινόμενο, που έφτασε και στην Ελλάδα από τους celebrities και τους influencers της Αμερικής, με πρωτεργάτριες τις Kardashians και τις Jenners. Προσωπικά μεγάλωσα την εποχή που τα κινητά είχαν ακόμη κεραίες και τα χρησιμοποιούσαμε μόνο για να πάρουμε μερικά τηλέφωνα. Παρ’ όλα αυτά, τα τελευταία 15 χρόνια ζω και αναπνέω μέσα στις πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης, και αναρωτιέμαι τι διαστάσεις μπορεί να πάρει αυτή η ενασχόληση για τις επόμενες γενιές και ειδικά για την τελευταία «φουρνιά» παιδιών, που προτού ακόμη φτάσουν από το μαιευτήριο στο σπίτι και αντικρίσουν τον έξω κόσμο, αρχίζουν να εκτίθενται εν αγνοία τους στον ψηφιακό. Τα αναπτυξιακά βήματα ενός παιδιού, καταλήγουν να γίνονται το εργαλείο για να αποκτήσουν οι μαμάδες influencers περισσότερα likes, followers, views – ενίοτε και χρήματα. Κάθε διάσταση της ιδιωτικότητάς τους έχει χαθεί. Όταν μεγαλώσουν, θα διαπιστώσουν ότι η ζωή τους είναι δημόσια.
Τα παιδιά δεν είναι λούτρινα παιχνίδια, δεν είναι κάποιου είδους prop, ούτε μέσο αυτοπροβολής. Είναι ανθρώπινα πλάσματα των οποίων η ανάπτυξη κρίνεται σε καθοριστικό βαθμό από εσάς. Ένα παιδί που έχει μάθει να εκτίθεται όλη μέρα σε μια κάμερα, το πιθανότερο είναι πως αυτό θα συνεχίσει να κάνει καθώς θα μεγαλώνει και θα διαμορφώνει την ταυτότητά του. Και αυτό θα συνεχίσει να κάνει και στην ενήλικη ζωή του. Δεν έχουμε ανάγκη από περισσότερες και περισσότερους influencers, αλλά από ανθρώπους με κριτική σκέψη που θα μπορούν να διακρίνουν τι είναι αφελές και επιβλαβές, και τι όχι.
Ας μην το πάμε στα άκρα. Φυσικά και οι στιγμές με τα παιδιά μας είναι κομμάτι του εαυτού μας και είναι εντάξει να θέλουμε να μοιραστούμε κάποιες από αυτές, όμως ας το κάνουμε με τον πιο διακριτικό και λιγότερο τραυματικό τρόπο. Ακόμη και αν τα παιδιά φαίνεται πως διασκεδάζουν όταν χορεύουν, τραγουδούν και δοκιμάζουν ρούχα με τις μητέρες τους μπροστά στην κάμερα, δεν έχουν αναπτύξει τα απαραίτητα εργαλεία που θα τα βοηθήσουν να διακρίνουν τι πραγματικά τα εκφράζει και τι όχι, αφού τα πρώτα χρόνια της ζωής τους οι πράξεις τους βασίζονται στη μίμηση και όχι στη συνειδητή επιλογή.
Και φτάνουμε στην πιο επικίνδυνη διάσταση της έκθεσης των παιδιών. Αμέτρητοι παιδόφιλοι, ακόμη και παιδεραστές, που κρύβονται καλά πίσω από «ψεύτικα» προφίλ, μπορούν να ικανοποιήσουν τις ορέξεις τους βλέποντας τα βίντεο και τις φωτογραφίες των μικρών παιδιών, ακόμη και να μοιραστούν το υλικό με κυκλώματα παιδεραστίας. Στην Αμερική, όλο και περισσότερες μητέρες που συνήθιζαν να δημοσιοποιούν βίντεο και φωτογραφίες με τα παιδιά τους, έχουν δημιουργήσει πλέον ένα κίνημα ενάντια σε αυτή την τάση, επιλέγοντας να κάνουν ιδιωτικούς τους λογαριασμούς τους στα social media και να περιορίσουν τα posts με τα παιδιά τους για να τα προστατεύσουν. Μάλιστα, δεν είναι λίγες οι μαμάδες που προσπαθούν να αφουγκραστούν περισσότερο τα θέλω των παιδιών τους και να διακρίνουν την πιθανή δυσφορία που αισθάνονται εξαιτίας της έκθεσης.
