Μία από τις μεγαλύτερες απώλειες των ημερών για τον παιδαγωγικό κόσμο (κι όχι μόνον) ήταν η έξοδος του σερ Κεν Ρόμπινσον από τα εγκόσμια στις 21 Αυγούστου.
Του χρωστάμε οι νεότεροι πάρα πολλά. Δεν είναι μόνον ότι οι επισημάνσεις του πάνω στα κυρίαρχα εκπαιδευτικά μοντέλα είναι εύστοχες κι οξυδερκείς – και άλλοι μίλησαν, εξάλλου, για το πόσο απαρχαιωμένη είναι η δομή των αναλυτικών προγραμμάτων, όσο και οι τρέχουσες διδακτικές προσεγγίσεις απέναντι στις απαιτήσεις του σύγχρονου κόσμου. Δεν είναι ούτε το ότι άρθρωσε ακόμη και μες στα βιβλία του έναν λόγο προσιτό και διαυγή που δεν απέκλειε γενναίες δόσεις χιούμορ.
Με αφετηρία την παρατήρηση ότι κυριαρχεί η πλήξη στη ζωή μας, αλλά και την διάχυτη ασυμβατότητα του να ζει κανείς σύμφωνα με τις κλίσεις του (και του ποιος είναι), διαπίστωσε πως μία από τις αιτίες της διασπαρμένης ανά τον κόσμο ανθρώπινης δυστυχίας έγκειται στο ότι τα εκπαιδευτικά συστήματα αποκρύπτουν τους πόρους που εμπεριέχει κάνεις από τον ίδιο του τον εαυτό. Πόρους δημιουργικότητας – και κατ’ επέκτασιν ευτυχίας. Έφτασε να κάνει λόγο για «καταστροφή» ανάλογη με το πλανητικό οικολογικό πεδίο, χρησιμοποιώντας χίλια δυο τεκμήρια που συγκλίνουν στην αποσιώπηση του πλούτου που εμπεριέχει κάθε άνθρωπος στο μάκρος της καθημερινής, της επαγγελματικής ακόμη και της προσωπικής του ζωής.
Ο Ρόμπινσον δεν αρκέστηκε στον να εισηγηθεί μεταρρυθμίσεις – μικρομετατοπίσεις πάνω στο παλαιό «παιδαγωγικό τερέν». Χρειαζόμαστε, επαναλάμβανε σε όλους τους τόνους, μία επανάσταση που θα οδηγούσε την νέα γενιά σε μία άλλης τάξεως αυτογνωσία – μία αυτογνωσία που έχοντας πιάσει τον σφυγμό της δημιουργικότητάς της θα ήταν σε θέση να διαμορφώσει την νέα εποχή – κι όχι απλώς να την υποστεί, με την ταχύτητα, τις αντιφάσεις και τα άγχη που παράγει.
Και δεν υπάρχει μεγαλύτερο άγχος από το να μην έχεις μάθει να ζεις με τις δυναμικές του ίδιου σου του δημιουργικού εαυτού.
Δε θα ήθελα να επιμείνω στην παραπέρα σκιαγράφηση μιας κληρονομιάς που οι ανά τον κόσμο παιδαγωγοί καλούμαστε να διαχειριστούμε και γιατί όχι, να εμπλουτίσουμε. «Ίσως να μην μπορούμε να προβλέψουμε το μέλλον – όμως μπορούμε να βοηθήσουμε στη διαμόρφωσή του» άλλωστε υποστηρίζει o Ρόμπινσον στο εμβληματικότερο ίσως έργο του – αμετάφραστο δυστυχώς ακόμη στα ελληνικά, το “Out of our minds” (2η έκδοση – αναθεωρημένη, 2011).
Αρκεί να επισημανθεί πως οι νέες προτάσεις του υπουργείου παιδείας για τη λειτουργία εργαστηρίων δεξιοτήτων (παρότι είναι ακόμη άδηλο το με ποιους πόρους θα πραγματοποιηθούν) είναι στην αντίθετη κατεύθυνση από τις προτροπές του Ρόμπινσον, αν και φαινομενικά συνάδουν. Όχι, δεν συνάδουν.
Η πρόκληση δεν είναι να καλλιεργήσουμε δεξιότητες (skills) – έναντι άλλων παραδοσιακών διδακτικών στοχοθεσιών, πχ στη γλώσσα ή στα μαθηματικά. Η πρόκληση είναι να επανανοηματοδοτήσουμε τη γνώση, ναι, βιωματικά, ναι, μετασχηματιστικά, όπως λένε κι άλλες σύγχρονες τάσεις της διδακτικής, σε ένα πλαίσιο που δε θα είναι παραδείγματος χάριν η είσοδος στο Πανεπιστήμιο το μείζον ζητούμενο. Ή αλλιώς: η κυρίαρχη νεύρωση – ήδη, μάλιστα, από την προσχολική ηλικία! (Θα ήταν υπερβολικό να το πει κανείς – όταν μεσουρανεί σήμερα και στην χώρα μας το καμάρι για τη διδασκαλία της γραφής και της ανάγνωσης ήδη από το νηπιαγωγείο;).
Το μείζον ζητούμενο είναι να δοθούν στα παιδιά ισότιμα πλήθος ευκαιριών να ανακαλύψουν και να καλλιεργήσουν τα δημιουργικά κοιτάσματα που διαθέτουν εντός τους. Ισότιμα όχι μόνο σε σχέση με τη διάχυσή τους σε όλο τον μαθητικό πληθυσμό – αλλά και σε σχέση με τα ίδια τα διδακτικά πεδία. Διότι αν τα πεδία λειτουργούν σε δύο ή περισσότερες ταχύτητες (ιδού η λογική του να προσθέσουμε τη «γαρνιτούρα των εργαστηρίων» στο γενικό μενού του εβδομαδιαίου σχολικού προγράμματος) δημιουργούνται ανισότητες μεταξύ τους – που απηχούν και ανισότητες κύρους κι επιρροής σε μαθητές και γονείς. Κι όμως ο Ρόμπινσον εμφατικά υποστηρίζει πως δεν είναι σημαντικότερος πια ο παραδοσιακός εγγραμματισμός από τις νεότερες μορφές του στην τέχνη λόγου χάρη, στον αθλητισμό ή στην τεχνολογία.
Ας αναρωτηθεί, τέλος, ο πολίτης αν ανεξάρτητα από την ενεργή υγειονομική απειλή που ονομάζεται covid-19, το τμήμα των 20+ μαθητών εξυπηρετεί αυτό το νέο σχολείο που αξίζει να διαμορφώσουμε στα καθ’ ημάς ή συνάδει με το παιδοφυλακτήριο των παλαιότερων δεκαετιών του 20ου αιώνα ή και με το μαζικό σχολείο μέσα από το οποίο αποφοιτήσαμε εμείς.
Όσο δεν γίνεται όμως να κρυφτεί κανείς σήμερα από την ρευστή και επισφαλή πραγματικότητα του κορωνοϊού, άλλο τόσο δεν γίνεται να αποφύγει να ανταποκριθεί στην απαίτηση του να σχεδιάσουμε και να υλοποιήσουμε σχολεία αυτού του αιώνα, του 21ου και για την δική μας κοινωνία.