Χιλιοτραγουδισμένο το ίον το εύοσμον (Viola Odorata) από τον Γκαίτε ως τον Προυστ! Το άνθος που κατεξοχήν συνδέεται με την αθωότητα και την άδολη αγάπη. Καθισμένη στο πιάνο η Βίργκω του Λεμονοδάσους του Κοσμά Πολίτη τραγουδούσε για αυτό το γυρτό κρυμμένο κεφαλάκι,* για αυτό το μικρό καλό μενεξεδάκι!
Ένα πολυετές φυτό που δεν αρέσκεται στο φως αλλά στην υγρασία. Στην Ελλάδα, ανάλογα με την περιοχή, του δίνουμε πολλά ονόματα (γιούλια, βιόλες), ενώ όλοι μιλάμε γι’ αυτό το ποώδες φυτό με τα καταπράσινα φύλλα σε σχήμα καρδιάς και τα μωβ μοσχομυρισμένα λουλούδια που εμφανίζονται από τις αρχές του Φεβρουαρίου έως και τον Απρίλιο.
Υπάρχουν περισσότερα από πεντακόσια είδη μενεξέδων που συναντιούνται κυρίως στο βόρειο ημισφαίριο με λουλούδια σε πολλούς τόνους του μωβ και του μπλε αλλά και του λευκού και του κίτρινου.
Για το άρωμα του μενεξέ, τον τρόπο εξαγωγής του πολύτιμου αυτού αποστάγματος από τον Tiemann & Krüger το 1893, τις μυθικές ποικιλίες της Violette της Πάρμας ή της Βικτωρίας, τη λατρεία του Ναπολέοντα Βοναπάρτη για τους μενεξέδες και τις μηχανορραφίες των βασιλικών αυλών γύρω από τα μυστικά της παραγωγής τους δε θα σας μιλήσω σήμερα. Ούτε και για τα μπουκετάκια με τους μενεξέδες που φορούσαν οι κυρίες αντί για καρφίτσα στα ταγέρ τους μέχρι και τις αρχές του 1960 θα σας μιλήσω.
Γιατί αν είναι να θυμάσαι τον καλό σου για ένα μπουκέτο μενεξέδες που σου έχει χαρίσει και το έχεις φυλάξει μυστικά στην κάμαρά σου, κάλλιο να σου λείπει. Τα λουλούδια τα απολαμβάνουμε φρέσκα, όπως και την αγάπη που αξίζει στον ανθό της. Είναι και το φενγκ σούι, αυτό πάλι πού το βάζεις; Γι’ αυτό σας λέω τα μαραμένα λουλουδάκια σας στο τζάκι ή στην κομπόστ, εκεί που ανήκουν.
Εξάλλου η μόδα του μενεξέ έχει ξεπεραστεί. Ο μενεξές πέρασε με μεγάλη ευκολία από τα ανθοπωλεία στα πανάκριβα ζαχαροπλαστεία της Ευρώπης και της Αμερικής.
Με 18 ευρώ μπορείτε να αγοράσετε στου Demel στη Βιέννη 80 γραμμάρια χειροποίητους καραμελωμένους μενεξέδες που το άρωμά τους θα σας γεμίσει ευεξία. Και αν δε θέλετε να σας πονέσει το δοντάκι, μπορείτε να αγοράσετε στο Aix en Provence στην Place Richelme ένα βαζάκι με ζελέ από μενεξέδες για το πρωινό σας.
Στις Βρυξέλλες, πάλι, ο Neuhaus γεμίζει τις σοκολάτες του με κρέμα μενεξέ. Τις γεύεσαι και λες να, έτσι περνάει η αγάπη στο στομάχι. Εμείς, πάλι, οι φουκαράδες μπορούμε να αγοράσουμε ακόμη από το περίπτερο μια ελληνική σοκολάτα ΙΟΝ, ναι ΙΟΝ, από το ίον το εύοσμον… Θα την αγοράζατε άραγε αν είχε πάνω της ζωγραφισμένα δυο μενεξεδάκια; Μάλλον όχι, θα σας έμοιαζαν ντεμοντέ, κάτι σαν τις παστίλιες για το βήχα της γιαγιάς.
Καλλιεργώ μενεξέδες όχι μόνο για την ομορφιά και την ευωδία τους αλλά κυρίως για τις σαλάτες μου. Έχουν μεγάλες ποσότητες βιταμίνη Α και C και αντιοξειδωτικές ιδιότητες γνωστές από τα αρχαία χρόνια. Δίνουν λίγο χρώμα στο βαρετό πράσινο του μαρουλιού και δένουν όμορφα με τις λόλες.
Ταιριάζουν επίσης πολύ με τις φρουτοσαλάτες ενώ στολίζουν εντυπωσιακά τις τούρτες των γενεθλίων τόσων και τόσων Ιχθύων, άντε και Κριαριών. Στην παλιά Κηφισιά όλοι οι γνωστοί κηπουροί καλλιεργούσαν μενεξέδες σε μεγάλες εκτάσεις και ουσιαστικά η ενασχόλησή τους αυτή αποτελούσε και το μοναδικό τους έσοδο την περίοδο μεταξύ Φεβρουαρίου και Απριλίου. Αυτά όλα βέβαια πριν αλωθεί η χώρα μας από την ολλανδική λουλουδολαίλαπα.
Τους μενεξέδες τους μάζευαν το πρωί, τους τύλιγαν με τα ίδια τους τα φύλλα σε μικρά μπουκετάκια και τους διοχέτευαν με καλάθια, τις περισσότερες φορές με τα πόδια, στην ανθαγορά της Αγίας Ειρήνης στο Μοναστηράκι. Στην παλιά Αθήνα στα κέντρα διασκέδασης, κυρίως στις Απόκριες, μαζί με το χαρτοπόλεμο γινόταν και λουλουδοπόλεμος, ο πόλεμος του μενεξέ!
Ο Θεόδωρος Κόντος, ένας από τους τελευταίους καλλιεργητές μενεξέδων στην Κηφισιά, πέθανε φέτος στις 8 Φεβρουάριου σε ηλικία 87 ετών. Δεν πρόλαβε την ανθοφορία τους. Είχε όμως προλάβει να μου αποκαλύψει ένα μυστικό τους. Αν θέλουμε πολλά και γεμάτα χυμούς άνθη, καθώς και παρατεταμένη ανθοφορία, θα πρέπει συστηματικά να αφαιρούμε τα φύλλα τους.
Καλή σας όρεξη!
Πέντε φύλλα του σφεντάμου / κι άλλα δυο του μενεξέ / μες τον κόσμο δεν ξανάδα ωραιότερη από σε. // Μενεξέδες και ζουμπούλια και θαλασσινά πουλιά / σαν θα δείτε την καλή μου / χαιρετίσματα πολλά.
Παραλλαγή του παραδοσιακού Μενεξέδες και ζουμπούλια
* Ein Veilchen auf der Wiese stand,
gebückt in sich und unbekannt;
es war ein herzigs Veilchen.
Johan Wolfgang von Goethe, “Das Veilchen”, 1773, [μετάφραση Κ. Μέρμηγκας], μουσική Wolfgang Amadeus Mozart