Αφορμή για να αφυπνιστεί και να συνταχθεί το νέο κύμα των “momfluencers”, όπως αποκαλούνται, στάθηκε το βίντεο με «το πιο δημοφιλές τρίχρονο κορίτσι» του TikTok, το οποίο σημείωσε περισσότερες από 674.000 προβολές και αποθηκεύτηκε από χιλιάδες άντρες και fake λογαριασμούς. Η μητέρα της τρίχρονης Wren ήρθε αντιμέτωπη με την κατακραυγή του κόσμου, αφού δημοσίευσε φωτογραφίες και βίντεο του παιδιού της στο μπάνιο, στα οποία κρατούσε ένα ταμπόν. Οι χρήστες τους TikTok ξεσηκώθηκαν, ανησυχώντας για το πού θα μπορούσε να καταλήξει το βίντεο, ενώ κατηγόρησαν τη νεαρή μαμά ότι επέτρεψε σε παιδόφιλους και παιδεραστές να στοχοποιήσουν το παιδί της. Η μητέρα τελικά κατέβασε το βίντεο, ωστόσο αυτό πρόλαβε να αφήσει το αποτύπωμά του.
Η Jacquelyn, όπως είναι το όνομα της μητέρας της Wren, δημοσιεύει φωτογραφίες και βίντεο της κόρης της στα social media από τότε που γεννήθηκε και σήμερα έχει περισσότερους από 17 εκατομμύρια ακόλουθους και περισσότερα από 560 εκατομμύρια likes. Το account της περιλαμβάνει εκατοντάδες -φαινομενικά- αθώα βίντεο του γλυκού ξανθού κοριτσιού, στα οποία απεικονίζεται να παίζει και να απολαμβάνει τις ηλιόλουστες μέρες με τη μητέρα και τη γιαγιά του, ενώ τα περισσότερα από αυτά συνοδεύονται από κάποιο sponsored content. Η μητέρα της Wren, δηλαδή, βγάζει χρήματα από την προβολή του παιδιού της.
Σε ορισμένα από τα βίντεο στα οποία πρωταγωνιστεί το παιδί, κενά προφίλ με ψευδώνυμα έκαναν σχόλια όπως, «Δείχνει τόσο ώριμη για την ηλικία της» και «Είναι γλυκιά σαν καραμέλα», πυροδοτώντας τις υποψίες των followers της Jacquelyn για την προσέλκυση παιδόφιλων στο προφίλ της. Φυσικά, η περίπτωση της Wren δεν είναι η μοναδική. Πρόσφατα, μια μητέρα δημοσίευσε ένα βίντεο στο οποίο παρουσιάζεται η τετράχρονη κόρη της με ένα κροπ τοπ. Το βίντεο είχε αποθηκευτεί περισσότερες από 45.000 φορές, κυρίως από άντρες και ανώνυμα προφίλ, ενώ ένα άλλο βίντεο στο οποίο το μικρό κορίτσι τρώει ένα χοτ-ντογκ, είχε αποθηκευτεί περίπου 130.000 φορές.
Η έκθεση των παιδιών στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης δεν είναι ένα ακόμη trend που πρέπει να κανονικοποιηθεί. Καθώς μπαίνουν στην εφηβεία, αρκετά παιδιά που έχουν συνηθίσει στην υπέρμετρη έκθεση από τη γέννησή τους, δυσκολεύονται να εξασφαλίσουν την ιδιωτικότητά τους. Σε άλλες περιπτώσεις, αυτόνομα πλέον να χειριστούν τα social media και ήδη απόλυτα εξοικειωμένα με το περιεχόμενο του TikTok, μπορεί να επιχειρήσουν ακόμη και να πειραματιστούν με ριψοκίνδυνα “TikTok Challenges”, αγνοώντας τους κινδύνους της «αγαπημένης πλατφόρμας της μαμάς». Οι έρευνες που αφορούν στις επιπτώσεις της μη συναινετικής έκθεσης των παιδιών στην οθόνη δεν παρέχουν ακόμη ολοκληρωμένη εικόνα, αφού πρόκειται για ένα αρκετά σύγχρονο φαινόμενο. Ωστόσο, αυτό δεν σημαίνει πως δεν οφείλουμε να διακρίνουμε από μόνες μας τις πιθανές επιπτώσεις των πράξεών μας, ειδικά όταν μιλάμε για ανήλικα παιδιά.